Britse handelaren in Lissabon introduceren de vrijmetselarij in Portugal. De eerste loges worden met geweld ontbonden en vrijmetselaars worden gemarteld en veroordeeld, totdat de markies de Pombal het voor het zeggen krijgt. Langzaamaan verschijnen er loges in Coimbra, Valencia, Elva, Porto, Funchal, op Kaapverdië en op de Azoren. De in 1802 opgerichte Grande Oriente Lusitano (GOL) is de eerste maçonnieke orde in Portugal.
De vrijmetselarij is een groep van allerlei soorten mensen: jong, oud, hoog- of laagopgeleid die nieuwsgierig zijn en graag blijven groeien en ontwikkelen. Tijdens hun bijeenkomsten wisselen ze, zonder te oordelen of te veroordelen, met elkaar van gedachten.
Vila Praia de Âncora
Verleden jaar zomer hingen in mijn dorp affiches met de aankondiging van een tentoonstelling over de loge van de GOL in de vallei van de Âncora. Enigszins bekend met de vrijmetselarij was ik benieuwd naar deze ‘ongewone’ tentoonstelling.
Vrijmetselarij in de Minho
De Loja Vedeta do Norte (Grande Oriente Lusitano Unido) in de vallei van de Âncora was begin 1900 actief. De loge werd opgericht door een kleine groep lokale republikeinen en het lidmaatschap groeide gestaag onder de arbeiders. Dit is best opmerkelijk voor een loge buiten de grote steden. Naast de loges in Viana do Castelo en Braga was er namelijk geen enkele andere loge in de Minho. Waarom er een loge was in het kleine Vila Praia de Âncora? Die vraag heb ik tot nu toe niet kunnen beantwoorden. Mocht iemand een idee hebben?
Symbolen en rituelen
In de loge zijn twee ruimtes: de tempel en het voorhof. In het voorhof worden bestuurlijke en organisatorische zaken besproken. Ook vinden er discussies en lezingen plaats. In de tempel worden ingewortelde rituelen uitgevoerd. Vrijmetselaars kennen symbolische voorwerpen en begrippen die aan de bouwkunst zijn ontleend. Symbolische voorwerpen zijn de beitel, de passer en de winkelhaak. Met deze gereedschappen kan ruw steen ’tot een mooi passend onderdeel worden in het bouwwerk van de toekomst’.
Vervolgingen
De vrijmetselarij in Portugal kent verschillende perioden waarin zij wordt verboden. Vanaf 1793 beginnen loges in Coimbra, Lissabon en Porto langzaamaan weer te functioneren. De wedergeboorte start met de komst van een Engels expeditiekorps in Lissabon in 1797. In 1798 telt Lissabon drie militaire en één burgerloge. De loges zijn aangesloten bij de Grand Lodge of London.
Na de val van Pombal vindt de derde golf van vervolgingen plaats. Na de invasies van Napoleon ontstaan er loges in Tomar, Sétubal en Brazilië. In 1817 volgt de vierde golf van vervolgingen en sterft Grootmeester Gomes Freire de Andrade aan de galg. In 1823 in de tijd van het Absolutisme van D. Miguel I worden de vrijmetselaars voor de vijfde keer gevangengezet en geëxecuteerd. Bijna alle vrijmetselaars sluiten zich aan bij Dom Pedro IV, de grootmeester van de Braziliaanse vrijmetselarij.
Grootmeesters
Gomes Freire de Andrade e Castro is zoon van de Portugese ambassadeur aan het Oostenrijkse hof. Geboren en getogen in Wenen volgt hij een lang en opmerkelijk militair traject in Portugal en Europa tot in de hoogste regionen. Hij is luitenant-generaal van het Portugese leger en grootmeester in de vrijmetselarij. Op 60-jarige leeftijd wordt hij gearresteerd wegens vermeend leiderschap van de liberale militaire demonstratie. Als martelaar gaat hij de geschiedenisboeken in als grootmeester en strijder tegen onderdrukking.
De vrijmetselarij in het nu
Fernando Lima Valada is meer dan 40 jaar lang grootmeester van de GOL en wordt opgevolgd door Fernando Cabecinha. Hij had liever een jongere opvolger gezien omdat hij vindt dat ook de vrijmetselarij moet verjongen en innoveren. Sinds zijn grootmeesterschap is de GOL zichtbaarder geworden. Zelf had hij graag een herziening van de (interne) regelgeving willen laten doorvoeren door het verstikkende pakket aan regeltjes op te doeken, maar dat is niet gelukt.
Geheimzinnigheid
De vrijmetselarij is dat niet een rare sekte waarover je de meest vreemde dingen hoort? Al die geheimzinnigheid rondom het gebeuren is dat niet iets wat de vrijmetselarij juist verzwakt? Lima Valada zegt: “Het is een misvatting dat de GOL geheim is. De loge is gevestigd aan de Rua do Grémio Lusitano nº 25 in Lissabon. De orde, het maçonnieke erfgoed en onze institutionele relatie met andere organisaties zijn allemaal openbaar.”
Diversiteit
Er zijn diverse gemengde ordes in Portugal, maar bij de GOL zijn er separate dames- en herenloges. Dat kan toch niet meer in deze tijd? Lima Valada antwoordt: “De tendens is om het principe van afzonderlijke mannen- en vrouwenloges, zoals in de statuten is geregeld, als ‘achterlijk’ te bestempelen, maar misschien moeten we niet alles over een kam scheren. Binnen de GOL is er diversiteit, er zijn vrijmetselaars die links of juist rechts zijn, ze zijn katholiek, moslim, atheïst, man of vrouw. We respecteren ieder zijn eigenheid en identiteit maar ook diversiteit. De GOL is een van de eerste ordes die vrouwelijke initiatie en vrouwelijke loges propageerde.”
Vrijmetselaarsmuseum
In Lissabon staat het Grémio Lusitano, het Portugese Vrijmetselaarsmuseum. Je kunt hier alles vinden over de laatste 150 jaar Portugese vrijmetselarij en ook de betekenissen van de mozaïeken op de vloer, de symboliek van alle voorwerpen die tijdens de bijeenkomsten gebruikt worden, worden hier uitgelegd.
Meer weten? Bol.com of Amazon.es.
Hé Lotte,
Wat een duidelijke uitleg van de geschiedenis van de Portugese vrijmetselaren. Verhelderend.
Ik heb vaak gehoord, dat er tegenwoordig vooral sprake is van een veelvuldig gebruik van de “groep” voor het doen van zaken. En als je het politieke klimaat en de financiële elite van Portugal een beetje volgt kan ik me goed voorstellen dat het erg lucratief kan zijn lid te zijn van deze groep. Heb jij, over deze minder leuke kant ook gehoord in je zoektocht?
Groet
Dank je, Dai,
Nee, ik las niets over vrijmetselarij en “goed boeren”. Het lijkt me een realiteit dat gelijk gestemden elkaar wel eens de bal toespelen, dat zie je overal gebeuren, wat te denken van de numerus fixus voor geneeskunde en oudere chirurgen die ervoor zorgen dat de spoeling niet te dun wordt of van de misselijk makende Algemene Bestuursdienst waar hoge ambtenaren die er een zootje van maakten zonder enige represailles door kunnen stromen in een nieuwe functie waar ze opnieuw een trits van problemen veroorzaken en belastinggeld over de balk smijten.
Het is helaas een realiteit van alle dagen en zeker ook een harde realiteit in Portugal, dat er veel veelvuldig gebruik gemaakt wordt van (machts) posities, om de hele familie en vriendjes aan werk te helpen. Deze club zal daar zeker niet vies van zijn.
Het idee van netwerken is dat mensen van een bepaalde groep elkaar helpen. Of dat nu vrijmetselaars zijn of mensen die mediteren, of mensen die aan yoga doen, vegetariërs of mensen die iets anders op het oog hebben. Het gaat over gelijk gestemden die het elkaar gunnen. Ik begrijp niet zo goed dat jij juist de vrijmetselaars ervan wil beschuldigen dat zij elkaar helpen tegen beter weten in en ten koste van alles.
In de politiek helpen mensen elkaar, net als in de medische wereld of in de wereld van sport, film, mode, kunst en ga maar door….
Niet “juist” deze groep” maar “ook” in deze groep. En elkaar helpen is wat anders dan misbruik maken van je positie.