Op 23 oktober 2015 schreef ik een artikel op Portugal Portal over de raadselachtige volgorde van de stoelnummers in de Portugese Intercidades trein. Ik vroeg de lezers of ze een verklaring wisten, maar die kwam niet. Onlangs schreef een lezer dat hij in de trein reisde en zich verbaasde over de nummering. Hij vroeg mij of er een verklaring was gevonden voor dit raadsel. Zijn vraag stimuleerde me om op het Net te gaan zoeken. Ik kwam een artikel tegen van Hélder Pinto op een weblog van de Sociedade Portuguesa de Matemática (Portugese Wiskunde Vereniging). Zijn uitleg geef ik hieronder.
Hélder Pinto’s verklaring van het raadsel.
Hoe is het zitschema nu?
Hoe is de stoelnummering in de huidige Portugese sneltreinen? Hieronder laat ik het zitschema van een Intercidades-rijtuig zien.
Alle beelden komen uit het artikel van Hélder Pinto, tenzij anders vermeld.
Ik reis regelmatig in de trein in Portugal en ik kan geen verklaring voor dit vreemde patroon ontdekken (waarom is bijvoorbeeld 28 naast 22? Waarom staat 14 op de eerste rij?). De meeste passagiers, en ook ik, moeten zoeken om hun stoel te vinden.
Het valt op dat de rijen met even getallen altijd worden afgewisseld met een rij met oneven getallen, maar het patroon in deze rijen is anders. Waarom zijn de cijfers 1, 2, 3 en 8 aan de ene kant en de cijfers 4 , 5, 6 en 7 aan de andere kant?
Uit het verre verleden van de trein
Hélder Pinto vond een website met een mogelijke verklaring. Volgens deze bron stamt deze nummering uit het begin van de geschiedenis van de trein, waar rijtuigen waren verdeeld in coupés van elk zes stoelen. Een zijgang gaf toegang tot de coupés (zie onderstaande tekening).
Elke stoel werd geïdentificeerd door het coupénummer en een nummer van 1 tot 6. De oneven nummers stonden in een bepaalde rijrichting (bijvoorbeeld vooruitkijkend, in de richting waar de trein naartoe rijdt) en de even nummers aan de andere kant (in mijn voorbeeld dus achteruit kijkend), te beginnen met tellen vanaf de zijkant van de deur naar de zijgang. De stoelnummers 1 en 2 bevonden zich altijd bij de deur naar de zijgang. De plaatsen 5 en 6 waren altijd bij het raam.
In een tijd dat er zonder computerondersteuning tickets werden verkocht, was dit schema een grote hulp. Eerst werden stoelen 1, 2, 5 en 6 verkocht. De plaatsen in het midden (3 en 4) bleven dan leeg, zodat niemand dicht tegen elkaar aan hoefde te zitten. Precies zoals wij graag in het vliegtuig een lege stoel naast ons willen hebben. Bij veel vraag werden ook stoelen 3 en 4 verkocht. Het was dus gemakkelijk om de stoelkeuze aan het loket te maken en het was mogelijk om stoelen te verkopen aan reizigers die vooruit of achteruit wilden reizen, afhankelijk van hun voorkeur.
Van coupés naar wagons
Na verloop van tijd hadden de rijtuigen geen coupés meer en werden ze een enkele wagon met een middengang (meestal in groepen van vier stoelen aan elke kant; twee naar voren gericht en twee naar achteren zoals in de afbeelding hieronder).
Maar ondanks de wijziging in de opstelling was bleven in Portugal enkele kenmerken van de oude nummering behouden:
De oneven nummers wezen allemaal dezelfde kant op (hetzelfde gold voor de even nummers); zitplaatsen 5 en 6 moesten aan het raam blijven, zitplaatsen 1 en 2 moesten nu ook aan het raam (vroeger bevonden de stoelen 1 en 2 zich naast de coupédeur). Zo werden de oude vakken in tweeën verdeeld (de stoelnummers 1, 2 en 3 aan de ene zijde van de wagon en 4, 5 en 6 aan de andere zijde). Omdat het aantal stoelen in een ‘groep’ toenam van zes naar acht werden de nummers 7 en 8 toegevoegd (het nummer 7 aan de oneven kant en het nummer 8 aan de even kant, uiteraard). Het aantal coupés werd veranderd in een verdeling van groepen stoelen van vier, geïdentificeerd door de tientallen van de stoelnummers. Het schema hieronder geeft dit nummeringssysteem weer. Daarom begint de nummering van treinen over het algemeen bij nummer 11, de eerste plaats in het rijtuig bij de ingang. Dit is overigens niet het geval op de Intercidades-treinen; sommige stoelen werden verwijderd om plaats te maken voor opslag van bagage.
Na verloop van tijd veranderde de opstelling in de rijtuigen van groepen van vier tegenover elkaar. Er kwamen meerdere rijen achter elkaar in de ene richting en meerdere rijen in de tegenovergestelde richting, met enkele groepen van vier zitplaatsen waar je elkaar kunt aankijken. Het nummeringssysteem werd daarentegen wel gehandhaafd.
Portugal is overigens niet het enige land waar de stoelnummers de geschiedenis weerspiegelen. Bijv. de Deutsche Bahn kent een gelijksoortige nummering als in de Intercidades in Portugal.
De Thalys heeft een meer overzichtelijke stoelnummering.
Wat kunnen geschiedenis en traditie veel van huidige gecompliceerde zaken verklaren! Het systeem van de stoelnummering in Portugese sneltreinen die ik hier beschrijf is een logische verklaring, maar het staat niet vast dat het de juiste verklaring is.
Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Hélder Pinto, professor aan het Piaget Instituut van Vila Nova de Gaia.
Tjonge, je moet wel wiskunde gestudeerd hebben om dit alles te begrijpen! Muito complicado!
Moet het nog eens goed doorlezen…….
Zit ik nog met een andere vraag: waarom is er geen enkele logica in de huisnummers? Nummer 17 bijv. en de buurman op nummer 28…. Ik heb me laten vertellen dat het het aantal meters tussen de beide huizen is….
Ik vermoed dat de huisnummering gewoon de volgorde van bouwen is geweest.
In Nederland krijgt het tussengebouwde huis een letter er achter, nummer 7A.
In Frankrijk doen ze het wat gemakkelijker op het platteland: dan is het huisnummer gerelateerd aan het aantal meters vanaf het gemeentehuis.
Nog voor Kristine’s reactie gelezen te hebben had ik ‘hogere wiskunde’ in de mond. De uitleg van Henk Eggens fascineert. Dank.
En wat de huisnummers betreft, Kristine, wij zijn nooit uitgeleerd.
Het is logisch dat de logica in de nummering van de treinzetels niet voor iedereen duidelijk is. Niet iedereen heeft weet van de geschiedenis van nummering en daarom ziet men de logica niet.
Zoals een groot filosoof ooit zei: Je ziet het pas als je het doorhebt.
Dank voor de explcatie van de stoelnummers. Al jarenlang mijn hoofd over gebroken.
Over de huisnummers : Pas sinds kort hebben wij huisnummers in ons dorp met ook de wonderlijke sprongen.
Bij ons is dat gebaseerd op het aantal meters waar de ingang van jouw huis zit ten opzichte van het begin van de straat. Het dorp verderop behoort tot een andere freguesia en heeft de “gewone” volgorde met als resultat dat een nieuw gebouwd huis tussen 37 en 39 in het nummer 37a krijgt
Dat de huisnummering de volgorde van bouwen is, klopt niet. Het gaat inderdaad, zoals Kristine Nuberg verteld is, om het aantal meters, gerekend vanaf het begin van straat of weg. Zo wonen vrienden van me op nummer 235 aan een weg waaraan nog geen twintig huizen staan. Het eerste huis aan deze weg heeft nummer 31. Toen mijn vrienden hun huis betrokken moesten ze trouwens door navraag bij het kadaster erachter komen niet alleen wat het huisnummer was, maar überhaupt hoe de weg heette; straatnaambordjes kwamen er pas jaren later.
Deze wijze van nummeren wordt op grote schaal toegepast in Portugal, maar het ‘Nederlandse systeem’ komt ook voor, zoals in Silves (Algarve), waar een nummer 18 soms ‘gewoon’ tussen 16 en 20 zit. En er zijn ook plaatsen waar er helemaal geen huisnummers zijn, terwijl de namen van straten ook niet altijd duidelijk zijn, ontdekte ik in Armação de Pera; daar werkt men met namen of aanduidingen van gebouwen: Edificio Estrela, Bloque 2, Lote 12 etc.