Wereldburgers

Op donderdag heb ik Portugese les. Als ik een van mijn nieuwe medecursisten vraag naar haar nationaliteit haalt ze haar schouders op en mompelt: ik bewoon deze wereld. De manier waarop ze kijkt, praat en beweegt verraadt dat ze Nederlandse is. Zullen we ooit wereldburgers zijn met een unieke fysieke identiteit, die hetzelfde denken, zeggen en geloven?

Door de heerlijke aanwezigheid van mijn kinderen, kleinkindjes en familie blijft mijn band met Nederland ijzersterk. Als ik weer eens in mijn vaderland ben, trein ik door grijsgroene vlaktes van hot naar her. Op weg naar mijn in de regio Ede wonende oude moeder, zie ik vanuit het raam de ENKA-fabriek. Het veroorzaakt een flashback: als kind knijp ik in een natte vettige zemen lap, zelfs de geur van spiritus borrelt op uit mijn emotionele archief. Kennelijk associeer ik deze textielfabrieken met mijn ramen lappende moeder.

Na de sluiting van dit bedrijf begin 2000 worden de meeste gebouwen gesloopt, alleen de toegangspoort, de fabriekshal, schoorstenen, het EHBO-gebouwtje, de bitterzoutloods en de kantine zijn aangemerkt als nationaal industrieel erfgoed en worden in ere hersteld.

Textiel

Rond het einde van de 17e eeuw begon de export van Nederlands textiel te groeien in Noord-Brabant (Tilburg, Winterswijk, Helmond, Veenendaal, Goirle, Gemert, Geldrop en Eindhoven) en weet je het nog? Royal ten Cate uit Almelo. Maar deze bloeiende industrie is verleden tijd. Ook de Portugese textielindustrie heeft het moeilijk door de opkomst van de fast fashion. Van oudsher vormden textiel en kleding Portugals belangrijkste industriële sector en bood deze begin 2000 nog werk aan meer dan 200.000 mensen. Het ging vooral om kleine ondernemingen die qua omzet toen de zevende grootste textiel- en kledingproducent in de EU vertegenwoordigden. Tegenwoordig probeert Portugal zoveel mogelijk om niet te concurreren met de schandalige low cost kledingindustrie door zich te richten op intelligente marketing van ‘handgemaakte’ kleding en accessoires.

Pendelend door de Randstad kom ik op vrijdagochtend naast een jonge vrouw te zitten.  De manier waarop ze Engels spreekt klinkt mij bekend in de oren. Op haar schoot ligt een boek van Saramago in de Portugese versie. Terwijl ik zit te dubben, haar aanspreken of niet, kijkt ze me vragend aan. Ze weet niet welk station we binnenkomen, vermoed ik en zeg haar dit is ‘station Heemstede-Aerdenhout’. Ze moet er uit in Haarlem, blijkt, en wij raken in gesprek. Ze is naar Nederland gekomen om een Master te doen in accounting, auditing and control. Op mijn vraag waarom ze uitgerekend hiernaartoe ging voor een Master, antwoordt ze dat het een stuk goedkoper is dan in Portugal. Studeren in Portugal is goedkoper, maar doorstuderen is duur. Ze vertelt me dat ze verliefd is geworden op een Nederlander. ‘Oh, wat jammer,’ zeg ik bot. Gelukkig begrijpt ze wat ik bedoel, omdat ik wat eerder mijn hart bij haar luchtte over hoe moeilijk het blijft om steeds afscheid te moeten nemen van kinderen en ander liefs. Zij zal waarschijnlijk in Nederland blijven en de saudade naar familie, vrienden en land zal haar regelmatig bespringen.

Studenten

Niet-EU-studenten die een Bachelor of Master van een Nederlandse instelling voltooien, krijgen een visum voor een jaar aangeboden om werkervaring op te doen en een netwerk op te bouwen. Zodra je officieel bent toegelaten tot een opleiding ontvang je automatisch de benodigde documenten voor een meerjarig visum. In Nederland wordt de mogelijkheid om te promoveren beter gesubsidieerd dan in Portugal zodat het collegegeld relatief laag is (zeker in vergelijking met Engeland of Amerika).

Nu blijkt ook de dochter van mijn nicht al zes maanden zwaar hoteldebotel te zijn van een Portugees, die tevens een Master deed aan het Rotterdamse Erasmus en inmiddels ergens op de Amsterdamse Zuidas werkt. Veel Portugezen blijven na hun masterstudie in Nederland wonen en werken, terwijl Portugal lijdt onder de braindrain van veelbelovende kennisrijke jongeren.

Toerisme

Als ik in Nederland ben probeer ik het drukke Amsterdam te vermijden, maar door werk of familiebezoek ontkom ik er meestal niet aan. Mij een weg banend door de overvolle naar wiet stinkende straten hoor ik overal Portugees. Toeristen? Nieuwe Nederlanders? Is dat iets nieuws? Of was het altijd al zo, maar viel het mij toen niet op omdat ik de taal niet kende.

Op de heenvlucht naar Nederland zat het vliegtuig vol met Portugezen. Ik vroeg brutaalweg aan mijn buurman of ze via Amsterdam naar een andere bestemming zouden vliegen, maar nee hoor, hij en de rest van de groep (uit alle streken van Portugal) ging op studiereis naar Nederland om daar af te kijken hoe je toeristen en vakantiegangers het best in de watten kunt leggen. Nederland voor de fijne kneepjes voor puik gastheerschap. Ook nu ik wat ouder ben blijf ik van de ene verbazing in de andere vallen.

Werk

Een van mijn dochters woont in Den Haag en onlangs moest ze voor de maandelijkse controle met haar pasgeboren baby naar het consultatiebureau waar ze werd geholpen door een Portugese kinderarts. Al snel ontspon zich tussen beiden een gesprek over Noord-Portugal in plaats van over de baby. De dokter heeft het zwaar, zij en haar man, die ook in Nederland werkt, komen beiden uit Aveiro en kampen met heel veel heimwee. Door de lage lonen in Portugal rest hen geen andere optie dan een bestaan op te bouwen in Den Haag, maar hun hart blijft in Aveiro. Wat hebben ze nodig en hoe lang zal duren voordat ze Nederland als thuis gaan beschouwen?

Verpleegkundigen

Nederland kampt met een tekort aan arbeidskrachten in alle sectoren. Er is ook een behoefte aan (OK) verpleegkundigen, met name in de Randstad is het tekort nijpend waardoor geplande operaties regelmatig geannuleerd moeten worden. Vandaar dat er diverse initiatieven gelanceerd worden, zoals het aantrekken van Portugese verpleegkundigen, die bekend staan om hun servicegerichte aanpak en hoge arbeidsethos. Het Portugese diploma wordt in Nederland erkend en kan naar een BIG-registratie worden omgezet zodra het Nederlandse taalniveau B1 is behaald.

Portugese voeding en delicatessen

Ook valt het op hoeveel Portugese producten en wijn tegenwoordig te zijn verkrijgen in kleine winkeltjes in Haarlem, Den Haag, Schiedam, Amsterdam. Waar niet eigenlijk? In de grootste shoppingmall van West-Europa in Leidschendam staat in de superluxe en vooral dure Foodmarket een Portugese stand met blikjes sardienen, olijven, olie, wijn, gedestilleerd, zoetwaren en nog meer gebak. De eigenaren van die Portugese specialiteitenwinkels reizen vaak af en aan naar Portugal. Een uitkomst als je nog wat dozen, een oud erfstuk of leuke meubels naar je plek in Portugal wilt laten vervoeren. Vanuit Portugal terug naar Nederland zitten de wagens dan vol met Portugese lekkernijen, maar je kunt tegenwoordig redelijk goedkoop artikelen vanuit Portugal of waar dan ook in Europa naar Nederland of andere Europese bestemmingen laten vervoeren. Mocht je hierover informatie willen, stuur dan een reactie op dit stukje.

Het aantal eerste generatie-Portugezen in Nederland is in de periode 1996-2020 fors toegenomen van 13.000 naar bijna 22.450 personen.  In 2020 waren er 1.520 (6,8%) eerste generatie jeugdige Portugezen in Nederland (jonger dan 17 jaar) en 1.790 (8%) op AOW-leeftijd (bron CBS).