Water is leven

Door het veranderende klimaat en de geringe neerslag van de afgelopen jaren kampt ook Portugal met waterschaarste. In veel landen is slecht waterbeleid een grote boosdoener. Overheden gaan elk jaar voor dezelfde kortetermijnoplossingen. Watertekort vereist een structurele internationale aanpak. Nu!

Water is het symbool voor zuivering en genezing. In het oude testament is water het fysieke leven. In het nieuwe testament symboliseert water het spirituele leven. Ook bij alchemisten drukt water het gevoel uit. Stromend water is gelijk als emoties in beweging.

Watervoetafdruk

In de EU-lidstaten gaat gemiddeld 24% van al het waterverbruik naar de landbouw. In Portugal, net als in Spanje en Griekenland, is dat 75% van al het water. Hoog tijd om efficiënter met water om te gaan in de agrofoodketen.

Alentejo en Algarve

In het zuiden is de waterschaarste een feit. De herfst- en wintergewassen vallen fiks tegen. In het hele land wordt de watervoorziening van gewassen tijdens de hete en droge maanden verzorgd door irrigatie.

Onderzoek van de Gulbenkian Foundation

Uit dit onderzoek blijkt dat de overgrote meerderheid van Portugese boeren het water uit “boorgaten”, zoals vijvers, putten en andere structuren haalt en dat ze niet meten hoeveel van dat water gebruikt wordt. De prijs van dat water wordt dus niet doorgevoerd in het totaalplaatje van de uitgaven.

Hetzelfde onderzoek toont aan dat boeren zelden moeten voldoen aan waterbesparings- en efficiëntie-eisen. Slechts 3% van de boeren integreert duurzame langetermijnscenario’s  in hun activiteiten. Boeren moeten serieus overwegen of ze niet andere gewassen willen verbouwen, daar de helft van het water naar olijfbomen, maïsvelden en wijngaarden gaat. En last but not least minder vee betekent een meer dan aanzienlijke waterbesparing. We moeten rigoureus minderen en het liefst stoppen met het eten van vlees.

Gelukkig gaan steeds meer boeren over tot het gebruik van druppelende irrigatiesystemen, ondersteunende sondes, weerstations en controleprogramma’s. De technologische innovatie en integratie in de landbouwsector staat in de kinderschoenen en er is geen kant en klare oplossing die voor alle boeren geldt.

Woestijnvorming

Naar schatting leeft ongeveer een derde van alle mensen op aarde in een gebied dat woestijn dreigt te worden. Volgens Eric Geboers, expert op dit gebied, gaat er elke minuut 23 hectare vruchtbare landbouwgrond verloren. Deze stelling baseert hij op een rapport van de UNESCO. Jaarlijks valt er dus ongeveer een gebied ter grootte van Griekenland ten prooi aan de woestijn.

De UNESCO voorziet dat tegen 2045 ongeveer 135 miljoen mensen zullen migreren als gevolg van woestijnvorming. De “drooglegging” gaat heel snel in het Midden-Oosten en in Afrika, op de voet gevolgd door China, Zuid-Spanje en Midden-Amerika.

Innovatie

Woestijnvorming is de grootste bedreiging voor onze planeet volgens de VN. Het SALT-project van Geboers is een biomimetische poging om woestijnvorming tegen te gaan. Paradoxaal genoeg liggen veel woestijnen dicht bij zeewater. Bij SALT gaat het over een infrastructuur die zeewater scheidt in zoet water en zout. Het zoete water wordt gebruikt voor het verbouwen van gewassen en het vergroenen van de woestijn. Het zout wordt gebruikt voor het bouwen van een in zeewater infrastructuur ingerichte gemeenschap.

Het op zout gebaseerde bouwmateriaal is ontwikkeld en getest op duurzaamheid, dichtheid en druk- en treksterkte. Het materiaal kan in mallen worden gegoten en 3D-geprint. The Salt Factory is een architectonische verkenning en onderzoek van dit nieuwe materiaal (kleur, translucentie, geur, productieproces, bouwbaarheid, klimaatbeheersing, textuur en smaak).

Nog meer innovatie

Er zijn allerlei initiatieven waarover we maar mondjesmaat horen. Justdiggit, bijvoorbeeld. Zij graven gaten in droge gebieden, waar de grond zo hard is dat het water er niet eens in kan penetreren. Er worden allerlei eeuwenoude en innovatieve technieken gebruikt om het water weer in de aarde te krijgen.

De Noorse onderzoeker Ole Morten Olesen heeft met zijn initiatief Desert Control een manier gevonden om woestijngrond weer om te turnen tot vruchtbaar land.

https://www.youtube.com/watch?v=MTHES0l1Wgc

Trigger Systems biedt een reeks “slimme” systemen om een besparing van 50% in water- en energieverbruik in tuinen en landbouw te optimaliseren door voorspellingssystemen die voor een efficiëntere waterdistributie zorgen. Lissabon werkt met volle tevredenheid met Trigger System en het waterverbruik is sterk verminderd. En een leuk weetje, de bedenker van dit systeem is een agronoom uit de Minho. Sara Guimarães Gonçalves, oud-student aan de Faculteit Wetenschappen van de Universiteit van Porto (FCUP) en medeoprichter van de start-up Trigger Systems won in 2019 de Europese innovatieprijs van het European Institute of Technology Innovation (EIT) in de categorie EIT Woman, voor projecten ontwikkeld door vrouwen in de Europese Unie.

Druppende kranen

Alle internationale en nationale initiatieven zijn relevant en noodzakelijk. Daarnaast kan iedereen bijdragen door minder water te gebruiken. Na Noorwegen (200 liter per dag per persoon) dat over een riante hoeveelheid zoet water beschikt, heeft Portugal het hoogste waterverbruik per hoofd van de bevolking. Portugezen spenderen gemiddeld 187 liter water per dag. In Lissabon is het dagelijkse waterverbruik per persoon zelfs 281 liter. In Viana do Castelo is het verbruik per hoofd het laagst: 144 liter water per dag. In Faro is het gemiddelde dagelijkse waterverbruik per persoon 243 liter, terwijl men in de Algarve spreekt van extreme droogte.  

Als iedereen zijn/haar waterverbruik vermindert, zal dat al een verschil maken. Uit een kraan stroomt ongeveer 12 liter per minuut. Voor een douchebeurt van 5 minuten wordt 60 liter water verbruikt, als we kort douchen besparen we 35 liter water. Een compleet spoeltoilet verbruikt 15 liter. Bij het wassen van kleding verbruikt een moderne machine met voorlader ten minste 34 liter water per wasbeurt. In de keuken filtert en recyclet een vaatwasser water om tussen de 6,5 en 12 liter water te gebruiken (dezelfde hoeveelheid met de hand afwassen vergt zo’n 103 liter).

Als we ons waterverbruik niet verminderen zal Portugal tegen 2040 te kampen krijgen met ernstige waterschaarste.

Ongelijk verdeeld

Wereldwijd leven meer dan 2 miljard mensen in landen waar het water schaars is. Drie op de tien mensen in grote delen van Afrika hebben geen toegang tot drinkwater en consumeren water dat als onveilig wordt beschouwd. 10 op de 6 mensen wereldwijd hebben geen toegang tot elementaire sanitaire voorzieningen.