Uit de vertaalpraktijk (14)
Vandaag ga ik je een geheimpje verklappen. Het is een regeltje of een ezelsbruggetje dat ik ooit leerde van een bijzonder goede leraar Portugees aan de Lissabonse Letterenfaculteit. Hij had het ook weer van iemand en die had het van… je snapt het al.
Nu gaat het om een heel praktisch regeltje dat ik nog nooit in deze eenvoud in geen enkel boek ben tegengekomen. Ik heb er wel allerlei variaties op gezien en enkele daarvan zitten een heel eind in de goede richting, maar nee, dit specifieke regeltje is onovertroffen. Alleen ik snijd mezelf er wel mee in de vingers dat ik het ga verklappen. Want als je het regeltje eenmaal doorhebt, hoef je niet meer bij mij op les te komen om te leren waar je toch in ’s hemelsnaam de klemtoon in een woord moet leggen. En zonder klemtoon-op-de-juiste-plek, geen intermenselijk begrip. Denk maar aan de toerist die naar “een schede” zocht (hij moest naar Enschede), denk maar aan het rode hoofd van de mevrouw die in een drukke bar om een “bolo de cócó” (een poepcakeje) vroeg, in de hoop een “bolo de côco” (kokos) te krijgen.
Nou, daar gaat ie dan. Het zit namelijk zo: in het Portugees kunnen woorden maar op tien verschillende letters eindigen. Als woorden op een andere letter eindigen, zijn het geen Portugese woorden. De eindletters van Portugese woorden zijn: A, E, I, L, M, O, R, S, U en Z, en we delen ze in in twee groepen:
- De eerste groep eindigt op MESAO (kijk, een lekker makkelijk te onthouden woord). Dat is ook meteen de grootste groep. Van alle woorden die op die letters eindigen, ligt de klemtoon op de een na laatste lettergreep. Een paar voorbeelden zijn: ga-ra-gem, ver-da-de, cum-pri-men-tos, pa-da-ri-a, ma-ri-do. De onderstreepte lettergreep is beklemtoond.
- Alle andere woorden vallen in de tweede groep en eindigen op een van deze letters: LUZIR. De klemtoon van deze woorden ligt op de laatste lettergreep. Voorbeelden: Por-tu-gal, co-nhe-ceu, es-tou, ra-paz, a-qui, se-nhor.
Zoals je ziet gaat de regel niet alleen op voor zelfstandig naamwoorden, maar ook voor alle andere woordsoorten, inclusief werkwoorden en vervoegingen. Alle infinitieven van werkwoorden eindigen op een –r en de klemtoon daarvan ligt dus altijd op de laatste lettergreep. Van de verschillende vervoegingen mag je zelf bekijken in welke groep ze vallen en hoe u ze uit moet spreken (toch nog even juf!).
Alle woorden die een uitzondering vormen op bovenstaande regel, worden geschreven met een accent (´, ^, of ~), en de lettergreep waar het accent op staat, geeft dan ook meteen de klemtoon aan. Voorbeelden: tam-bém, pos-sí-vel, Holan-dês, far-má-ci-a, Câ-ma-ra, mé-di-co, ca-rác-ter, co-mu-ni-ca-ção. Het andere accent (grave), `, heeft een heel andere functie, daarover vertel ik wellicht een andere keer meer.
Vanaf nu kun je dus altijd achterhalen hoe je de Portugese woorden uit moet spreken en – tegelijkertijd – weet je ook meteen of er op een woord een accent hoort, of niet.
En je snapt nu wellicht ook dat je in het Portugees nooit zomaar een accent op een woord kunt zetten om er de nadruk op de leggen, zoals in het Nederlands wél kan. Een woord heeft een accent of niet en daar valt hélemaal níets meer aan te doen!
Ik heb weer wat geleerd. Mijn prof in de cursus in de unief Coimbra zei dat het ging over woorden die eindigen op de letters r, u, l, i Ik had daar voor mezelf ‘ruil’ van gemaakt. Maar nu jij dit zo zegt LUZIR snap ik ineens dat de Z ontbreekt. Goed hoor, ga ik morgen al dadelijk zeggen tegen mijn leerlingen. Bedankt.
In een boekje dat ik vandaag onder ogen kreeg staat dat het niet alleen met de letters l u z i r maar ook met im of um is dat er op de laatste lettergreep een klemtoon ligt. Bijvoorbeeld assim of jardim, en ook met de ã, maar ja dat laatste is logisch, want het is met een accentteken. Bron: Basis grammatica Portuguees (van F.Venâncio).
Briljant, dat mesao/luzir! Zo had ik het nog nooit bekeken.
@leni vermeiren: daar is overigens nog wel wat discussie over, of die ~ wel een accentteken is. Ik heb daar nog eens bijna ruzie over gekregen met een Portugees, en hem uiteindelijk gelijk gegeven dat het dat niet is. Al was het maar omdat in één woord maar één accentteken kan voorkomen in het Portugees, en er toch woorden bestaan zoals sótão en bênção.
Dit was mijn oude beschrijving
http://rudhar.com/foneport/en/streswas/stresrul.htm
en dit is de nieuwe:
http://rudhar.com/foneport/en/stresrul/stresrul.htm
Wat een handige regeltjes! Ik heb hier echter nog een vraag over: hoe zit het met het nummer dezasseis? Voor zover ik weet, ligt de klemtoon hier op de seis wat volgens mij ook de laatste lettergreep is. Het woord eindigt echter op een S en zou dus normaal gezien tot de eerste groep behoren met de klemtoon op de voorlaatste lettergreep.
Wat zie ik verkeerd?
Hallo Betty, dank voor je bericht en vraag; ja, er zijn natuurlijk uitzonderingen!! Bij dezasseis gaat het om een woord dat is gevormd door samensmelting van dez en seis en daar is het dus “mis” gegaan!
hartelijke groet, Karolien
Hoe leer ik Portugees sprekende Braziliaanse best de u-klank aan? Iemand tips?
Ik zou deze clip van Doe Maar 20 x per dag laten nazingen tot ze er zat van is en U u u kan zeggen.