Kuren in de Minho

Hoewel er in Portugal al een kuuroordtraditie bestaat in de tijd van de Romeinen, worden de gerenommeerde Portugese kuuroorden, naar Frans voorbeeld, pas eind 1800 gebouwd. Portugal bezit een grote hoeveelheid aan hoogwaardige bronnen en heeft de rijkste natuurlijke wateren van Europa.

Er is niet veel informatie beschikbaar over het wel en wee van thermen in Europa door de geschiedenis heen. Zeker weten we dat de therapeutische kwaliteit van het Portugese water reeds bekend was bij een Romeinse keizer als Titus Flavius Vespasianus. Hij liet zijn legers laven en baden aan de natuurlijke bronnen van Chaves, ook wel “Aquae Flaviae” genoemd.

Andere thermale baden uit die tijd zijn Caldelas, São Vicente en Taipas.

Sinds de middeleeuwen kennen we het bestaan van bronnen als Caldas da Saúde en Caldas de Aregos. In 1700 liet koningin Leonor in Caldas da Rainha een openbaar bad bouwen, zodat ook de armen en behoeftigen van de geneeskrachtige kwaliteiten van het water konden profiteren. Caldas de Rainha was trouwens de favoriet bij de Portugese koningen.

Minho

Noord-Portugal is bijzonder rijk aan natuurlijke bronnen. De therapeutische kwaliteiten van het hete water dat uit de aarde ontspringt zijn algemeen erkend.

Trás-os-Montes

Volgens een legende ontdekt op een mooie dag in 1860, een boer – met een ontembare dorst – op weg naar ergens, een waterbron, waarvan hij gulzig drinkt. Hij vind dat het water een vreemde smaak heeft. Al snel constateert hij tevens dat de buikpijn, waarvan hij al jarenlang chronisch last heeft, vermindert.

Een plaatselijke arts laat het bronwater analyseren en het water blijkt koolzuur, bicarbonaat en natrium te bevatten. De bron bevindt zich in Vidago, niet ver van Chaves.

Vidago Palace

Tientallen jaren laten na de ontdekking van het bijzondere water worden plannen om een kuuroord in Vidago te bouwen werkelijkheid. In februari 1908 worden de bouwvoorbereidingen weliswaar tijdelijk gestopt door de moord op koning Carlos en de kroonprins, maar een maand later gaat toch die schop de grond in. Twee jaar later is het hotel af en de uitnodigingen voor een groot inwijdingsfeest op 6 oktober 1910 zijn verstuurd.

Op 5 oktober 1910 valt de monarchie en koning Manuel II vlucht in ballingschap.

Het Vidago Palace was een van de kroonjuwelen van het Portugese kuuroordtoerisme. Het hotel bood een luxe die voor die tijd ondenkbaar was. Het was het eerste hotel in het land met een lift. Achter de 365 ramen, een voor elk dag van het jaar, lagen 200 kamers elk uitgerust met een telefoon. De balzalen werden verlicht door zo’n 700 elektrische lampen. De kamers hadden douches, er waren elektrische koelkasten en er was een grote garage, terwijl een auto een rariteit was.

Omgerekend naar vandaag zou de bouw van dit megalomane hotel zo’n 120 miljoen euro hebben gekost.

Decennialang werd het hotel bezocht door kopstukken als Salazar, António Egas Moniz en António de Spínola.

In 1936 wordt op het terrein rondom het hotel een golfbaan met negen holes geopend. Door de combinatie van thermale baden en extreme luxe was het hotel voor de happy few een van de meest gewilde vakantieoorden in Europa.

Recentelijk heeft mijn favoriete Portugese architect Álvaro Siza Viera de spa (met een oppervlak van 2500 m2 en maar liefst 20 behandelkamers) fiks onder handen genomen.

Het hotel inspireerde menig filmregisseur. Recentelijk was de miniserie Vidago Palace op de Portugese tv, maar ook op HBO te zien.

The sky is the limit

Leed Miguel Ventura Terra, een bekroonde architect uit de Minho die gebouwen als Maternidade Alfredo da Costa of Casa dos Viscondes de Valmor (Lissabon) ontwierp, aan grootheidswaanzin? Zijn initiële plan was om het hotel op de top van een heuvel te bouwen, waardoor het alleen bereikbaar was via een kabelbaan. Dit bleek niet haalbaar. Om kosten te besparen werd het hotel onderaan de heuvel geplaatst, maar het gevelontwerp bleef grotendeels intact. Uiteindelijk heeft architect António Rodrigues da Silva Júnior de bouw voltooid.

14 kilometer verderop naar beneden (richting Vila Real) ligt Pedras Salgadas (jazeker, van Água das Pedras).

Pedras Salgadas

De Thermen van Pedras Salgadas zijn vooral bijzonder door de onvergetelijke schoonheid van het park waarin ze zich bevinden.

Het bronwater van de “zoute stenen” is koolzuurhoudend en bevat bicarbonaat en natrium.

Beknopte geschiedenis van het kuren

Begin 1900 worden de thermen conform Romeinse traditie gebouwd. De diverse therapeutische behandelingen gaan veel verder terug dan de Romeinse tijd. Het gebruik van modderbaden ontstaat in het Midden-Oosten (Dode Zee en Nijldelta) en de badcultuur is misschien wel ontstaan in het oude Egypte, want Cleopatra, weten we, is een fervente badderaar.

In Europa is het de Romeinse keizer Caracalla, die de badcultuur initieert. Volgens hem genezen de warmwaterbronnen van Baden-Baden (Duitsland) zijn artritis. Terug in Rome laat hij thermen, naar Duits voorbeeld, aanleggen. In die tijd worden thermen altijd conform gebouwd: na de entree komt de ruimte met het frigidarium (koud bad) daarna het tepidarium (warm bad) en als slotstuk het caldarium (heet bad). Na het badritueel kan men sporten: zwemmen in het natatio (buitenbad). Het sportgedeelte is omgeven door een zuilengalerij met een etage, waar je naar de sporters kunt kijken. Daarnaast zijn er ontvangstruimtes, kleedkamers, warmtekamers, zweetkamers en massageruimtes.

Door de val van het Romeinse Rijk en omdat het Christendom het baden verbiedt, gaat de badcultuur tijdelijk verloren. Met de invasie van de Moren in 1200 in Zuid-Europa worden openbare baden gebouwd en volgt een herstel van de badcultuur. Ook worden dan behandelingen verricht als het geven van klysma’s, aderlatingen en drinkkuren.

Van de weeromstuit is in 1500 baden not done. Gemeenschappelijk water wordt gezien als een haard voor bacteriën en besmettelijke aandoeningen. Weer later worden thermale bronnen geanalyseerd om de heilzame werking te kunnen verklaren. Er worden lijsten gemaakt van ziektes die behandeld kunnen worden door laxatie, baden en drinken. Het voorschrijven van medicinale baden wordt een specialisme.

In 1900 komen er andere behandelmethodes op de markt, zoals balneo- en hydrotherapie. Kuuroorden worden dé ontmoetingsplaats voor rijke koningen, tsaren en de intellectuele elite. Naast het kuren zijn er theaters, concertgebouwen, casino’s en 5-sterrenhotels. Luxe en vrije tijd worden gecombineerd met gezondheid en de niet altijd even aantrekkelijke behandelingen als badderen in de stank van zwavelhoudend water.

Na de Tweede Wereldoorlog worden thermale behandelingen in het ziekenfondspakket opgenomen, zodat ook de “gewone” man bij een kuuroord terecht kan. Astmapatiënten gaan erheen voor therapie. Mensen met reumatische en huidaandoeningen zoeken heil bij het water.

Wellness

Niets duurt eeuwig en eind 20e eeuw verkiest men stranden en moderne hotels boven de gedateerde thermencomplexen, met name de installaties in Noord-Portugal en het binnenland.

Met het geld van ontwikkelaars en andere geldschieters wordt een nieuwe vrijetijds- en wellnessindustrie uit de grond gestampt. Tegenwoordig heeft bijna iedere stad een spa (sanus per aquam). Heb je er een gezien dan ken je ze allemaal. Een bezoek aan de spa is niet meer dan “even aandacht voor jezelf”, alles om je heen vergeten in het warme water en onder de geoefende handen tijdens een bain vichy.

Er zijn een groot aantal thermen in Portugal.

Op weg naar Peso da Régua kwam ik langs dit geweldig staaltje vergane glorie. De façade is best intact nog, maar als je er naar binnen gaat oh boy, oh boy, de urban explorers-adepten gaan uit hun dak als ze dit zien.

Ik ben benieuwd wie van jullie wel eens naar een ouderwets Portugees kuuroord is geweest en hoe dat was. Ook ben ik benieuwd naar jullie foto’s van restanten van oude Portugese kuurorden.