Ria Formosa, het Portugese Waddengebied

De provincie Algarve bestaat uit twee delen, de Barlavento en de Sotavento. Barlavento en sotavento zijn de Portugese benamingen voor loefzijde, die de wind vangt, en lijzijde, die in de luwte ligt. De Barlavento, het westelijk deel van de Algarve, heeft rotskusten en toegankelijke stranden. In de Sotavento, het oostelijke deel, liggen de stranden op eilanden. Dit gebied lijkt daardoor veel op het Waddengebied in Nederland.

Natuurpark Ria Formosa

Net als de Nederlandse Wadden, zijn ook de Portugese een beschermd natuurgebied, al sinds 1987. Het heet Natuurpark Ria Formosa. Dat begint even ten westen van Faro (bij Ancão) en het strekt zich uit tot Manta Rota, bijna aan de grens met Spanje, over een lengte van 60 kilometer. Vijf eilanden (Ilha da Barreta, Ilha da Culatra, Ilha da Armona, Ilha de Tavira en Ilha de Cabanas) en twee schiereilanden (Península de Ancão en Península de Cacela) vormen een duinenrij die het achterland beschermt tegen de golfslag van de oceaan. Achter de eilanden liggen kreken en geulen van ondiep water en land dat bij vloed onder water staat en bij eb droogvalt. Het natuurpark, 18.400 hectare groot, ligt in vijf gemeenten: Loulé, Faro, Olhão, Tavira en Vila Real de Santo António.

Vogels, vissen en vegetatie

Net als het Waddengebied is de Ria Formosa belangrijk voor vogels. Vanwege watervogels, vispopulaties en biodiversiteit behoort dit natuurpark tot de wetlands van wereldbelang. Het is belangrijk als overwintergebied voor vogels uit Noord- en Centraal-Europa; als tussenstop voor trekvogels die tussen Europa en Afrika migreren en als broedgebied van bedreigde en zeldzame vogels. De purperkoet broedt bijvoorbeeld alleen hier en nergens anders in Portugal en is daarom het symbool van de Ria Formosa geworden.

Daarnaast kent het gebied een bijzondere vegetatie van planten die op zoute grond kunnen groeien en die het niet erg vinden van tijd tot tijd in zeewater te worden ondergedompeld. Een voorbeeld hiervan is de zeekraal (in het Portugees salicornia), een plant die je kunt eten als groente.

En het natuurpark is de ‘kraamkamer’ van veel vissoorten, schelpdieren en garnalen. Ook in de Ria Formosa: de grootste kolonie zeepaardjes ter wereld.

Bewoners van de Ria Formosa

Van de vijf eilanden zijn sommige bewoond, andere niet. Op de bewoonde eilanden en in dorpen aan de kust wonen in totaal zo’n 7.500 mensen. In  de zomer kan dat aantal verdrievoudigen door de komst van vakantiegangers. De bewoners van de Ria Formosa leven van het toerisme en van traditionele activiteiten als visvangst, vis- en schelpdierkwekerij en de productie van zout.

Stranden

Nog een overeenkomst met het Waddengebied is dat je meestal een boot moet nemen om naar het strand te gaan. In alle badplaatsen zijn veerdiensten met kajuitbootjes, catamarans of sloepen. Op sommige plaatsen kun je ‘wadlopen’ als het getij het toelaat. Enkele eilanden hebben een brug met het vasteland.

Op alle eilanden zijn stranden, sommige met voorzieningen voor de badgast als restaurants en winkeltjes, andere zonder. Er zijn twee naturistenstranden.

Natuurtoerisme

Duurzaamheid en natuurtoerisme worden steeds belangrijker en de Algarve Sotavento heeft wat dat betreft genoeg te bieden. Het Ilha da Culatra gaat deelnemen aan een Europees project om geheel zelfvoorzienend te worden wat betreft duurzame energie. Veel excursies en activiteiten zijn gericht op de natuur, zoals een kameleonsafari, zeepaardjes kijken, dolfijnentours, vogelexcursies, eilandentochten, sportvissen, snorkelen. Je kunt fietsen huren, waterfietsen of kano’s. Fietsen of wandelen door het natuurpark kan ook en is gratis. De Ecovia do Algarve (fiets-, ruiter- en wandelpad) loopt door het natuurpark. In de wandelgids voor de Algarve die van internet te downloaden is, staan vier wandelingen in de Ria Formosa¹.

In Olhão ligt het informatiecentrum van het Natuurpark Ria Formosa. Je kunt hier een wandeling maken waarbij je alle ecosystemen van het natuurpark tegenkomt: duingebied, dennenbos, zoutpannen en kwelders. Ook zijn er andere interessante dingen te zien als een schelpdierkwekerij, een traditionele boerderij, een watermolen en Romeinse ruïnes. Je betaalt hiervoor een kleine entree².

Wonen aan de rand van de Ria Formosa

Het aardige van wonen in Tavira is, dat je maar een voet buiten de stad hoeft te zetten of je bent in de Ria Formosa. Overigens trekt de natuur zich weinig aan van de grenzen van het natuurpark. Zo staan flamingo’s en lepelaars vaak in de zoutpannen naast de markt. Op een wandeling naar de jachthaven, zagen we een visarend zijn buit opvissen. En op een drukke zomeravond, toen tal van mensen flaneerden door het centrum van de stad, zwom er een otter onder de brug door. Op de Ecovia do Algarve, stak net voor onze fietsen een beest de weg over met een lang lijf en een staart met een kwast eraan. Een Egyptische mangoest (de Portugezen noemen hem saca-rabo), een exotische verrassing door de mens op het Iberisch schiereiland ingevoerd. En vanaf het strand zie je elk jaar wel een keer een school dolfijnen of orka’s voorbijkomen.

Bedreigingen

Natuurgebieden als de Wadden en de Ria Formosa zijn kwetsbare gebieden. De Wadden worden bedreigd door plannen om naar aardgas te boren. De meeste andere bedreigingen komen ook van menselijk handelen, zoals vervuiling door scheepvaart, verstoring van natuur door toerisme, achteruitgang van de visstand door visserij. Voor de Ria Formosa zijn de grootste bedreigingen: illegale vangst van schelpdieren, illegale visserij en overbevissing, illegale eilandbewoning, dumpen van afval, erosie van eilanden, uitbreiding van de naastgelegen steden, beschadiging van kwetsbare vegetatie. Maar een hek eromheen zetten zou jammer zijn. Vooralsnog mogen we blij zijn dat er in beide gebieden mensen wonen en werken. En dat toeristen welkom zijn om de natuur te ervaren en ervan te genieten.

¹ Guide to walking trails in the Algarve, wandelingen:

• 42 São Lourenço Trail
• 46 Ilha da Culatra Trail
• 50 Nature Discovery Trail of the Marim Environmental Education Centre
• 54 Praia do Barril Trail

² Informatiecentrum:
Centro de Educação Ambiental de Marim,
Quelfes 8700-194.
Tel. (+351) 289 700 210.