Portugese bijdragen aan het Rotterdam Filmfestival 2023

De films van jonge Portugese regisseurs gaan over eenzaamheid, onbegrip tussen generaties en samenlevingen en andere actuele thema’s. Met een perfect esthetisch beeld vertellen zij een persoonlijk verhaal dat de kijker tot in zijn tenen raakt. Wat zijn de Portugese inzendingen naar de 51^e editie van het IFFR dat op 25 januari begint en 11 dagen later eindigt?

Als we het over de Portugese film hebben dan gaat het vaak over Manoel de Oliveira, omdat hij de productiefste en bekendste filmmaker van Portugal is, of over Paulo Rocha (de evenknie van Jean-Luc Godard) die de cinema novo (visueel antropologisch, een zoektocht naar de menselijke identiteit) inluidt. Maar de huidige regisseurs laten zien dat Portugese cinema meer is dan alleen deze mastodonten, het land borrelt van filmisch talent op zoek naar iets nieuws, zoals combi’s met intertekstualiteit of met andere kunstdisciplines.

Nieuw talent

in 2000 zien we een nieuwe generatie Portugese regisseurs, die hun studie aan de Hogere School voor Theater en Film in Lissabon hebben afgerond.

Spelen met licht

Hun films zijn levendig, creatief en experimenteel en behandelen actuele thema’s. De camera lijkt op de grond te zijn bevestigd, wat een esthetiek geeft van fotografie of schilderen. De filmmakers spelen met het licht en hun werk lijkt een schilderij geworden. Elk shot komt tot stand na een lang esthetisch onderzoek. Bijvoorbeeld in Corpo e meio van Sandro Aguilar zit een scène waarin een kledingstuk, door lichtspel, in een duizelingwekkend bodemloze lijkende zwarte put valt.

Show don’t tell

Het zijn geen films waarin ons een verhaal wordt verteld. We moeten goed opletten, want elk beeld, is essentieel om de boodschap van de filmmaker goed te kunnen begrijpen. Niet alleen de camera staat stil ook de acteurs zijn vaak statisch en er zijn meer stille momenten dan dialogen. De films hebben een esthetiek van traagheid en door de afwezigheid van achtergrond of dialoog lijkt het tempo vertraagd.

Deze nieuwe Portugese beeldfilms zijn te zien op internationale filmfestivals en competities. Filmcritici en insiders waarderen de jeugdige wind van de nieuwe Portugese cinema. Het IFFR is al jarenlang fan van de Portugese filmmaker Edgar Pêra. Dit jaar is Não sou nada, het laatste werk van Edgar Pêra te zien op het IFFR, maar er zijn meer Portuges films te ontdekken.

Het Rotterdam festival toont vier categorieën.

Bright future

Deze categorie behandelt experimentele speelfilms met originele thema’s van debuterende regisseurs, zoals A Primeira Antiga van acteur Alexander David. We zien een geïsoleerde gemeenschap van stomme kinderen op een vierkant eiland omgeven door een bos. De kinderen zijn bang om op te groeien, want zodra ze volwassen zijn worden ze van het eiland verdreven. De gemeenschap van kinderen leeft volgens strikte regels: als ze volwassen zijn, worden ze van school gestuurd, zodat de anderen geen getuige zijn van hun veroudering. Jeugd is verheven en is de plaats van geluk. De oudere personages (oude monsters die het bos bewonen) worden gezien als iets walgelijks en afschuwelijks. Alexander David is gefascineerd is door werelden waartoe alleen kinderen toegang hebben en door films over verlangens en angsten uit onze kindertijd.

Cinema regained

Hieronder vallen bewerkte klassiekers en obscure meesterwerken, documentaires over gerenommeerde filmmakers en experimentele zoektochten naar de erfenis van de cinema elkaar op speelse wijze kruisen, zoals A longa viagem do ônibus amarelo, een verzameling van 60 jaar materiaal/werk (8 uur lang filmplezier) van Júlio Bressane (Brazilië) en Rodrigo Lima, of Não sou nada van Edgar Pêra, een “surrealistische psychologische thriller” over de diverse gedaantes van Fernando Pessoa.

Harbour

Dit behelst een breed aanbod van avant-garde films, zoals Fogo-Fátuo van João Pedro Rodrigues (2022, Portugal/Frankrijk, 67 min.) een modernistische musical die de grenzen van ras, klasse en gender verlegt. Een sprookje waarin een jonge man zich ontworstelt aan zijn bekrompen koninklijke familie en kiest voor de geneugten van seks met brandweermannen.

Korte- en middellange producties

De klassieke korte film, zoals (1)Natureza Humana, van Mónica Lima (2023) over een stel dat hun kinderwens in tijden van opsluiting in twijfel trekt, of (2) Flyby Kathy van Pedro Bastos (2023, 11 min). Een bewerking van de The Rialto Report-podcast over het lot van het Britse talent Kathy Harcourt, die zich niet meer aangetrokken voelt tot haar man John. Ze sluiten zich aan bij een aantal andere koppels met huwelijksproblemen in de sekskliniek van Dr. Jim Matlock, een veilige plek om hun weekend door te brengen en toe te geven aan hun seksuele verlangens, of (3)Pátio do Carrasco, een middellange film (45 minuten) van André Gil Mata, geschoten in 16 millimeter en geïnspireerd op een roman van de Bosnische Nobelprijswinnaar Ivo Andric en een kort verhaal van Franz Kafka, of (4)Why are you image plus? van Diogo Baldaia is een geestige, speelse, inventieve en oneerbiedige komedie over de fricties tussen spiritualiteit en religie en (5) Mama Dan So Que Sorriso, in het kader van de DocNomads producties geregisseerde 18 minuten durende schrijnende documentaire (gedraaid in België, Hongarije, Portugal en Kameroen) waarin de band tussen een vrouw en haar overleden moeder een verhelderend beeld geeft van het zwarte vrouw zijn.

Sneak peek

Jammer genoeg zijn er geen andere trailers vrijgegeven dan de twee die ik hierboven plaatste. Portugezen zijn over het algemeen niet bijzonder geïnteresseerd in film als kunst en de overheid subsidieert de film met mondjesmaat.

Edgar Pêra

“Edgars werk is iets procedureel, tegenstrijdigs. Een film is voor hem nooit af: hij assembleert, herontdekt, recyclet, transformeert permanent de films die achter hem staan. Ze hebben een bepaalde duur en een bepaalde montage op een bepaald moment, maar dan worden ze heroverwogen, opnieuw gemaakt.” Het gaat over “cinema denken als een ontwrichtende praktijk”, zegt António Preto. “Edgar behoort tot een generatie die niet actief meedeed aan 25 april en die wordt geconfronteerd met een soort ruïnes van de revolutie, met het doel of de verplichting om een ​​nieuw idee voor te stellen van wat moderniteit zou kunnen zijn in Portugal, in lijn met wat daarbuiten gebeurt, maar tegelijkertijd benadrukkend wat van ons is. Zijn cinema is duidelijk onzuiver: het stelt vragen van filosofische of meta-cinematografische aard, binnen een erudiete context, maar altijd via een dialoog met de popcultuur, met de populaire verbeelding. Superman bestaat naast figuren die voortkwamen uit het Salazar-regime, Spider-Man en andere superhelden zijn bedacht in samenwerking met de hoofdrolspelers van de politiek in Portugal in de afgelopen 30 jaar … ” “Het leek mij interessant om Edgars werk te tonen in een context die niet institutioneel of exclusief verbonden is met cinema, maar die cinema beschouwt in samenhang met andere artistieke praktijken”, legt António Preto uit. “Het is de eerste keer dat het mogelijk is om de films te zien in combinatie met hun grafische, journalistieke, plastische productie.

Eerdere Portugese inzendingen naar het IFFR zijn: Becoming a Man in the Middle Ages (2022) van Pedro Neves Marques en Mosquito (2020) door João Nuno Pinto.

Portugese inzending voor de 2023 Oscar

Alma viva, de film van Cristèle Alves Meira is door diverse jury’s genomineerd en is de Portugese inzending voor de 2023 Oscar. Het is het verhaal over een dochter van Portugese emigranten in Frankrijk en dus een portret van de Portugese emigratie, van de families die verdeeld zijn tussen degenen die blijven en degenen die vertrekken, en de complexe sociale en economische verschillen die hieruit voortkomen. De dochter brengt de zomer door bij haar grootmoeder met wie ze een sterke spirituele band heeft. Salomé zal getuige zijn van de dood van haar grootmoeder en vermoedt dat ze is vergiftigd door hekserij door een andere vrouw in het dorp. Tijdens de organisatie en voorbereiding van de begrafenis door de familie voelt Salomé zich vergezeld door de geest van haar grootmoeder en gaat ze haar dood wreken.

Eerdere Portugese inzendingen naar het IFFR zijn: Becoming a Man in the Middle Ages (2022) van Pedro Neves Marques en Mosquito (2020) door João Nuno Pinto.