Wanneer is de volgende aardbeving in Portugal?

Op 9 september krijg ik een appberichtje van een vriend: heb ik de aardbeving gevoeld? Marokko is technisch gesproken geen buurland van Portugal maar het ligt natuurlijk niet zo ver weg. Hemelsbreed is het slechts 210 kilometer van kust tot kust. Maar van Albufeira tot het epicentrum voorbij Marrakech is het 679 kilometer. De vraag is echter begrijpelijk, Portugezen vergeten nooit die allesverwoestende aardbeving van 1755.

Op 8 september 2023 vond in Marokko een zware aardbeving plaats, 6,8 op de schaal van Richter. Marokko is geen land dat vaak het nieuws haalt met aardbevingen, maar ongewoon zijn ze niet. Iedere tien à twintig jaar zijn er kleinere bevingen, in 1960 was er een schok van 6,8. Aardbevingen van 6,8 of meer komen wereldwijd zo’n 20 keer per jaar voor, maar zelden in Europa. Veel vaker in bijvoorbeeld Japan, waar gebouwen er beter op zijn voorbereid.

In 1755 lag het epicentrum in zee, zo’n 200 kilometer uit de kust. Toch heeft iedereen het over de aardbeving van Lissabon omdat die stad er het zwaarst onder leed. Bovendien was Lissabon toen al, eigenlijk nog meer dan nu, een wereldstad. De aardbeving en de tsunami die ermee gepaard ging, zijn ruim gedocumenteerd in brieven en ooggetuigenverslagen. Op basis daarvan schatten geleerden in dat de beving een kracht van ten minste 7,7 op de schaal van Richter moet hebben gehad. Maar wellicht meer.

De schaal van Richter is een logaritmische schaal, wat er eenvoudig gezegd op neerkomt dat een aardbeving van 7,7 zo’n 25 keer zwaarder is dan een beving van 6,8. Dat in een tijd dat niemand wist hoe te bouwen voor dergelijke rampen. In een tijd dat veel huizen van hout waren waren en op een moment dat haardvuren en kaarsen brandden. Een ramp van onvoorstelbare omvang en vandaar nog steeds niet vergeten door de Portugezen. Aardbevingen kennen een regelmaat, al moet je dat wel op wereldschaal zien, want het zijn hele grote aardplaten die verschuiven. De laatste grote aardbevingen in Portugal waren in 1321, 1531 en 1755. Als je die lijn doortrekt en gaat rekenen dan kun je concluderen we aan het begin van de eenentwintigste eeuw al over tijd zijn.

Architect Dominika van Eenbergen: ‘De Portugese wetgeving is niet strikt over aardbevingbestendig bouwen. Ingenieurs en architecten gaan voorzichtig om met dit thema en er wordt zelfs een speciale uitdrukking gebruikt bij het berekenen van constructies – coeficiente do cagaço – een extra marge die aan de normale berekeningscriteria wordt toegevoegd om op problemen zoals een aardbeving te anticiperen. Natuurlijk wordt er historisch wel veel aandacht gegeven aan aardbevingen in Portugal, na de verwoestende aardbeving (en brand) van 1755 in Lissabon. De stad is destijds grotendeels herbouwd op basis van de “gaiola pombalina“, waarbij een houten structuur wordt gevuld met stenen en dus genoeg flexibiliteit heeft om bewegingen te absorberen, terwijl er tegelijk een beschermende laag is tegen brand. Dit systeem wordt tegenwoordig niet meer gebruikt in Portugal, maar nog steeds onderwezen aan architecten en ingenieurs.’

Portugal heeft een nationaal rampendraaiboek specifiek voor aardbevingen, de Portugese gemeenten moeten ieder een lokaal plan hebben dat daarop aansluit. Want de vraag is niet of er nog eens een grote aardbeving komt, de vraag is wanneer. En dan maar hopen dat de zwaarte meevalt.

In zijn boek ‘De Witte Stad’ staat Portugal Portal auteur Jule Hinrichs uitgebreid stil bij de aardbeving van 1755.

Natuurlijk kwam de grote aardbeving van 1755 al vaak aan de orde op Portugal Portal. Klik hier voor een lijst met artikelen.

Op wikipedia kun je ook meer lezen over de grote aardbeving van 1755.

Lees hier de instructies van het Portugese Rode Kruis inzake aardbevingen: voor, tijdens en na.