Tibornada

Vanavond zijn we uitgenodigd voor de jaarlijkse Tibornada in ons dorpje Maladão. Het is voor de vijfde keer dat dit evenement wordt georganiseerd door onze Comissão de Melhoramentos (de dorpscommissie). Maar wat is dat nu eigenlijk, een Tibornada?

Het staat niet in mijn grote woordenboek (het Prisma Groot Woordenboek Portugees-Nederlands) en ook niet in mijn grote Portugese receptenboek A Cozinha Ideal van Manuel Ferreira.

Via Google vind ik dit, in het online woordenboek Priberam:

ti·bor·na·da

(tiborna + -ada)

1. Prato preparado com pão ou batatas assadas embebidos em azeite e misturados com outros ingredientes (ex.: tibornada de bacalhau, tibornada de polvo). = TIBORNA
2. Ceia

Het is dus een samengesteld woord en komt van tiborna + ada.

-ada wordt vaker gebruikt voor gerechten, waarbij het hoofdingrediënt daarvóór komt. Zo kennen we bijvoorbeeld ook de bacalhoada, een gerecht van bacalhau (stokvis).

En wat heeft ceia er eigenlijk mee te maken? Het het online woordenboek Priberam:

cei·a

1. A última refeição do dia, feita depois do jantar.
2. Quadro que representa a última ceia de Jesus com os seus Discípulos.

Vertaald: de laatste maaltijd van de dag, die nog ná het diner wordt gegeten (betekenis 1). Ja, de Portugezen eten meer maaltijden per dag dan wij.

Het is ook het Laatste Avondmaal van Jesus met de apostelen (betekenis 2).

Maar wat is nu tiborna? Volgens het online woordenboek Priberam:

ti·bor·na

1. Pão quente embebido em azeite.
2. Prato preparado com pão ou batatas assadas embebidos em azeite e misturados com outros ingredientes (ex.: tiborna de bacalhau). = TIBORNADA
3. Mistura de bebidas. = MIXÓRDIA
4. Mistura de coisas diversas. = CONFUSÃO, MIXÓRDIA, SALGALHADA, TIBORNICE

Aha, tiborna is dus warm brood gedrenkt in olijfolie (betekenis 1).

En tibornada is een gerecht bereid met brood of gebakken aardappelen gedrenkt in olijfolie en gemengd met andere ingrediënten, tibornada de bacalhau (stokvis) of tibornada de polvo (inktvis) (betekenis 2).

Het kan ook een mix van dranken of dingen zijn (betekenis 3 en 4).

Traditie

Op Outras Comidas, een Portugese blog over eten, vond ik dit:

Tibornada is van oorsprong een gerecht dat één keer per jaar werd gegeten, tijdens de herfst, wanneer de olijven zijn geplukt en de eerste verse olijfolie is geperst. Het was het eerste proeven van de nieuwe olie uit de olijfmolen.

Tibornada eten

De avond in ons dorpshuis was heel gezellig. Volle zaal, ik schat zo’n 200 mensen. We schoven aan bij Albano (door ons vroeger meneer Ja Ja genoemd), zijn broer en hun vrouwen. Beminnelijke mensen die, zoals zovelen van hun leeftijd, een groot deel van hun leven in Frankrijk hebben gewerkt en gewoond. Daarna nog in Lissabon, omdat hier nooit veel werk was. Na hun pensioen keerden ze terug naar hun geliefde Maladão.

Ze vertelden dat vroeger de tibornada ín de lagar (olijfoliemolen) werd gegeten, dus echt meteen na de persing van de olie. Er waren vroeger veel meer olijfoliemolens, in Maladão waren er al twee, bij de rivier, werkend op waterkracht. Van één van de twee, die bij de brug, was hun opa de eigenaar. De andere was onder ons huis, daar staat nu nog de ruïne. Er was er ook nog een in het vlakbij gelegen dorpje Aveia. Die was van de ouders van Zé Alentejano. Tegenwoordig gebeurt het persen elektrisch en gaat iedereen uit de wijde omtrek naar de lagar in Meda de Mouros.

De tibornada was heerlijk. Er zat ook Portugese kool door. Het was gemaakt door de vrouwen uit het dorp en werd opgediend door de jonge mannen. Komt ineens Carlos, van je garage, Sérgio, je aannemer, of Manuela, je personal business manager bij de bank vragen of je nog wat aardappeltjes wilt. De lekkere rode wijn die we erbij dronken was van Lorenço Cunha, onze buurman.

Natuurlijk was er na het eten nog live muziek door een volksmuziekgroepje uit de buurt en werden snel de tafels opzij geschoven voor een dansje.

Ik liep zeer tevreden naar huis, blij dat ik in Maladão woon en dit allemaal mee mag maken.

Op Outras Comidas vond ik ook een recept voor tibornada.

Tibornada

Ingrediënten

• 1 stuk bacalhau
• 4 nieuwe aardappelen
• 4 teentjes knoflook
• 0,5 dl olijfolie
• Zout en versgemalen zwarte peper
• brood (voor de tiborna)
• olijven

Bereiding

1. Week de stukken kabeljauw minimaal een dag in veel water en ververs het water een paar keer.
2. Grill ze snel op de barbecue en snijd ze in stukjes.
3. Schik rond de bacalhau-stukjes de met schil gebakken aardappelenen – een beetje geplet (ao murro).
4. Bestrooi met olijven en peper en besprenkel alles royaal met hete olie waarin je de in plakjes gesneden knoflook hebt gefruit.
5. Serveer met tiborna.

Tiborna (knoflookbrood)

Ingrediënten

• oude broodjes
• knoflook
• olijfolie
• grof zout

Bereiding

1. Snijd de broodjes doormidden.
2. Kerf de binnenkanten voorzichtig een beetje in met een scherp mes, zonder de korst door te snijden. Maak een vierkant patroon van ongeveer 2,5 cm x 2,5 cm (de dikte van een vinger).
3. Grill de halve broodjes op houtskool (of een elektrische grill), eerst de korst, die krokant maar niet te bruin moet worden, dan is de binnenkant.
4. Wrijf een teentje knoflook over het gekerfde oppervlak van de binnenkant van elk half broodje. Op elke helft wrijf je zo een grote teen knoflook.
5. Als het oppervlak nat is van het sap van knoflook is het goed.
6. Bestrooi de helften met het grove zout en schud het overtollige zout er af.
7. Besprenkel ze met een beetje olijfolie, meer of minder naar smaak, over het gehele oppervlak en zet ze nog even onder de grill.
8. Je bent klaar als je een geluid hoort zoals het geluid van frituren (het ‘zingen’ van de broodjes).
9. Serveer de broodjes als bijgerecht of verwerk ze in de Tibornada.