Casa de Santa Isabel, therapeutische gemeenschap in de Serra da Estrela

Mijn tandarts is er trots op dat hij ‘de groenste praktijk van Nederland’ heeft. Ik geef zo’n onderscheiding graag door. Ik meen namelijk dat zo’n bijzonderheid op mij, als zijn patiënt, een beetje afstraalt. Omdat ik mij verbonden voel met een dergelijke aanpak van dat wat om je heen is. In zijn wachtruimte las ik, anderhalf jaar geleden, over een andere duurzame en tevens unieke plek, maar dan in Portugal: Casa de Santa Isabel (in het vervolg kortweg de Casa te noemen).

Wat ik las was: De Casa zoekt een boer(in) die de kleinschalige BD-landbouw verder wil helpen ontwikkelen. En die deel wil uitmaken van de woonwerkgemeenschap voor sociaaltherapie op antroposofische basis. Er zijn 85 zorgvragers, waarvan de helft intern woont. Van de 60 medewerkers wonen er 40 intern. De salarissen worden met elkaar gedeeld in een sociaal fonds.

Dit is natuurlijk incrowd-taal; taal voor ingewijden! Vast wel op zijn plek hier, maar niet geschikt voor een kennismaking met de Casa. Daarom, voor wie het wil weten, ‘vertaal’ ik deze advertentie in een beknopte beschrijving van wat er in de praktijk in de Casa gebeurt.

Mede ingegeven vanuit mijn eigen warme gevoelens voor deze plek en de mensen die er wonen en werken. Die mij destijds gastvrij en open ontvingen, toen ik voor even niet langer in Nederland wilde zijn. Ook ben ik er later gewoon een keer op bezoek geweest. Gastvrijheid wordt er geleefd!

Hoe het begon

De moeder van een geestelijk gehandicapte jongen uit Lissabon zocht, in de jaren zestig van de vorige eeuw, een goede opvangplek voor haar kind. Zij kende het bestaan van instituten voor sociaaltherapie in Duitsland. Die zorg bieden aan adolescenten en volwassenen op basis van de antroposofie; op basis van het mensbeeld dat door Rudolf Steiner in zijn boeken en lezingen is beschreven.

Haar hartenwens, om een dergelijke vorm van zorg ook in Portugal te realiseren, werd opgepikt door enkele Duitse, en snel daarna ook door Nederlandse initiatiefnemers. Vervolgens verbonden enkele Portugezen zich met deze beweging. In 1975 werd een oprichtingsakte gepasseerd en nadat vervolgens een Portugese familie een stuk grond in São Romão, gemeente Seia, beschikbaar stelde, werd de Casa naar buiten toe zichtbaar.

Het benodigde geld kwam aanvankelijk uit Duitsland en Nederland. Het was ‘warm’ geld: giften, schenkingen, legaten en fondsen. Net genoeg voor de pioniers om een bestaansminimum te onderhouden, of soms nog minder. Vrienden en familie springen dan bij.

Ligging

De ligging van de Casa, nu met 37 ha grond in bezit, onderaan de hellingen van de Serra da Estrela en aan de rand van het dorp São Romão, is wondermooi. Het hele gebied is nationaal park; je vindt er een ongerepte natuur. Met kale bergen, veel bossen en lieflijk groene dalen. In de zomer lekker warm, in de winter kan het wel eens vriezen. Deze regio heeft daarbij een rijke historie, waarvan talrijke burchten, kerken, kapellen en oude stadskernen getuigen. Door de geringe toeristendichtheid is hier sprake van authentiek Portugees leven, met in het algemeen een lage levensstandaard voor de bevolking.

In verhouding daarmee is het leven in de Casa ‘rijk’ te noemen. Niet alleen omdat de financiën inmiddels toereikend zijn voor de primaire levensbehoeften. Maar ook omdat het leven in deze gemeenschap inhoudt dat er tegemoet wordt gekomen aan de veelzijdige belangstelling die in ieder mens leeft. Zowel qua inhoud, vorm en gezamenlijkheid is er altijd ‘leven in de brouwerij’.

De huidige woonwerkgemeenschap

In en aan de Casa werken meerdere nationaliteiten. Vooral Portugezen, Brazilianen, Nederlanders, Duitsers en Engelsen. De voertaal is Portugees. Je kunt er wonen op het terrein, met of zonder een gezin, samen met gemiddeld acht in hun ontwikkeling gestoorde zorgvragers. Die afkomstig zijn uit de regio, intern zijn opgenomen of alleen overdag komen. Ze worden companheiros genoemd, een woord dat gelijkwaardigheid wil uitstralen.

Je bent er vaste medewerker, vrijwilliger voor korte of langere tijd, of stagiair. Voor helpers met een open ‘mind’, wier bestaan niet in eerste instantie afhankelijk is van een CAO-salaris, is er vaak wel plek. De geldelijke behoeften van de vaste medewerkers worden gedekt door inkomsten verstrekt door het sociaal fonds van de Casa.

Werk

Door de week is iedereen aan het werk. Om te beginnen in de werkgebieden op het terrein zelf. De meeste van die werkgebieden zijn erop gericht de Casa zelfvoorzienend te laten zijn. Zoals de bakkerij, de wasserij of de groente- en fruittuin. Bij dit laatstgenoemde werkgebied komt de ‘kleinschalige BD-landbouw’ om de hoek kijken. Ofwel Biologisch Dynamisch werken, ook een verworvenheid van de antroposofie. Tevens is er bosbouw voor het brandhout in de winter en ter voorkoming van brandgevaar. Er zijn ook companheiros die in een bedrijf in Seia aan het werk zijn. Want voor iedere companheiro is er zinvol werk en als iemand na verloop van tijd wat anders wil gaan doen, wordt hem dat mogelijk gemaakt.Er zijn companheiros, die voordat ze naar de Casa kwamen, dag in dag uit thuis zaten; niemand wist wat met hem of haar te beginnen. Op de Casa ontpopt zo iemand zich dan tot een productieve hulpkracht.

De medewerkers

De medewerkers maken soms lange dagen, als je het uitsluitend ziet als Werk, wat ze doen. Maar voor henzelf betekent hun inzet, naast gewoon werken, ook een gebaar waarmee ze hun betrokkenheid met de levensopgave van de companheiros tot uiting brengen. Zoiets kan een positieve grensverleggende ervaring opleveren. Daarbij zul je ook, op je eigen moment, je beperkingen als hulpverlener ervaren: een soms wat ongemakkelijke confrontatie met jezelf.

De organisatie is horizontaal ingericht en je wordt uitgenodigd op andere gebieden dan de zorg, bijvoorbeeld management, financiën of opleidingen, een steentje bij te dragen. Je hebt dan de vrijheid om daar zelf initiatieven in te nemen.

Voor je eigen ontwikkeling op gebieden als zorg, gezondheid, voeding, musiceren kun je terecht bij de cursussen, lezingen en studiedagen die regelmatig op het programma staan.

In de kring

De vaste punten van samenkomst met de gehele gemeenschap zijn heel belangrijk: de vieringen van de jaarfeesten, een korte zondagochtendviering met zang, muziek en een verhaal én de weekopening.

Regelmatig wordt er een bespreking gehouden over een companheiro om hem of haar extra aandacht te geven en eventuele strubbelingen op een organische manier te verminderen. Een antroposofisch arts uit Portugal of uit een ander land zal dan ondersteuning geven bij het gesprek. Zo nodig wordt aan de besproken companheiro antroposofische medische hulp aangeboden; medicamenteus of in de vorm van therapieën.

Terug naar de advertentie

Wat betreft de vraag van twee jaar geleden naar een boer(in): wel, die boer is er gekomen! Een Warmonderhoffer (helemaal zonder ‘taal uit het wereldje’ gaat het mij ook niet lukken, merk ik nu. Ach ja, In het huis van de fluitspeler leert iedereen blazen!) die met zijn vrouw en jonge kinderen het avontuur is aangegaan.

Tot slot

Het is dus in de Casa al net zo als bij mijn tandarts ‘groen en duurzaam’. Men neemt verantwoording voor de consequenties van zijn/haar daden ten aanzien van het maatschappelijk leven en het milieu. Zoiets werkt in ieder geval toekomstgericht. En is dat niet het liefste wat een mens wil: de toekomst mede vormgeven?

Meer informatie in het Portugees of Engels www.casasantaisabel.org.