Een beeldend kunstenaar en kunstcriticus (zie hieronder meer) die mij goed kent, weet te zeggen dat ik van intuïtieve schilders houd die de kwast op weg sturen terwijl het brein zich afvraagt waar de reis heenvoert. En daarom kan hij Ingrid Simons plaatsen in de rij van kunstenaars die “levenslang” mijn favorieten zijn.
Terwijl ik maar weinig van Ingrids werk “in het echt” gezien heb. Ik ontdekte het ooit bij toeval in Estremoz en stuitte nadien en opnieuw bij puur toeval, op enkele van haar werken die deel uitmaakten van een groepstentoonstelling in Favaios (in de Douro) en in Marvão (nabij de Spaanse grens) in een museumkerkje werden gepresenteerd – of was dat in het kasteel in Evoramonte?
Ingrid mag dan geen permanente bewoner van Portugal zijn, in de afgelopen tien jaar bracht zij er tien lange perioden al werkend door. In de Alentejo, de streek waarop zij verliefd werd.
Uitstel, geen afstel
Ik had haar in 2020 willen ontmoeten tijdens haar nieuwe solotentoonstelling in de Galeria D. Dinis van het gemeentelijk museum in Estremoz. Die ging vanwege COVID-19 niet door en werd uitgesteld tot het voorjaar van 2021. Nu wel dat voorjaar nadert maar COVID-19 nog geen afscheid heeft genomen, werd besloten de tentoonstelling opnieuw uit te stellen tot het voorjaar van 2022. Ik wilde zo lang niet wachten met over Ingrid Simons schrijven, vandaar deze verre vooraankondiging bij wijze van opwarmertje: zet die tentoonstelling maar vast in de agenda.
Tegen die tijd, na zo lang in bewegingen beperkt te zijn geweest, heeft iedereen vast enorme zin in rondzwerven in Portugal en moet, vind ik persoonlijk, Estremoz gewoonweg in het reisplan worden opgenomen. Want die tentoonstelling laat 10 jaar zien van Portugese invloed op de ontwikkeling van Ingrids kunstenaarschap. Bovendien: de Alentejo rond Estremoz heeft de bezoeker veel meer goeds te bieden.
Wanneer zij in Portugal is, verblijft Ingrid Simons vooral op de quinta van Fundação Obras, een bijzondere “kolonie” waar kunstenaars uit de hele wereld een tijdlang in residence kunnen zijn. Obras wordt gedreven door Carolien van der Laan en Ludger van der Eerden, die in Nederland, in Renkum, een kleiner centrum in stand houden. Sinds 2004 hebben zij zo’n 750 kunstenaars (beeldend, musicerend, dansend, schrijvend) uit 53 landen onderdak en inspiratie geboden en niet alleen dat, zij hebben hun kunst actief gestimuleerd en meer dan 100 culturele evenementen georganiseerd.
Obras ligt tussen Evoramonte en Estremoz, 35 km ten noordoosten van Évora, aan de N18; in de Herdade da Marmeleira, hetgeen niet duidt op de aanwezigheid van marmer (al zijn er in die streek veel groeven) maar op kweeperen. Daar hoop ik volgend jaar Ingrid te ontmoeten, om dan meteen uitgebreid verhaal te doen over Fundação Obras en haar stichters.
Verf-als-materie
In de 10 jaar waarop volgend jaar in de solo-expositie wordt teruggekeken (en waarvoor zij steun ontving van het Mondriaan Fonds in Amsterdam) zijn Ingrids aanpak en stijl flink veranderd. Haar benadering van landschap ging onderweg naar abstractie van vorm en kleur, “van interpretatie naar beleving” zoals zij het zelf zegt. Werkend vanuit eerste indrukken reconstrueert zij een nieuwe realiteit die de essentie van het landschap toont. In de loop der jaren is haar werkterrein uitgebreid met keramiek, video en installatie en sinds kort ook met textieldruk.
Portugal mag haar grote liefde en inspiratiebron zijn, Ingrid vindt zowel impulsen als een markt voor haar werk in Nederland, Duitsland en Noorwegen. Zij heeft in Valkenswaard haar Nederlandse thuisbasis. In Den Haag (en ook in Berlijn) exposeert zij vaak bij Galerie Livingstone. Het is daar dat mijn bovenvermelde vriend het werk van Ingrid Simons tegenkwam.
Hendrik van Leeuwen is zelf schilder, graficus en fotograaf, runt zijn eigen “school” voor beeldend kunstenaars en is ook nog eens kunstcriticus voor Den Haag Centraal na jarenlang voor de toen nog bestaande “echte” regionale dagbladpers te hebben geschreven. Net als mij overkwam, ontdekte hij het werk van Ingrid Simons bij toeval; hij liep weer eens bij Livingstone naar binnen, vanwege werk van een andere kunstenaar.
Hendrik herkende in Ingrids werk “het vette verfgebruik dat zozeer in zwang raakte in de jaren 1990.” Hij relateerde het werk aan dat van bijvoorbeeld Marie José Robben, die verf als een goddelijk materiaal beschouwt en het op een sculpturale wijze gebruikt en dat van Jan de Beus en natuurlijk Armando (“die iedereen in verf-als-materie met een straatlengte achter zich liet”). Hendriks eerste indruk was: (ge)wild werk. Dat “ge” had te maken met het “über-bewust afzetten tegen verfijning.”
Hendrik vond het werk nogal Teutoons van sfeer en dat zou best kunnen kloppen, want hij zag het in een periode waarin Portugal minder lang van invloed op Ingrid was geweest. Maar wat hij vooral ontdekte was haar lust voor “de grote ontsnapping” (naar buitenlandse ateliers en landschappen): “Haar werk etaleert een hang naar ongecultiveerd contact met de natuur. Zij zegt zich erg betrokken te voelen bij het sublieme, die romantische term voor de aantrekkelijke verschrikking van de woeste natuur.” Hendrik is benieuwd wat ik van het werk zal vinden als ik meer gezien heb.
Geschilderd landschap
Ressonância da Terra – zo gaat de uitgestelde overzichtstentoonstelling in Estremoz heten; het wordt Ingrids zevende solotentoonstelling in Portugal. Pas al ik die gezien heb laat ik me uit over mijn bevindingen; ik wil aan den lijve ervaren of mijn indrukken van die eerste toevallige confrontaties met haar werk inderdaad kloppen of dat ik mijn mening moet bijstellen. Tot dan moet ik en moeten mijn lezers het doen met wat anderen over Ingrid Simons’ kunstenaarschap schreven of zeiden en wat er in haar uitvoerige website te ontdekken valt.
Ingrid publiceert trouwens een perfecte newsletter waarin zij verslag doet van haar actuele activiteiten en dat zijn er ongelooflijk veel; een abonnement kan ik aanbevelen voor iedereen die geïnteresseerd is in hedendaagse beeldende kunst. Hoe sterk en hoe veelzijdig haar werk is, valt goed op te maken bij het bekijken van zowel website als nieuwsbrief; het afgebeelde werk wekt nieuwsgierigheid op en doet verlangen naar méér voorbeelden; en foto’s van Ingrid aan het werk helpen een duidelijker beeld te krijgen van de verschillende processen.
Ook de paar hier in Portugal Portal afgebeelde werken hebben heel wat te vertellen van Ingrids zucht naar het leveren van een bijdrage aan de lange en gevarieerde historie van het schilderen van landschap. “Ik voel mij genoodzaakt dit verhaal op mijn eigen manier te continueren. Ik gebruik mijn ontdekkingsreis om een nieuw bewustzijn van onze relatie met onze omgeving aan te wakkeren.” Het resultaat van haar zoektocht is een zeer persoonlijke beeldtaal; daarbij is zij tevreden met het gebruik van een beperkt kleurenpalet waarmee zij een atmosfeer van dynamische en explosieve energie weet te realiseren.
Haar fascinatie met water in het landschap wordt duidelijk met de fjorden van Noorwegen (“almachtig en niet veranderbaar door de mens”), met de meren in Nederland (“natuurlijk of door de mens aangelegd”) en met de aangelegde meren in de verlaten marmergroeven van de Alentejo in Portugal (“waar de natuur haar kracht toont door het terugeisen van haar territorium na menselijk ingrijpen”). Maar verwacht van Ingrid geen “plaatjes” van het haar inspirerende landschap.
Opbouw en afbraak
“Voor mij is het schilderen van landschappen een sterk fysieke ervaring,” schrijft Ingrid Simons. Wat wil zeggen dat haar landschappen geen bestaande natuur weergeven of zelfs maar aan bestaande natuur refereren. “Ik verwijs niet naar letterlijk landschap en gebruik geen foto’s of afbeeldingen daarvan als concreet uitgangspunt. Mijn landschappen zijn mijn landschappen, het zijn expressieve ruimten op zich, die enkel en alleen bestaan door de fysieke daad van schilderen.”
Wat zij doet is constant afwegen hoe met het materiaal om te gaan: gaat zij beeldhouwen met de verf of gaat zij verflagen oplossen: “Bouw ik structuren of patronen op, of breek ik ze juist af.” Of wordt (deels) afgebroken wat eerst werd opgebouwd.
Ongeveer zo gaat het ook als Ingrid grafiek maakt. Ook in haar zeefdrukken wordt, schreef Jef Schaeps in de catalogus van het Leids Prentenkabinet, For Study and Delight, Drawings and Prints from Leiden University, “niet gestreefd naar weergave van een realistisch landschap, in plaats daarvan verbeelden haar werken bevroren beelden van een landschap uit de herinnering, een private ‘lieu de memoire’. Haar landschappen zijn mysterieus en intrigerend.”
Foto’s kunnen wel het uitgangspunt zijn van haar zeefdrukken van landschappen. “In grafiek is de opbouw van een beeld een trager proces,” zegt Ingrid. “Het vraagt meer technische voorbereiding… Dat wijkt sterk af van mijn directe, fysieke manier van werken als ik schilder, maar geeft wel een verrijking en verbreding van mijn werk. De wisselwerking versterkt beide technieken.”
Of het nu schilderijen of zeefdrukken of ander grafiek betreft, zij probeert de beschouwer te verleiden het beeld in te gaan en zo binnen te stappen in een nieuwe wereld, een nieuw landschap om in rond te dwalen. Schaeps schreef: “Een landschap, gezien alsof je verblind wordt door de zon. In Portugal… kan de zon genadeloos zijn. De [fotografische] indruk is geïntensiveerd door Simons. Zij verdeelt haar foto’s tijdens het zeefdrukproces in verschillende lagen, ze werkt aan iedere laag afzonderlijk. Door het gebruik van metallic inkten creëert zij een oppervlak, dat zowel transparant als dekkend kan zijn, afhankelijk van de hoek van waaruit haar prints bekeken worden.”
Naar drie dimensies
Behalve zeefdrukken vervaardigt Ingrid ook litho’s. Ook in deze techniek werkend maakt zij het zichzelf niet gemakkelijk. Ze werkt op groot formaat (70 x 100 cm) en zoekt nieuwe toepassingen voor bestaande lithografische productiemethoden. “Ik teken eerst een vol beeld direct op het steen. Dat druk ik in een kleur. Daarna verwijder ik delen van het beeld of schilder ik een nieuw beeld terwijl de steen zich nog in de litho-pers bevindt. Dan wordt de steen in een nieuwe kleur gedrukt. En zo ga ik verder, tot de gewenste gelaagdheid is bereikt.”
Voor haar litho’s heeft Ingrid de beschikking over een gespecialiseerde litho-pers die zij kan gebruiken bij Beeldenstorm/Daglicht in Eindhoven, het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard (waar zij samenwerkt met meesterdrukker Gertjan Forrer) en ook bij Kunstquartier Bethanien in Berlijn.
En dan is er keramiek. Ingrid Simons beschildert sinds een paar jaar door haarzelf ontworpen keramische objecten en, ze verkeert niet voor niets dikwijls in Portugal, keramische tegels: azulejos. Ook wat dit betreft heeft zij samenwerking gezocht met uitblinkers in het vak; in de Alentejo vond zij Mestre Xico (en diens “meesterzoon”) die haar inwijdde in het samenstellen en toepassen van de typische Portugese pigmenten. Nu mengt zij voor haar azulejos de Portugese tradities met de kwaliteiten van het Delfts blauw.
Haar “Nederlandse” keramiek wordt gegoten; haar “Alentejaanse” keramiek daarentegen, vooral de bloemvazen, breien voort op de regionale Portugese traditie: “De azulejos worden gerold uit dikke plakken klei, de vazen worden gedraaid. Naar schetsen van mijn hand worden traditionele elementen toegevoegd, de verf wordt ter plekke gemengd en varieert per menging, terwijl in de Nederlandse aanpak voorgemengde fabrieksverf wordt gebruikt die het resultaat strakker maakt.”
Ingrids keramiek is al op verscheidene plekken getoond, zoals (solo) in het Museu do Artesanato e do Design in Évora onder de titel O azul do Alentejo, sob o meu olhar. Het blijft niet bij vrij eenvoudige objecten: Ingrid is bezig met groter driedimensionaal keramisch werk dat uiteindelijk tot installaties leidt. Het fysieke aspect van het scheppen van keramiek fascineert haar en past prima bij haar werkopvatting en werkwijze als kunstenaar.
Rauwe films
Ook in Portugal begon Ingrid met de productie van video, “korte, rauwe films van een minuut tot vijf minuten om verstilde momenten in de natuur vast te leggen en te isoleren. Abstracte structuren die een ‘film still’ lijken te zijn. Maar de structuren en ritmes veranderen, vaak door de wind. Daarna keren ze terug naar abstracte resonanties. Ze vertellen over vergankelijkheid, tijd of tijdloosheid, ze abstraheren de realistische vormen in de natuur en de herschikking ervan.”
De films zijn op verschillende festivals en in diverse musea getoond, tot op Art Shanghai toe. Ze hebben geleid tot geheel nieuwe experimenten, met interactieve installaties waarin ook live performances een rol spelen, of een celliste meewerkt. “Ik hoop in de toekomst in samenwerkingen met andere kunstenaars tot environments te komen waarin ook mijn schilderijen een functie vervullen.”
Volgend jaar meer over Ingrid Simons en dan ook over haar speciale relatie met Portugal. Voor belangstellenden: haar website is ingridsimons.com en haar blog heet ingridsimonsinportugal.blogspot.com. Op Instagram is het simons.ingrid.
Er volgt ook een bijdrage over dat bijzondere initiatief van twee Nederlanders in Portugal, de Fundação Obras in Evoramonte.
In Amerika wonend schreef Ton Haak een serie korte portretten van “Creative Creatures” die hij in de loop der jaren had ontmoet, van filmers tot musici tot meubelmakers tot schrijvers en beeldend kunstenaars en alles daartussenin. Die werden populair (50 ervan staan op zijn website).
In 2020 begon hij aan een serie van dergelijke portretten voor Portugal Portal. Over Nederlanders (en vooruit, mogelijk een paar Vlamingen) die om hier te kunnen zijn gewoon werken. Na de eerste aflevering, gewijd aan de creatieve timmerman Gerrit Klaassen, werd het initiatief stilgelegd vanwege COVID-19 met z’n contactrestricties en reisbeperkingen. Inmiddels is de serie weer opgepakt: Portretten van creatief bezige landverhuizers.
Ton zoekt vooral beoefenaren op van creatieve beroepen, voor portretten die niet enkel aandacht besteden aan hun individuele leven en expertise maar ook vertellen over hun relatie met en belevenissen in Portugal. Het bovenstaande deel 2 van de serie geeft alvast een voorproefje op wat komen gaat.
Wat een werk heb je weer verzet, Ton. Hartelijk dank. Fascinerend! Ik hou het kort want ik wil verder lezen.
Bedankt Ton, voor dit overigens wederom goed geschreven artikel, gewijd aan Ingrid Simons, een nog, voor mij althans, onbekende kunstenaar. Geweldige “vondst” van jou. Prachtig imposant en indringend mooi werk! Ik ben blij haar, door jouw toedoen, nu te hebben leren kennen. Ik zal haar dan ook zeker gaan volgen en wil absoluut haar werk in het echt zeker ook zien. Een fascinerend oeuvre!