Tavira, de stad en zijn dichter

Overal in Tavira kom je de naam Álvaro de Campos tegen. De bibliotheek heet Álvaro de Campos, er is een restaurant dat zo heet, er is een expositieruimte genaamd Casa museu Álvaro de Campos en op 15 oktober wordt de verjaardag van Álvaro de Campos gevierd. Kortom, de dichter leeft voort in Tavira. Alleen heeft deze dichter nooit bestaan, hij is verzonnen door Fernando Pessoa.

In de literatuur spreek je van een pseudoniem als een auteur een schuilnaam gebruikt en van een heteroniem als hij een fictieve schrijver met een eigen stijl verzint. Alberto Caeiro, Ricardo Reis en Álvaro de Campos zijn de bekendste heteroniemen van Fernando Pessoa, maar er zijn er tientallen meer. Pessoa zei hier zelf over: “In mij zit een (…) tendens om te depersonaliseren en te simuleren. Sinds ik kind was, creëerde ik een fictieve wereld en omringde ik mij met vrienden en kennissen die niet bestonden. Of zij niet bestonden of dat ik niet besta, daar moeten we niet al te dogmatisch over doen”.

Over Fernando Pessoa

Fernando António Nogueira Pessoa werd in 1888 in Lissabon geboren en overleed in 1935 in dezelfde stad. Zijn vader, muziekcriticus bij een krant, stierf aan tuberculose toen hij vijf jaar oud was. Zijn moeder hertrouwde met een man die werd benoemd tot consul in Durban, Zuid-Afrika. In 1896 vertrokken Fernando en zijn moeder met de pakketboot naar Funchal en reisden vandaar naar Zuid-Afrika. In dat land doorliep hij de middelbare school. Hij kreeg zijn opleiding in het Engels, een taal die hij perfect beheerste. Daarnaast leerde hij Latijn en Frans. Fernando kreeg nog drie zussen en een broer. Op zijn zeventiende ging hij naar Lissabon om aan de Letterenfaculteit te gaan studeren, maar na een jaar stopte hij met de studie.

Toen een tante overleed en hij een kleine erfenis kreeg, kocht hij daarvan een schrijfmachine en richtte een kantoor op dat hij Íbis noemde. Van daaruit verzorgde hij de correspondentie voor zo’n vijftien handelsfirma’s in het centrum van Lissabon. Dit werk bleef hij doen tot aan zijn dood. Toen de familie in 1920 naar Portugal terugkeerde, trok Fernando bij hen in.

Tussen 1908 en 1935 bestond zijn leven, naast zijn werk als freelance vertaler en handelscorrespondent, uit literatuur. Hij las veel, hij schreef veel. Uit zijn werk, proza, poëzie, drama, politieke en sociologische pamfletten, essays en literaire kritieken, blijkt dat hij zeer belezen was. Fernando Pessoa publiceerde tijdens zijn leven slechts één dichtbundel, Mensagem. Ook verschenen enkele artikelen en essays van zijn hand in literaire tijdschriften, maar hij maakte geen deel uit van het literaire wereldje. Hij was niet uit op roem en bekendheid, leefde een onopvallend leven, had geen relaties op een of twee platonische liefdes na. Hij reisde niet en kwam Lissabon niet uit.

Geruime tijd na zijn dood, in de jaren vijftig van de vorige eeuw, werd zijn werk ontdekt en uitgegeven. Pas toen kreeg hij bekendheid en groeide uit tot een van Portugals belangrijkste dichters.

Over Álvaro de Campos

Álvaro de Campos werd op 15 oktober om half twee in de middag geboren. Fernando Pessoa was geïnteresseerd in astrologie. Hij trok honderden horoscopen om de persoonlijkheid van zijn verzonnen vrienden te  schetsen, maar ook om het succes te voorspellen van ondernemingen en dingen die te gebeuren stonden.

Álvaro’s kwam ter wereld in Tavira en bracht daat zijn kindertijd door. Tavira was voor Fernando Pessoa geen onbekende stad, want zijn grootvader van vaderskant kwam ervandaan.

Net als Fernando Pessoa volgde Álvaro de Campos een studie buiten Portugal. Na de middelbare school werd hij naar Glasgow in Schotland gestuurd, waar hij studeerde voor scheepvaartingenieur. Hij werkte in Barrow-on-Furness en in Newcastle-on-Tyne. Hij maakte reizen naar Ierland en naar de Oriënt. Tijdens die reis schreef hij, terwijl hij door het Suezkanaal voer, het gedicht: Opiário waarin de ik-figuur vertelt waarom hij opium gebruikt. Werkloos keerde hij in 1926 terug naar Portugal en woonde sindsdien in Lissabon. Net als Fernando Pessoa, die een groot alcoholgebruiker was.

Als volwassen man was Álvaro 1.75 meter lang (twee centimeter langer dan Pessoa), mager en liep hij iets gebogen. Uiterlijk leek hij dus op Fernando Pessoa als we die op een foto bekijken.

Álvaro de Campos was gericht op de toekomst en op de vooruitgang. Hij was avantgardistisch en kosmopolitisch, een taalvirtuoos en een gevoelsmens. In zijn gedichten ontwikkelde hij verschillende stijlen. Zijn belangrijkste gedichten: Ode Triunfal, Opiário, Ode Marítima en Saudação de Walt Whitman schreef hij  tussen 1914 en 1915 en de overige 150 aan het eind van zijn leven en dat van Pessoa. Campos liet zich inspireren door Whitman, Marinetti en Apollinaire.

Tavira

Kun je in deze tijd van onzinnieuws en nepprofielen op sociale media wel met een verzonnen dichter aankomen? Natuurlijk wel, de gedichten zijn echt en geschreven door een van Portugals belangrijkste dichters. Zo straalt het succes van de dichter uit de hoofdstad, die daar een standbeeld heeft, toch een beetje af op de provincie. Je kunt in Tavira een poëzieroute volgen en zo kennismaken met gedichten van Álvaro de Campos in het Portugees en Engels.

• Op Arquivo Pessoa kun je al het werk van Pessoa – en natuurlijk ook dat van Álvaro de Campos – raadplegen. Je krijgt op deze site ook een indruk van de enorme omvang van het schrijfwerk van Fernando Pessoa. Als je geen Portugees leest, dan vind je hier ook de Engelse gedichten van zijn hand (Poesia Inglesa).
• Boeken van Álvaro de Campos bij Bol.com

Bron: Francisco Manuel da Fonseca Ferreira: Fernando Pessoa: A Penumbra do Génio, Lisboa 2002.