Het recht om te baren

Mary Zwart heeft als verloskundige inmiddels meer dan 4000 bevallingen op haar naam staan. “Als je vraagt naar ‘A parteira holandesa’, dan weet iedereen in de omgeving waar je moet zijn”, zegt ze door de telefoon.

Haar huis in Vila Nova de Poiares met een ooievaar op de schoorsteen is niet te missen. In het bijzijn van haar man Jan praten we over hoe het is om een Nederlandse verloskundige in Portugal te zijn.

Ondernemende vrouwen in Portugal: Mary C. Zwart, verloskundige

“Ik ken dit gebied sinds 1985, toen mijn broer hier kwam wonen. Hij kweekte plantjes. Mensen kochten eerst één tulpenbol bij hem, een jaar later twee, enzovoort.” Mary schatert het uit. Rijk zullen de Portugezen je niet maken.

Haar huis bestaat uit twee delen: een woonhuis en een voormalige schuur, waarin Jan en Mary ’s zomers wonen. Daar is ook haar werkkamer waar zich, naast haar kenmerkende vroedvrouwenkoffertje, kunstwerken en objecten bevinden die refereren aan haar beroep. “Het huis stond sinds 1988 leeg. Toen we hier voor het eerst sliepen, hingen er plastic zakken voor de gaten waar ooit de ramen zaten. ’s Nachts ging de wind door het huis. Het voelde alsof de geesten van de vorige bewoners zeiden: ‘Wij gaan, welkom!’ Ik voelde me meteen thuis.”

Zelfbeschikking

Mary werd in 1946 geboren. Haar ouders raadden haar af om vroedvrouw te worden, een zwaar beroep waarmee je weinig verdient. Maar ze volhardde en pas toen ze naar de vroedvrouwenschool in Amsterdam ging, ontdekte ze dat haar overgrootmoeder ook verloskundige was geweest. Over haar beroep zegt ze: “Ik vind het leuk om samen te werken en daarbij mijn zelfstandigheid te bewaren. Ook het resultaat is vrij snel bereikt. Daarnaast vind ik het ondersteunen van vrouwen in een overgangssituatie prachtig. Babies interesseren mij niet zo.” Na haar diplomering volgde ze de opleiding verpleegkunde A in het Academisch ziekenhuis in Leiden.

Mary is altijd een groot voorstander geweest van het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. In 1970 opende ze de eerste anticonceptiepoli in Leiden, waar ze werkte in haar vrije tijd. Daar werden voorbehoedsmiddelen verstrekt en gaf ze seksuele voorlichting. Een unicum in een tijd waarin er nog nauwelijks over het voorkómen van zwangerschap werd gepraat.

Ondertussen fantaseerde ze erover in het buitenland, en dan met name in Beiroet, te werken. Ze liep stage in het ziekenhuis van de American University Beiroet. Maar het liep anders. Mary maakte een reis door Mexico en kreeg een auto ongeluk. Daar hield ze een deels verlamd been aan over. “Ik moest al mijn toekomstplannen omgooien en feitelijk opnieuw beginnen. Na twee jaar revalidatie kon ik een praktijk in Harderwijk kopen van een andere verloskundige. Ik kon geen arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten, maar een lening bij de bank was destijds geen enkel probleem. Toen werd het ontwikkelingshulp op de Veluwe.“

Ze trouwde en kreeg een dochter. Omdat het partner- en ouderschap naast haar drukke praktijk in de groeikern op den duur teveel werd, verkocht ze de praktijk in Harderwijk en praktiseerde daarna alleen in Ermelo.

Taboes

“Ik heb altijd dingen gedaan naast mijn werk als vroedvrouw, zoals het opzetten van cursussen seksuologie voor leerlingen in het voortgezet onderwijs en voor bejaardenverzorgers, die veronderstellen dat oude mensen niet meer aan seks doen.” Ook bleef Mary anticonceptielessen geven. “Je zit je eigen business in de weg”, zei haar vader. “Maar ik heb altijd gevonden: ouderschap is een keuze en niet iets dat je overkomt.”

Tot 1996 werkte Mary in Ermelo. De bedankkaartjes en kunstwerken die de dankbare ouders haar gaven, getuigen van een vruchtbaar bestaan als vroedvrouw. Maar het reisvirus kreeg haar weer te pakken. Ze was volop betrokken bij veranderingen in Tsjechoslowakije, Rusland en Brazilië op het gebied van het vermenselijken van het geboorteproces. “Vrouwen strijden overal voor het recht om te baren en niet voor de plicht om verlost te worden. Ik ben het daar hartgrondig mee eens. Ik organiseerde congressen en samen met organisaties ter plaatse probeerden we de wetgeving te beïnvloeden.”

Ze reisde voor haar ‘zendelingenwerk’ ook naar Portugal. “Maar Portugal is anders. Hier dansen ze de Sint Vitusdans: het gaat hortend en stotend. Dat heb ik nog nergens ter wereld meegemaakt en ik begrijp ook nog steeds niet waarom het zo moeizaam moet gaan.”

Ik sta voor het recht om te baren en niet voor de plicht om verlost te worden

Toen Mary vijf jaar geleden definitief emigreerde, ging ze bij toeval opnieuw als verloskundige aan de slag. “Vrouwen die thuis wilden bevallen, konden geen verloskundige vinden. Ze belden mij, omdat ik bekend was vanwege mijn deelname aan congressen in Portugal.”

Nederlandse vrouwen hebben keuze. Dit is in Portugal niet het geval. Thuis bevallen valt buiten het systeem en de samenwerking met artsen is hier anders. “Artsen hebben hier geen verloskundigen, die gespecialiseerd zijn in normale verloskunde, zij zijn niet de evenknie van de gynaecoloog.

Dokters hebben hier altijd het laatste woord en de normale gang van zaken is in het ziekenhuis bevallen, in bed, zonder eten en drinken en alleen je man die toegang heeft tot de verloskamer, niemand anders die je daar zou willen hebben ter ondersteuning. Je moet je overgeven aan het regime van de artsen.”

Portugese vrouwen zijn in het beginstadium van het stellen van kritische vragen. Doula’s, vrouwen die sociale ondersteuning geven, dragen veel aan de bewustwording bij. Ze organiseren cursussen en helpen vrouwen met het schrijven van een geboorteplan voordat ze naar het ziekenhuis gaan.

Ooit zal er wel iets veranderen in de hiërarchie, denkt Mary. De organisatie HUMPAR (Associação Portuguesa Pela Humanização do Parto) waarvan ze bestuurslid is, trekt veel publiciteit. Met hun hulp kunnen Portugese vrouwen in ieder geval de keuze aankaarten om thuis of in het ziekenhuis te bevallen.

Rouwen en trouwen

Waarom, als je zo internationaal bent georiënteerd, ben je toch in Portugal gaan wonen? “Ik voel me hier helemaal op mijn plaats! Een lekker huis, goede mensen, eenvoud: prima! Van hier uit kan ik nog steeds internationaal werken en dat doe ik dan ook*. We zijn helemaal in het dorp geïntegreerd, met rouwen en trouwen. Nee, ik zou nergens anders willen wonen.”