Spreekwoorden en zegswijzen zijn het zout in de soep van onze gesprekken en verhalen. Het is opmerkelijk en ook wel grappig hoe van land tot land, van taal tot taal, bepaalde situaties onder woorden worden gebracht in een bepaalde beeldvorm. Hieronder het vervolg op de vorige aflevering over onze garderobe.
Over de buikriem o cinto ga ik het niet hebben, de enige uitdrukking die ik ken, roept het fenomeen op van bezuinigingen, van de fabel over mieren die krekels de les lezen en daar hebben de krekels schoon genoeg van.
De broek
De mannenbroek as calças is in het Portugees een woord in het meervoud. (Net als in het Engels trousers). Calças is afgeleid van calçar: iets aantrekken: bijvoorbeeld je broek, je handschoenen.
Calças komt maar in een enkele uitdrukking voor. Ver-se em calças pardas je zit in een lastig parket en dat is aan je te merken. Dan is er nog usar calças de broek aanhebben, let wel een eigenschap die vroeger alleen op vrouwen betrekking had, toen vrouwen nog geen broek droegen. Inmiddels is dat anders en kan de uitdrukking ook voor een man opgaan.
De rok
Over de rok a saia valt meer te vertellen. Een amigo de saias is natuurlijk een rokkenjager.
Correr atrás de saias betekent ongeveer hetzelfde, maar gaat ook de kant op van não pode ver uma burra de saias. Ofwel letterlijk: geen ezelin met een rok aan kunnen zien en dan figuurlijk: hij loopt achter iedere vrouw aan, zonder onderscheid.
Een kind dat zich aan de rokken van zijn moeder vastklampt estar agarrado as saias de mãe.
De schoen
Net als een Nederlander weet een Portugees ook wel waar het schoentje wringt saber onde lhe aperta o sapato.
Andar corda aos sapatos dan loop je snel weg van iets. Loop je met een steen in je schoen andar com a pedra no sapato dan spied je wantrouwig om je heen.
Wanneer je wacht op de schoenen van een overledene esperar por sapatos do defunto dan wacht je op iets dat niet zeker is of je wacht tot je een ons weegt. Wie (nog) niet kan tippen aan de schoenzolen van iemand não chegar as solas dos sapatos de alguém, die is veruit de mindere van die ander.
De pantoffel
En die ander, die zich dan ook torenhoog boven jou verheven voelt, maakt een slof/pantoffel van je fazer chinelo de alguém. (Pantoffel is ook pantufa.) Hij gebruikt je als voetveeg, vernedert je gewoonweg of overtroeft je met spotternij. Dan stopt hij jou in zijn slof/pantoffel meter alguém num chinelo.
Maar op sloffen kun je je wel goed bewegen. Wie de slof geeft dar ao chinelo is iemand die veel (heen en weer) loopt. Wie echter sloffen achter zich aansleept arrastar os chinelos, loopt er onverzorgd en slordig bij.
Onder de pantoffel zitten is dan weer niet genderneutraal; alleen bij mannen kan zoiets voorkomen ser um pau-mandado (voetveeg) pela mulher.
De laars
Ook over laarzen as botas valt het nodige te zeggen. Bij ons een hielenlikker, in Portugal een laarzenlikker lamber as botas de alguém.
Wie naar zijn laarzen fluit assobiar as botas geeft de hoop op dat hem gaat lukken, wat hij graag had gewild. Ruim je je laarzen op arrumar as botas, dan doe je afstand van je aandeel in de opbrengst van het boerenbedrijf; een aandeel dat je kreeg na de overdracht van jouw bedrijf aan je zoon.
De laars slaan bater as botas is een droevig gebeuren; het betekent dat je het hoekje omgaat (vroeger voeren schepen de haven uit, werden uitgezwaaid, tot ze het hoekje omgingen en uit het zicht verdwenen).
Dan maar liever je laars uittrekken descalçar as botas, want dan heb je het probleem opgelost.
Tot slot een toegift: voor een Portugees zijn schoenen met naaldhakken sapatos de salto (hak) alto (hoog) fino (spits).
Nog wat kleinigheden
Knopen os botões zijn in overdrachtelijke zin het symbool van introvert zijn, het in jezelf gekeerd zijn. Dus ben je een piekeraar, prakkiseer je veel, dan doe je het met knopen andar metido com os seus botões of je praat met je knopen falar com os seus botões.
Handschoenen zijn een symbool van iets dat precies past assentar como uma luva het zit als gegoten.
En handschoenen zijn onmisbaar als je wat ronddeelt. Met een witte handschoen com/de luva branca dat is keurig en gedistingeerd. Doe je het onvriendelijk of bits, dan doe je het met een leren handschoen com luva de pelica.
De uitnodiging tot een duel gebeurt door de tegenstander de handschoen toe te werpen atirar/lançar a luva. Neem hij de ‘uitnodiging’ aan, dan raapt hij de handschoen op levantar a luva. Na de strijd zijn de scherpe kantjes ervanaf macio como uma luva.
En hier de toegift: smeergeld aannemen receber luvas.
Dit is deel 32 uit de serie Portugese taalweetjes. De vorige delen kun je hier lezen: alle taalweetjes.
Naar een idee van Peter Koj uit de serie ‘Essa nossa ditosa língua’ in de Portugal-Post.
Heel leuk, die spreekwoorden! Vooral die met de knopen zie ik zo voor me.
Graag gedaan Johanna, dank voor je reactie en tot de volgende keer!