Terracotta vloertegels uit de Algarve

Zwarte rook koldert uit de schoorsteen van de oven van het steenfabriekje Terracota do Algarve en zoekt zich middels de ochtendbries een weg door de groene Vale de Maelhas. Het doet mij denken aan het verbranden van autobanden bij sloperijen in een ver verleden. Ik ga op bezoek bij een van de weinige overgebleven steenbakkerijen in de Algarve, direct ten oosten van São Bras de Alportel.

Door gastcolumnist Bert Lankamp

Op mijn eerste vraag wat de brandstof is die gebruikt wordt bij het proces van het bakken van stenen en tegels, antwoord Artur Cavaco, met zijn broer Ângelo mede-eigenaar van het bedrijfje: “Biomassa. We stoken met resten van de kurkindustrie, resten van houtverwerking van olijven, naaldbomen, eucalyptus en de afval van de amandelindustrie.”

• 

• 

• 

• 

• 

Santa Catarina’s

Er zijn nog een paar van die steenfabriekjes in de buurt, met name bij Santa Catarina, waar ook de vloertegels naar genoemd zijn die nog steeds in groten getale gebakken worden: Santa Catarina’s.

Van Sagres tot in Spanje bevindt zich een strook tussen de Barrocal en de Serra met vruchtbare klei-achtige aarde: Filhão de barro vermelho. Voornamelijk roodbruin gekleurd, soms wat gelig. Deze zgn. barro hoeft in feite slechts met water gemengd te worden en er ontstaat een kleimassa die gevormd en gebakken kan worden.

Artur leidt mij langs het gehele proces, dat begint met het storten van de barro, die lokaal uit de grond gehaald wordt, op de eerste lopende band. De grove klei-aarde wordt getransporteerd via een aantal korte lopende banden met maal- en zeefapparaten (een magneet trekt op het laatst de ijzerdeeltjes eruit) tot er uiteindelijk een fijnstof (argila) ontstaat dat vermengd en gemorteld wordt met water tot klei die op een grote hoop gestort wordt. Dan begint het echte handwerk.

Handwerk

Op het moment dat ik er ben worden ladrilha’s gafabriceerd. Eenvoudige handgemaakte vloertegels die in geheel Portugal verkocht worden. Een vorm voor twee stuks wordt door een medewerker even met roet bestrooid, als een bakplaat met meel, om vastkleven te voorkomen. Twee kwakken klei worden in de vorm geduwd en afgestreken met een plankje.

Ze worden er direct weer uitgewipt en door een volgende persoon met de vingers bestreken met een geelachtige vloeibare klei waardoor de markante lichte strepen ontstaan. Dan gaan ze de droogrekken in die er bij tientallen staan en waar de tegels een rustperiode gegund wordt voordat ze de duistere oven ingaan. In de zomer duurt het buiten drogen slechts vijf dagen, in de winter echter 30 tot 40 dagen.

Menselijke lopende band

Zeven mannen worden ingezet om alle tegels middels een menselijke lopende band uiteindelijk als een soort van driedimensionaal domino-dayspel vakkundig opgestapeld te krijgen in de oven. Dan wordt de ingang van de oven volledig afgesloten met afvaltegels en klei en als het ware mee dichtgebakken. Het vereist ervaring om het vuur goed gereguleerd te houden om kromtrekken en scheuren van de tegels te voorkomen. Het gehele stookproces neemt zo’n dertig uur in beslag, waarna de oven twee dagen dient af te koelen.

Met eenzelfde menselijke keten worden de ladrilha’s er weer uitgehaald en op pallets gestapeld. Er is een voortdurende bedrijvigheid op het terrein. Een JCB schept de eerste vracht barro vanuit de grote berg voorraad.  Mannen fabriceren in een rustig tempo de ladrilha’s, anderen zijn bezig met de droogrekken en het stoken en uiteindelijk worden vrachtwagentjes volgeladen voor transport.

Bij de droogte van deze dag is het er een stoffige boel. Niemand draagt een stofmasker en de tijd lijkt er stilgestaan te hebben sinds de oprichting van het fabriekje, zo’n dertig jaar geleden.

Buiten de ladrilha’s worden er in allerlei verschillende vormen en maten tegels, stenen en dakpannen gefabriceerd, alle met die typische barro van deze streek. De basistegels voor de bekende oude mozaïektegels worden er ook gemaakt, maar de diverse kleurrijke patronen worden er koud op geperst door een fabriekje in Spanje en daarna retour gezonden.

Website van het steenfabriekje: Terracota do Algarve