Ik heb een dag niet geleefd!

Woensdag 15 februari 2023 bestaat in mijn leven niet. Ik heb die dag niet geleefd. Ik ben van dinsdag 14 februari direct naar donderdag 16 februari gesprongen.

Het vooraanstaande tijdschrift National Geographic concludeerde al dat tijdreizen mogelijk is. De eerste tijdreizigers waren de mannen van de expeditie van de Portugees Fernão de Magalhães, al 500 jaar geleden. Ze rondden de wereld door drie jaar lang zoveel mogelijk westwaarts te blijven varen. Bij thuiskomst, of eigenlijk al bij het kopen van proviand in Kaapverdië, ontdekten ze dat hun scheepslogboek een dag achterliep. Schepen hielden toen al dagelijks nauwgezet hun vorderingen bij dus de schok was groot. Er bleek geen fout in hun registratie te zitten, ze waren gewoon echt een dag kwijt door achter de zon aan te blijven varen.

Hoe heet hij nou precies? Tegenwoordig laten we namen van mensen maar ook steden onaangetast. Vroeger echter was het heel gebruikelijk om ze te verbasteren naar de eigen taal. Daarom heet Amsterdam in het Portugees Amesterdão en heet Lisboa in het Nederlands Lissabon. Met Fernão de Magalhães gebeurde hetzelfde, die heet in het Spaans Hernando de Magallanes, in het Nederlands Ferdinand Magellaan, en in het Engels Ferdinand Magellan. De naam van zijn zeestraat in het uiterste puntje van Zuid-Amerika verandert ook met de taal mee. In de Nederlandse taal veranderen we namen tegenwoordig niet meer, in het Portugees wordt het nog wel eens gedaan. Zo heet koning Willem-Alexander in het Portugees Guilherme-Alexandre en zijn moeder heet Beatriz. Overigens noemen we Fernão in dit artikel gewoon bij zijn correcte naam, de lezers van Portugal Portal zijn immers allemaal Portugalliefhebbers en vaak ook Portugalkenners dus die zullen dat vast waarderen.

Als we naar Amerika vliegen weten we dat we bij aankomst de klok een aantal uren achteruit moeten zetten. In deze moderne tijd doen telefoons, computers en slimme horloges dat vanzelf zodra ze een netwerk hebben ontdekt. Op die dag leven we dus een aantal uren extra, uren die we weer inleveren als we terugvliegen. De mannen van Magalhães leefden ook iedere dag een paar minuten extra, maar zo weinig dat ze het niet merkten. Onze biologische klok kan flink last hebben van een jetlag, maar over een ‘shiplag’ hoor je niemand.

Met een cruiseschip rond de wereld deed ik de route van Magalhães min of meer na. En dan is het nogal anders dan wanneer je vliegt. Zo’n schip vaart maximaal 40 kilometer per uur, dus je moet er de tijd voor nemen en je verzet je horloge maar eens in de paar dagen. Iedere keer als je dat doet leef je een dag van 25 uur. En omdat we niet terugvaren, staat er nooit een dag van 23 uur tegenover.

En als je zo 24 keer een dag van 25 uur hebt gemaakt ben je de wereld rond en weer thuis. Je hebt dan net zoveel uren geleefd als andere mensen, maar de uren zijn anders verdeeld over de dagen. Door al die dagen van 25 uur moet je een dag uit je agenda schrappen om weer gelijk te lopen met de rest van de wereld. Dat wisten de mannen van Magalhães in 1522 nog niet en zo ontdekten ze toen al de internationale datumgrens (IDL). Maar omdat reizen nog eeuwenlang op zijn dooie akkertje ging en communicatie ook niet erg snel was, bestond nooit de behoefte om die grens duidelijk af te bakenen. Pas in 1884 werd de datumgrens gedefinieerd, feitelijk tegelijk met de nulmeridiaan van Greenwich in Engeland. De IDL is eigenlijk de antimeridiaan, de meridiaan die exact tegenover de nulmeridiaan ligt. Maar om allerlei praktische redenen loopt deze IDL schots en scheef over de wereldbol. Aan boord van een schip wordt dus ook heel praktisch ergens midden op zee, bij het ongeveer passeren van de antimeridiaan, een dag uit de agenda geschrapt. Tot op dat moment lopen we 12 uur achter op Portugal (dat immers GMT-tijd hanteert), na het schrappen van de datum lopen we 12 uur voor.

Aan boord van ons schip is het groot feest op 14 februari 2023. Er wordt afgeteld naar middernacht alsof het een nieuw jaar betreft. En wanneer het dan ineens 16 februari is, vloeit de champagne en feliciteren bootgasten en bemanningsleden elkaar. We zijn allemaal een dag kwijt maar winnen een bijzondere ervaring. Een medereiziger zegt de datum 15 februari 2023 op zijn been te zullen laten tatoeëren. Ik kan me dat best voorstellen.

Magalhães overleefde zijn expeditie niet maar legde het loodje in een confrontatie op de huidige Filipijnen. Vandaar dat we steeds spreken over “de expeditie van …”. Want zijn naam is onlosmakelijk verbonden aan de eerste wereldomvaring. Wie dan wel de eerste mens was die de wereld rond zeilde is niet helemaal zeker, daarover in een later artikel meer.