Een Nederlands-Portugees fado-mirakel

Als je een zangwedstrijd wint met drie tienen van de jury dan doe je iets goed. Dit was wat het Nederlands-Portugese duo Iris en Tiago deed in de zomer van 2020 in het SBS6-programma We Want More, nota bene met Portugese fado! Het leidde zelfs tot een optreden op de Portugese tv. Inmiddels onder de naam FADOpelos2 brengt het duo daar een lied van de bekende fadozangeres Mariza ten gehore. Mariza is erbij aanwezig en – doet zelfs ook even mee. Des te leuker als je weet dat Iris’ liefde voor de fado begon toen ze als dertienjarige een dvd van Mariza cadeau kreeg .

Het interview met Iris en Tiago

Kort voor het verschijnen van hun eerste volwaardige album Viver e Viver (releasedatum 1 december 2023) interview ik het duo FADOpelos2, bestaande uit de Noord-Hollandse zangeres Iris Feijen en de Zuid-Portugese gitarist Tiago Lageira. We praten over het nieuwe album, maar natuurlijk ook over de voorgeschiedenis.

Het succes in de talentenjacht

Jullie wonnen dus de talentenjacht We Want More met het lied Sei de um rio. Het is de titeltrack van jullie tweede, gelijknamige EP (2020). De titel betekent ‘Ik ken een rivier’, maar waar gaat dat lied over?
Iris: Het is bekend geworden door Camané [spr. uit ‘ka-ma-nè’], een bekende Portugese zanger, een van mijn favorieten. Het is een lied over een relatie die voorbij is, de rivier staat symbool. Ik kon dat heel goed invoelen, omdat ik zelf in die situatie zat. Wij waren trouwens helemaal niet zo met die wedstrijd bezig, wij deden gewoon  ons ding. Maar het is heel mooi dat het zo uitgepakt is.

Tiago: Misschien is nog leuk om te vermelden dat Sei de um Rio al wat tonen heeft die niet standaard uit de mineur-toonladders van de fado komen, het heeft iets van een jazz-aspect. Het is mooi dat we daarmee We Want More wonnen, want dat liedje heeft al iets van welke richting wij op willen.
Iris: Het is eigenlijk een perfecte inleiding op ons nieuwe album Viver e Viver.
Tiago: En Camané vond het een eer dat we dat nummer hadden gespeeld.

Met Mariza zingen op de Portugese televisie

En het leidde tot hun optreden in het Portugese tv-programma Dia de Cristina (TVI) met Mariza. Iedereen, inclusief best kritische Portugezen als het over hun taal gaat, staat versteld van het accentloze Portugees dat Iris zingt. Over haar zang- en uitspraaklessen komen we later te spreken. Maar eerst wil ik het even hebben over de naam FADOpelos2.

Fado-pelos-dois is de naam

Jullie naam ‘Fado-pelos-dois’ lijkt geïnspireerd te zijn op Amar pelos dois, het lied waarmee Salvador Sobral in 2017 voor Portugal het Eurovisie Songfestival won.
Iris: Zo zijn we er wel op gekomen uiteindelijk. Wij hebben gebrainstormd en van alles opgeschreven en opgenoemd. We vinden deze naam ideaal omdat pelos dois zowel ‘voor twee’ als ‘door twee’ betekent.

Zijn jullie niet bang dat de naam FADOpelos2 (op Spotify staat het met alleen een beginhoofdletter) zal worden uitgesproken als ‘faa-doo-pe-los(-dos)’ of zelfs ‘faa-doo-poe-los(-dos)’ alsof het Grieks was?
Iris: Haha. Dat gebeurt al! Ja, dat doet iedereen eigenlijk. Op Instagram worden onze hoofdletters ook in kleine letters omgezet. Maar dat vinden we niet erg. Als mensen ons maar kunnen vinden. En als je googelt op ‘Iris fado’ of ‘Tiago fado’ dan vind je ons al.¹

Hoe begon het, Iris?

Iris, jij kreeg dus op je dertiende een dvd van de Portugese fadozangeres Mariza, waarmee jouw liefde voor de fado begon. Maar waar ik nou benieuwd naar ben: wie kwam op het idee om jou een dvd met Portugese fado te geven?
Iris: Dat was Jorge Leiria. Van jongs af aan zong ik niet alleen alle liedjes van Kinderen voor Kinderen, maar ook alles van songfestival. Gek genoeg zong ik het in alle talen zó mee. Ik had natuurlijk geen idee wat het betekende, maar Italiaans, Israëlisch, Albanees – op klank zong ik het mee. Ik zocht die teksten wel op en dan zag ik dat het er heel anders stond dan het klonk … Maar vervolgens ging ik dan uitzoeken, hoe dat werkte.
In 2007 won Jorge Leiria het Junior Eurovisiesongfestival voor Portugal. Ik zag hem op tv en was meteen helemaal verliefd! Zodoende werd ik fan en ik zette zijn filmpje op Hyves. En toen kreeg ik een bedankberichtje van Jorge – via Hyves. Maar ze hebben geen Hyves in Portugal en mijn vriendinnen wisten allemaal dat ik fan was, dus ik dacht: ‘Haha, geintje’ en ik antwoordde dus ook in het Nederlands. Maar na een tijdje chatten bleek het echt Jorge Leiria te zijn. Had ie speciaal voor mij een Hyves-pagina aangemaakt! Toen gingen we webcammen – met de ouders erbij, want we waren nog heel jong: hij negen of tien en ik dertien.
We bleven contact houden, via MSN en Skype. En op een gegeven moment stuurde hij me een dvd van Mariza, Concerto em Lisboa. Hij zei: ‘Ik weet dat je allerlei talen zingt, dít is de muziek van mijn land, kijk eens wat je hiervan vindt.’ En ja … dat wás het. Ik werd meteen geëmotioneerd zonder dat ik iets snapte van de taal. Ik kon het ook na vier keer luisteren wel meezingen. Zo is het eigenlijk begonnen. En nog steeds zijn we vrienden, wat heel erg leuk is.
Maar ik had natuurlijk nooit kunnen denken ooit nog eens met Mariza op één podium te staan!

De ontmoeting met Tiago

Ik vind dit een mooi verhaal, daarom geef ik het onverkort weer. De volgende vraag is natuurlijk hoe de samenwerking met Tiago tot stand gekomen is.
Tiago: Iris zocht al heel lang naar een gitarist die fado kon spelen, maar die bleek moeilijk te vinden. Ik was helemaal niet bezig met fado. Ik was pas met gitaarspelen begonnen hier, in Nederland.² En ik was veel meer in de jazz gedoken. Ik had nooit geprobeerd de muziek van mijn eigen land te spelen, maar door Iris’ vraag naar fadobegeleiding vond ik dat wel een optie. Niet dat ik dacht dat er hier veel mensen dat mooi zouden vinden, maar het was een leuke uitdaging. En het werkte, steeds beter.
Iris: Al in mijn tienerjaren wilde ik echt fado zingen met muzikanten. Ik heb muziek gestudeerd, ook auditie gedaan met fado – bij een pop-opleiding! Toen ik aangenomen was wilde ik direct al een fado-duo of -trio vormen, maar op die opleiding kende ik alleen maar mensen die rock wilden spelen of metal, of gewoon popliedjes …
Na al jaren zangles gehad te hebben, ben ik fado-zangles gaan nemen bij Daisy Correia.³ Dat was niet alleen zingen, maar ik leerde ook over Portugal en ik kreeg uitspraakles. Zij heeft me geholpen een gitarist te vinden, via-via zijn Tiago en ik in contact gekomen.

Nederlanders houden van fado

Hoe komt het, denken jullie, dat de fadomuziek zo aanslaat bij de toch als nuchter en onsentimenteel bekendstaande Nederlanders?
Iris: Wat wij vaak te horen krijgen is dat mensen in Portugal op vakantie geweest zijn en daar de fado gehoord hebben, en dat ze dat vakantiegevoel meteen weer terugkrijgen als ze onze muziek horen.
Tiago: Ik denk dat Nederlanders ook best open-minded zijn wat betreft muziek. En we proberen ook om niet alleen een liedje te zingen, maar ook een gevoel over te brengen, en dat lukt blijkbaar vaak ook.

Iris wil nog graag een groter publiek bereiken door in de theatershows duidelijk te maken dat fado niet alleen maar ‘huilmuziek’ is.
Iris: Ja, de fado is absoluut gevoelige muziek, melancholiek en emotioneel – maar we willen ook vrolijke fado brengen. Dat kun je misschien wel ‘moderne fado’ noemen. Het is niet mega-traditioneel wat wij doen. Doordat we kleine accentjes toevoegen, uit de jazz en uit Braziliaanse muziek, wordt het voor Nederlanders misschien ook wat makkelijker om naar te luisteren.

Op het moment van het interview (24 november 2023) staat in het rijtje ‘Populair’ van Fadopelos2 op Spotify Sei de um rio (het winnende liedje bij We Want More) met grote voorsprong bovenaan. In het rijtje staat ook Meu fado meu dat het duo op de Portugese tv uitvoerde (met Mariza). Op de derde plaats qua aantal streams staat Cheira a Lisboa: ‘Het ruikt naar Lissabon’.

Cheira a Lisboa is een voorbeeld van vrolijke fado, ook bekend van Portugals beroemdste fadozangeres Amalia Rodrigues. Maar hoe ruikt Lissabon?
Iris: Naar regen, naar bloemen, naar de tavernes in de kleine steegjes, naar gepofte kastanjes. In dat lied wordt echt van alles genoemd.
Tiago: Het is al een heel oud fadolied. Als het in Portugal gezongen wordt, zingt iedereen altijd mee, ook gewoon op straat. Iedereen kent het.

Zonder te willen generaliseren kan ik toch wel zeggen dat er flinke culturele verschillen zijn tussen Nederlanders en Portugezen. Hoe pakt dat in jullie samenwerking uit?
Tiago: Ik denk dat ik niet een voorbeeld van een typische Portugees ben. Ik kom uit een kleine gemeenschap, en zo zijn er ook verschillen tussen een jongen uit Amsterdam en iemand uit een klein dorp in de provincie.
Iris: De samenwerking gaat uitzonderlijk gemakkelijk. De muzikaliteit bij het samen schrijven van nummers gaat vanzelf. Er is nooit wrijving, nooit dat een van ons zegt: ‘Hoe kom je dáár nou bij?’

Hoe ontstaan jullie nummers?

De ongestelde vraag (ik kreeg al antwoord zonder hem te stellen): hoe schrijven jullie nummers?
Iris: Soms schrijf ik een tekst in het Nederlands, omdat ik dan heel goed kan verwoorden wat ik precies bedoel en dat het ook een onderliggende, niet letterlijke betekenis kan hebben. En omdat Tiago’s Nederlands zo goed is, kunnen we dan overleggen en er ontstaat meestal meteen al iets op de gitaar. Soms is het ook andersom: heeft Tiago een tekst, dan gaat hij mij die uitleggen, en al spelend en zingend komt er een melodie uit. We hebben dus geen vast patroon, het gaat alle kanten uit, maar het gaat supermakkelijk. Het helpt ook dat we allebei heel veel passie voor deze muziek hebben. We zijn ook allebei altijd bezig om beter te worden, met zingen en met gitaarspelen. Eigenlijk zijn we allebei perfectionistisch en dat werkt heel goed als je dat allebei hebt.

In het persbericht staat dat de elf nummers op het nieuwe album autobiografisch zijn. Kun je daar iets over vertellen?
Iris: Het nummer Da tua voz (‘Van jouw stem’) heb ik geschreven voor mijn opa. Ik had een droom waarin mijn overleden opa als een engel aan mij verscheen. Hij zei: ‘Iris, ga zitten en luister: je móét weer muziek gaan maken’ – ik was toen namelijk een tijd gestopt. Maar mijn opa zei: ‘Dit is je levensdoel, dit moet je weer gaan doen.’ En toen werd ik wakker en ik dacht: dit moet ik écht gaan doen, ik moet weer terug naar die fado. Daarover gaat het, dat is dus een heel persoonlijk liedje geworden.
En het eerste nummer op ons nieuwe album, Perdido a Lisboa (‘Verdwaald in Lissabon’) gaat over een oud opaatje dat wij daadwerkelijk op een trappetje in Lissabon zagen zitten, toen we daar optraden. Tiago heeft de tekst geschreven, en toen ik die hoorde, moest ik meteen aan dat opaatje denken en daar bleek Tiago óók aan gedacht te hebben, dus zonder het van elkaar te weten, hadden we dezelfde associatie.

Die elf nummers hebben jullie dus zelf geschreven. Hadden jullie ook al eerder eigen nummers uitgebracht?
Tiago: Ja, op de EP’tjes ook. Iris vond het vanaf het begin belangrijk dat we ook eigen geschreven liedjes zouden doen. De traditionele fado spelen was voor mij ook goed, omdat ik mezelf dan moest dwingen: zó moet het klinken. Maar het was ook altijd een uitdaging om onze eigen identiteit in de nummers te stoppen. Het nummer Bairro Alto op onze eerste, gelijknamige EP hebben we zelf geschreven en Longe do meu coração op de tweede EP ook.⁴ We hebben veel meer geschreven, maar we zijn ook niet bang om dingen weg te gooien – of opzij te zetten: misschien vinden we het nu niet mooi, maar over een jaar wel. Het is mooi dat we dat kunnen, om in de samenwerking toch te kunnen zeggen ‘kill your darlings’.

Tiago haalt Stevie Wonder aan, die zegt iedere dag een nummer te schrijven.
Tiago: Ook al hoor je van de meeste natuurlijk nooit iets – het is goed, want hoe meer je iets doet hoe beter je erin wordt. Het is mooi hoe intuïtief hij werkt. Het kan theoretisch allemaal nog zo perfect zijn, maar de klank is uiteindelijk het belangrijkste. Dat heb ik ook geleerd van onze samenwerking, hoe meer we samen schrijven, hoe meer blijkt dat het element van intuïtie superbelangrijk is.
Iris: Tiago heeft gestudeerd aan het conservatorium en kan dus bladmuziek lezen. Ik heb dat ook wel geleerd, maar heb dat allemaal laten schieten, het boeide me niks. Maar als we volgend jaar een tournee met een band gaan spelen, dan kan Tiago dus voor partituren zorgen, zodat de band precies weet wat er gespeeld moet worden. Maar het komt ook voor dat Tiago een themaatje heeft bedacht waarbij ik in m’n hoofd telkens een andere noot hoor dan die hij speelt. Dat zing ik dan zonder te weten of dat eigenlijk wel ‘kan’; zo kan ik mijn eigen nootje toevoegen zónder bladmuziek. Maar ik ben dankbaar dat Tiago het vervolgens kan vastleggen; hij is daarin dus een perfecte steun.

Optreden

Dus jullie gaan optreden met een band?
Iris: De komende theatertour is nog zonder band, dus met z’n tweeën. Die tour start 17 december 2023. Data en locaties staan op de website, kaarten bestellen kan daar ook. De band is al wel te horen op het album Viver e Viver, dus dat is een mooi voorproefje van de theatertour die daarna komt.

Maar ik begrijp dat jullie vanavond ook optreden?
Iris: Ja, maar dat is een huiskamerconcertje. We hadden namelijk een cd-actie bedacht: iedereen die vóór 6 november al een (fysieke) cd van ons nieuwe album bestelde, maakte kans op een gratis huiskamerconcert van ons. Daar zijn twee winnaars uit gekomen, vanavond spelen we bij een van hen dus thuis.

Iris heeft een exemplaar van het nieuwe album meegenomen om alvast te laten zien. Er zit een mooi boekje in met naast elkaar de Portugese teksten en de Nederlandse vertalingen. Platenmaatschappij Coast to Coast zorgt ervoor dat de cd in de winkels komt te liggen. Voor zover er nog cd-winkels zijn … De cd kan ook online besteld worden via de site van FADOpelos2.

Noten

1. Dat klopt, ook met een andere zoekmachine en andere browsers. Zonder mankeren komt in keurig de website www.fadopelos2.com  als eerste naar boven. ↩︎
2. In Portugal speelde Tiago trombone, maar die bleef achter toen hij op vijftienjarige leeftijd met zijn moeder naar naar Nederland kwam. ↩︎
3. Daisy Correia is een fadozangeres met een Portugese moeder en een Nederlandse vader, die op haar achttiende voor de fado viel. ↩︎
4. De eerste EP, Bairro Alto, genoemd naar de Lissabonse wijk, verscheen 18 juli 2019. De tweede EP, Sei de um rio, met het gelijknamige nummer dat won bij We Want More, verscheen 24 november 2020. Beide EP’s bevatten vijf tracks. Ze zijn te vinden op Spotify en kunnen als fysieke cd ook besteld worden via de website van FADOpelos2. ↩︎