Wanneer is een Portugees tot 8 verbogen? Waarom heeft hij zeven sleutels nodig? De Portugese spraakfantasie kent wederom geen grenzen.
Maar is er wel een noodzaak om je over getallen in een vreemde taal te buigen? Tenslotte hebben we onze vingers om de getallen tot en met tien aan te geven en vanaf elf kunnen we, met dank aan de Arabieren, over de hele wereld op een stuk papier schrijven om hoeveel het gaat. Plus dat zelfs degene die al een tijdlang in Portugal woont, zichzelf erop zal betrappen dat hij of zij nog steeds telt of rekent in zijn moerstaal. Natuurlijk hebben degenen die in een Romaanse taal hebben leren tellen de beste papieren, als het om het Portugees leren tellen gaat.
Opfriscursus
Maar eerst een opfriscursus over de hoofdtelwoorden. Um, dois , três, quatro, cinco, seis, sete, oito, nove, dez. En dan vrolijk verder: onze, doze, treze catorze, quinze. Vanaf 16 ( bij het Frans vanaf 17) worden eenheden en tientallen samengevoegd: dezasseis,dezassete,dezoito, dezanove. Vanaf twintig vinte in losse woorden met e ertussen: 25 is vinte e cinco, 38 is trinta e oito en 83 is oitenta e três. Echter wat de 1 en 2 betreft is dit maar de halve waarheid, omdat ‘de betere helft’ er niet bij staat, de vrouwelijke dus. Uma en duas. Twee bier is duas cervejas en 41 personen is quarenta e uma pessoas. En bij de honderdtallen en duizendtallen wordt er ook ‘politiek correct’ gehandeld want 200 bladzijden is duzentas páginas en 2000 flessen is duas mil garrafas. En nu we toch al zijn aangekomen bij hogere regionen: voor honderd zijn er twee woorden cem en cento. Cem is honderd en cento e um is 101 Ook hier dus de e ertussen, bijvoorbeeld bij 159 cento e cinquenta e nove.
Dan de rangtelwoorden. Dat zijn tevens bijvoeglijke naamwoorden en zij kennen dan ook een mannelijke, een vrouwelijke en een meervoudsvorm. In Portugal zijn deze woorden om te beginnen hard nodig om de week/ werkdagen aan te duiden: segunda-feira, terça-feira, quarta-feira, quinta-feira, sexta-feira.
En deze rangtelwoorden zijn ook geen onbekende voor een pianospeler, want zij geven de intervallen aan: sétimo/a (7e ), oitavo/a (8e ), nono/a (9e ).
Gaan we hoger dan wordt het weer een ‘dubbelpak’ decimo primeiro (11e). Tot zover de opfriscursus.
Veel en veel meer
We gaan het hebben over heel veel. In het oosterse verhaal over Sherazade, die de koning ’s nachts moest bezighouden met sprookjes en anderszins, gaat het over wel 1001 nachten mil e uma noites, dus heel veel. Maar tegenwoordig vliegen de miljarden je om het hoofd. De Nederlandse schatkist loopt 1,4 miljard mis als de dividendbelasting wordt afgeschaft. Dat zijn um mil milhões e quatrocentos mil euros. En bij de EU kijken ze niet meer op van een biljoen um bilião. Dat is dan milhão de milhões, een miljoen keer een miljoen, ofwel 1012. Maar daar zijn niet alle Portugezen het over eens. Want vroeger leerde men op school dat um bilião gelijk staat aan mil milhões, duizend miljoen, wat wij dus een miljard noemen en wat is afgeleid van het Franse ‘milliard’.
Zegswijzen waarin getallen voorkomen
VIER: Als je wilt bewijzen dat je niet dronken bent maar nuchter, maak je een vier fazer o quatro. Hoe je dat doet? Op één been staan en het andere been in een vier vouwen. Er zijn dan van die leukerds die willen dat je een zes maakt fazer o seis; links en rechts krijg je een por in je gezicht en blijf dan maar eens stilstaan in de vier.
ZEVEN: Iets met zeven sleutels afsluiten fechar a sete chaves doe je als je iets heel goed afsluit. Maar soms ben je dan wel te voorzichtig, is de bijbetekenis.
Als je op zeven boerderijen bent estar nas suas sete quintas gaat het je goed en ben je best tevreden, maar misschien ook wel arrogant.
Falar com sete pedras na mão: op een agressieve, vijandige manier de ander bejegenen, met zeven stenen in je hand.
ACHT: Het gaat niet zo goed met je als je tot 8 verbogen bent feito num oito want je bent verward of gewoon dronken. Oito komt ook voor in fazer alguma num oito wat wil zeggen iets tot moes slaan. En ou oito ou oitenta is alles of niets. Terwijl nem oito nem oitenta uitdrukt: ergens in het midden, niet veel en niet weinig.
NEGEN: Para a semana dos nove dias: een week van negen dagen? Het zal veel later of eigenlijk helemaal niet gaan gebeuren!
Dit is deel 19 uit de serie ’Portugese taalweetjes”. De vorige delen kun je hier lezen alle taalweetjes
Bron: de serie ′essa nossa ditosa língua’ van Peter Koj in de Portugal-Post
Met dank! In een week met negen dagen.
‘De Nederlandse schatkist loopt 1,4 miljard mis als de dividendbelasting wordt afgeschaft. Dat zijn um mil milhões e quatrocentos mil euros.’
Is er niet ergens een nul de mist in gegaan?
Inderdaad, er staat niet 400 duizend maar 400 miljoen. Dus de laatste mil moet milhoes zijn, dank voor de correctie