Portretten uit de Minho II

Wie verkassen naar Portugal? Volgens de cijfers zijn er drie groepen: studenten, pensioengerechtigden en allen die zich met hun familie herenigen. In 2021 waren er 698.887 buitenlandse inwoners met een geldige verblijfsvergunning in Portugal, wat neerkomt op 6,8% van het totale aantal inwoners van het land. Dat is veel meer dan het jaar ervoor, meer dan ooit, maar in vergelijking met andere Europese landen zijn dat er bijzonder weinig.

Let op! Dit stukje gaat niet over saaie getallen.

In 2021 kwamen er 111.311 nieuwe buitenlanders bij in Portugal. Uit Brazilië kwam een derde van het totaal aan nieuwkomers met immigranten uit India (7%) en Italië (5%) als tweede en derde. Uit het Verenigd Koninkrijk werden 417 nieuwe inwoners geregistreerd in 2021, tegenover dertienduizend het jaar ervoor!

De laatste jaren valt het op dat veel verblijfsvergunningen worden afgegeven voor mensen, die laag geschoold werk verrichten. In 2011 waren het er 7501 en in 2021 waren het al 62.206.

Nog wat cijfers

De laatste jaren waren de grootste immigrantenpopulaties in Portugal afkomstig uit Brazilië (204.694) en het Verenigd Koninkrijk (41.932). Officieel wonen 10.392 Nederlanders in Portugal. Waarschijnlijk zijn dat er in werkelijkheid vier of vijf keer zoveel, zie het artikel van Cees Groenewegen uit 2020 in Portugal Portal.

In de Europese context is Portugal een van de landen met weinig geregistreerde immigranten (7% van alle inwoners), ongeveer evenveel als Nederland (6%). Luxemburg scoort hoog met van alle inwoners 47% immigranten (veel Portugezen!).

Bovenstaande grafiek geeft de top tien officieel in Portugal geregistreerde migranten, naar land van oorspong, in 2021. De werkelijke aantallen zullen vast hoger zijn.

Minho

Of de Minho qua immigratiecijfers een ander beeld vertoont dan hierboven beschreven, weet ik niet. Wat mij vooral interesseert is hoe de integratie van de nieuwe Portugezen verloopt. Hoe voelen ze zich in hun nieuwe vaderland?

Zich thuis voelen

Laatst kwam ik een stel tegen dat jarenlang in Californië op een, kennelijk, prachtige plek in een geweldig huis woonde. Een betere plek bestond er niet, vonden ze, en ze wilden er tot hun dood blijven. Totdat de bosbranden hun leven begonnen te beheersen. De bosbranden in Portugal zijn afschuwelijk, maar aan de Amerikaanse westkust zijn de bossen oneindig veel groter en blijft de boel vaak weken- of maandenlang doorfikken. In 2021 ademden Paul en Phil anderhalve maand lang, dag in dag uit, zwarte ellende in. Het kwam hun neus uit. Ze wilden weg. Ze kwamen erachter dat Portugal, als een van de weinige Europese landen, migranten met open armen ontvangt. Het Amerikaanse echtpaar aarzelde geen seconde om hun huis te verkopen en een ticket naar Porto te kopen. Paul werkt vijf dagen per week online voor een Amerikaans bedrijf en Phil is beeldend kunstenaar. Ze huurden eerst een appartement in Porto, maar vonden het er te druk en verhuisden al rap naar Viana do Castelo. Ik ontmoette ze, voor het eerst, voor ons huis toen ze net uit de auto stapten om een te koop staand buurhuis te bekijken. Ze mochten er een nachtje op proef slapen, eens kijken of ze een ‘thuisgevoel’ zouden krijgen. Niet dus, toen we hen de volgende dag opzochten oogden ze somber. ‘We zijn uitgeput’, zeiden ze dof, ‘willen we dit huis, of het huis dat we gister zagen? We hebben eigenlijk geen idee’. We probeerden hen op te beuren door te zeggen: ‘je voelt het meteen als een huis je echt bevalt en dan weet je het ook zeker!’

Verleden week nodigden ze ons uit op hun tijdelijke prachtige Airbnb-adres in Viana do Castelo. Ze hadden juist gehoord dat hun bod op een appartement in Viana was geaccepteerd. Ze droomden van een buitenhuis in de ‘billen van Judas‘ maar worden smoorverliefd op een plek in de stad zonder tuin. ‘Het is een te gekke plek en we kunnen van daaruit overal naar toe lopen: de gym, de bakker met zijn waanzinnig lekkere brood, het restaurant dat elke dag een ander menu heeft, het ene nog lekkerder dan het andere, de bioscoop en de dansschool. We voelen ons totaal geïntegreerd, beter dan dit kan niet, we blijven hier voorgoed!’ Tja, het leven loopt vaak anders dan gepland.

De laatste tijd ontmoeten we regelmatig mensen die een huis zoeken. Een plek hebben waar je je lekker voelt blijkt nog veel belangrijker dan je denkt. In Portugal is het gebrek aan woningen misschien niet zo nijpend als in Nederland, maar voldoende huizen, die voldoen, zijn er beslist niet.

Huizenjacht

Denise, bijvoorbeeld, is al lang op zoek naar een huis. Van alles heeft ze gezien: een ruïne aan zee, een luxe appartement, een typisch Portugees huis in de bergen, nog een opknapper tegen een bosrand aan; het was of te duur, of te donker, of te afgelegen of het lag te hoog of juist te laag. Ze had bijna een streep onder haar huiswens gezet, maar besloot om alsnog een bezichtiging te plannen van een huis dat ze al tig keer op Idealista had bekeken en telkens had afgekeurd. Als ze op die dag op het kronkelige wegje, tussen hoge stenen muren, loopt en het huis nadert, weet ze het eigenlijk al. Dit gaat het worden! De foto’s en de omschrijving van dit onroerend goed blijken een lesje in hoe het niet moet, als je de advertentie bekijkt denk je bah en als je er staat denk je: dit is zoals het paradijs eruit ziet. Na dat bezoek volgen er dagen vol confusão, het veel gebruikte Portugese woord voor verwarring. De makelaar was geen prater en Denise had geen idee hoe ze ervoor stond, waren er andere gegadigden, moest ze meer geld bieden? Nadat ze haar eerste bod uitbracht hoorde ze een week lang helemaal niks. Later bleek dat de makelaar al die tijd geen contact had gehad met de eigenaar. Hoezo? En toen er na een maand onderhandelen overeenstemming was over de prijs bleek er opeens een andere koper in het spel te zijn die hetzelfde bedrag bood. Huh? Ook werd haar verteld dat er nog elke dag bezichtigingen plaatsvonden. Oké?

Denise heeft het Portugees redelijk onder de knie, maar dat betekent niet dat ze ook de nationale mores beheerst. Ze dacht gek te worden van de spanning. En toen op een middag hoorde ze via de advocaat, die ze op het laatste moment had ingeschakeld, dat de kogel door de kerk was en dat hij een voorlopig koopcontract zou opstellen. De advocaat liet haar weten dat deze makelaardij de regel hanteert om tenminste twee kopers aan de klant voor te stellen, dus het wachten was kennelijk op die tweede partij. En wat betreft de bezichtigingen? Nu die waren al gepland, dus afzeggen is dan niet aan de orde, blijkbaar.

Als je dit leest denk je misschien, ach, prima toch, maar als je met een voet in het paradijs staat en bang bent dat het aan je neus voorbij gaat dan piep je wel anders, denk ik.

Over smaken, geuren en kleuren

In de (Alto) Minho bestaat een druk marktleven. Op maandagochtend vroeg stallen tientallen marktlieden hun waar uit op vaste – of elke dag opnieuw in elkaar gesleutelde kraamstallen – in Ponte de Lima. Hetzelfde gezelschap, waar wellicht een aantal lokale entrepreneurs aan- of bijschuiven doet precies hetzelfde in Braga op de dinsdag en in Caminha op de woensdag. Op donderdagochtend staan de meesten vol goede moed in Barcelos en op vrijdag stallen ze bijna de laatste keer die week hun waar uit in Vila do Conde of Guimarães. De zaterdagmarkt in Vila Nova de Cerveira is een van de grotere en elk weekend komen er drommen Spanjaarden op af. Weer of geen weer, er is markt. Met ‘bezoek’ gaan wij regelmatig naar de Cerveira-markt. En geloof het of niet, maar pas kort geleden kwamen we erachter dat – op nog geen vijf minuten rijden van die zaterdagmarkt – in het dorpje Campos een grote Indische gemeenschap woont en werkt.

Heb je trek in saag of chutney, dan kun je in de Punjabi-shop (een garage) je hart ophalen. En? Boeiend, denk je misschien, maar in de Minho is het best bijzonder iets anders te kunnen kopen dan wat lokaal verkrijgbaar is. Dat Portugal een band heeft met India weten we, want het is een van de grootste immigranten groepen, maar wat doen die mannen (ik zag geen vrouw) juist in Campos?

In de buurt is een zona industrial met botenbedrijven als Benneteau, Vanguard Marine, Brunswick Marine en NauticaNova); als dochter van een scheepsbouwer vind ik dit type bedrijvigheid verrassend en vooral leuk. Zouden de Indiërs in deze branche of bij een van de andere bedrijven werkzaam zijn?

Vergrijzing

Catarina Reis Oliveira, wetenschappelijk directeur bij het Observatório das Migrações spreekt over een duidelijke demografische vergrijzing en de huidige immigratieprofielen gaan die trend niet verstoren. De Portugese vruchtbaarheidscijfers behoren tot de laagste ter wereld, zeker in Europa en het aantal pensionados groeit gestaag.

We kennen nogal wat ‘oudjes’ die Portugal opzoeken, als laatste verblijf voordat ze in de vergetelheid raken. Ariq, een Algerijn met een Zweeds paspoort, die er met zijn 72 jaren uitziet als een vijftiger. Hij werkt veel in zijn moestuin en loopt elke dag van zijn huis in de bergen naar Viana op en neer. Hij spreekt Zweeds, Frans, Engels, Spaans, Portugees en een handvol andere talen. En Klaus, een Duitser, een eenling, die kranten, tijdschriften en boeken verslindt en daardoor foutloos Portugees spreekt, maar door zijn Duitse tongval niet te verstaan is door niemand. Of de verdrietige Franse Jacqueline, 50 jaar lang woonde ze met haar Portugese man (en kinderen) vlakbij Parijs. Ze wilden van hun oude dag in Portugal genieten, maar kort na de terugkeer in zijn land overlijdt hij. Jacqueline wil niet terug naar het drukke Parijs, maar mist haar maatje en de aansluiting met haar schoonfamilie. ‘Ga eens Portugees spreken’, zeggen ze tegen haar, ‘we begrijpen je niet’. En ja, daar zeggen ze wat. Fransen spreken met de punt van de tong en de lippen, vanaf jong wordt het erin geramd, alles gebeurt voor in de mond. Articuleren en vooral harde a’s en o’s! In Portugal moeten ze de gearticuleerde harde klanken linea recta omzetten in zachte tussentonen die uit de keel opborrelen. Tja, ga er maar aan staan.

Diversiteit

Naast deze oude(re) gelukzoekers zijn er ook velen die fiks aan de bak moeten, als ZZP’er overseas of bij een Portugees bedrijf of instantie, zoals bijvoorbeeld Birgitta, een paramedicus uit Letland. Zij werkt in het ziekenhuis van Viana do Castelo en gaat regelmatig een paar weken werken op een van de vele cruiseschepen. Of de Pakistaanse Tamar met zijn jonge gezin. Hij werkt bij het windmolen project HiWave-5 op korte contracten en telkens als er eentje afloopt moet hij er een paar maanden tussenuit voordat hij opnieuw aan de slag kan. In de tussentijd verdient hij zijn geld als schoonmaker of als reparateur van huishoudelijke apparaten. Of de Braziliaanse Maria, die naar Portugal kwam voor de liefde. Inmiddels is ze weer gescheiden. Ze mist haar land en familie, maar teruggaan wil ze ook niet. Haar kinderen horen hier en zij is Portugese geworden, maar soms wordt het haar een beetje te veel. Vaak hoort ze dat Brazilianen lui zijn. Soms kost het haar moeite om niet boos te worden, want zij vindt Brazilianen, in de regel, honderd keer assertiever en dynamischer dan de Portugezen.

En de 42-jarige Chris uit Schotland, die hier al als kind komt, omdat zijn ouders een huisje hadden in Âncora Lage. Later gingen zijn ouders scheiden, maar als zijn moeder een Portugees ontmoet gaat ze definitief in Portugal wonen. Ook die relatie sneuvelt. Ma woont weer in Schotland met alweer een nieuwe vriend en Chris woont sinds een jaar of vijf in het huis van zijn moeder. De eerste jaren samen met zijn vrouw uit Costa Rica, maar die vond het leven in Portugal niet te doen. Ze haatte de taal, het eten, het klimaat en vooral dat ze niet kon werken. Ze is teruggegaan naar Costa Rica en heeft haar leven daar weer opgepakt. Hij blijft in Portugal. Scheiden doen ze niet, ze vinden het prima zo. Hij geeft al een aantal jaren Engelse les (online) en dat zorgt voor voldoende brood op de plank. Hij doet alles met de trein of op de fiets, want aan een rijbewijs is hij nooit toegekomen en nu is het te laat, vindt hij. Regelmatig fietst hij naar Moledo omdat je in een van die strandtenten daar makkelijk aan hash kunt komen. Hij is is een gelukkig mens, vooral sinds hij katten in zijn leven heeft toegelaten, voegt hij toe. Of Lily en Ole uit Denemarken die een gigantisch internationaal management centre in de bergen achter Ponte de Lima aan het optuigen zijn compleet met olympisch zwembad, vakantieverhuur, yoga, mediatie en pilates-trainingen, een eigen wijndomein waar mensen van alles over wijn kunnen leren en ga zo maar door. Internationale lean six sigma–trainers zullen vanuit dat plekje, waar de tijd even stil stond online trainingen geven aan captains of industries overal ter wereld.

Wie we ook tegenkomen en hoe oud of jong ook, iedereen is gek op Portugal en als je er eenmaal bent, dan wil je nooit meer weg en dat is best bijzonder.

Een bekend boek over emigreren naar Portugal is Wonen en kopen in Portugal. Bij bol.com te koop.