Vlees noch vis

Vroeger aten Portugezen hoofdzakelijk vegetarische gerechten, alleen bij speciale gelegenheden kwamen er dierlijke producten op tafel. Nu wordt er vier keer zoveel vlees gegeten dan de aanbevolen hoeveelheid. Zeggen we ‘vlees noch vis’ dan bedoelen we iets negatiefs. Letterlijk genomen kun je het interpreteren als minachting voor plantaardig voedsel.

De consumptie van dierlijke producten wereldwijd is nog nooit zo hoog geweest als nu. Pedro Almeida, chef-kok van Midori (Sintra) zegt: “We hebben nooit geleerd om groenten te eten en omdat we amper vegetarisch eten, leren we het ook niet. Velen kunnen zich niet voorstellen dat de vegetarische keuken veel potentie heeft. Dat de meeste restaurants alleen belabberde vegetarische opties aanbieden, helpt ook niet echt.”

De belangrijkste drijfveer voor mensen om plantaardig te gaan eten, is de gezondheid, het welzijn van dieren en/of het milieu.

Green Revolution 2021

Volgens de studie Green Revolution 2021 zijn zo’n 800.000 Portugezen overwegend flexitariërs. Zij eten dus af en toe vlees of vis. Er is een groeiend aantal vegetariërs, die nog wel producten als eieren, boter en melk consumeren en er zijn steeds meer mensen die kiezen voor een veganistisch dieet. Een derde van hen heeft de afgelopen 2 jaar de beslissing genomen om hun dieet te veranderen. De studie stelt tevens dat 1 op de 7 vrouwen en 1 op de 10 mannen plantaardig eet, dat 45% van de Portugezen gestopt is met het eten van rood vlees en dat 54% geen worst of vleeswaren meer consumeert. En toch vertonen de verkoopcijfers van rood vlees geen duidelijke daling.

Kerst

Vanaf de stad Porto verder naar het zuiden toe werd er op kerstavond gevast tot aan de mis om 24.00 uur. Maria de Lourdes Modesto, de specialist van de Portugese gastronomie, herinnert zich dat ze als jong kind eindelijk na de mis iets mocht eten. Op kerstdag was er dé lunch. In de Alentejo, waar zij toen woonde, betekende dat varkensvlees en soms kalkoen. Tegenwoordig is het diner op de kerstavond net zo belangrijk als de lunch op de 25e.

Minho

Daarentegen deed men in de Minho niet aan vasten. Er was ook geen mis om middernacht. Op kerstavond at men gekookte kabeljauw met kool, wortelen en aardappelen besprenkeld met olijfolie, ofwel gestoofde octopus, octopusrijst of andere vleesloze gerechten.

In de Minho – buiten de grote steden – is het in restaurants bijna niet te doen om vleesloos te eten. In de winkels. De aanvoer van vleesvervangers is de laatst jaren trouwens spectaculair toegenomen.

Plantaardig

Onze oudste voorouders voedden zich met fruit, bladeren en zaden en leefden in harmonie met de dieren. De aard van de mens was vredig. Het lijkt erop dat de vleesconsumptie pas laat op gang is gekomen. Aangenomen wordt dat de vroegere mens wel wat vlees at, maar dat het geen belangrijke rol speelde in het dieet. Geen enkele mensachtige heeft op grote schaal gejaagd voor de komst van gecontroleerd vuur.

De Grieken en Romeinen aten sober: brood, wijn en olie waren symbolen van waardige armoede, hard werken en eenvoudig leven in tegenstelling tot de decadentie van het Perzische rijk. Vlees stond voor vraatzucht en feesten. Op bepaalde tijden was de verkoop van vlees aan het publiek zelfs verboden.

Pythagoras

Tot in de 19e eeuw werden vegetariërs pythagoreeërs genoemd. Net als andere Griekse en Romeinse filosofen vond Pythagoras dat mensen geen vlees hoorden te eten. Hij geloofde namelijk in zielsverhuizing en dacht dat de ziel onsterfelijk was en na de dood in een ander lichaam terechtkwam. Dat kon een menselijk lichaam zijn, maar ook dat van een dier. Wie vlees at, liep dus het risico zijn overleden opa, vader of zelfs kind op zijn bord te krijgen. Bovendien beweerde Pythagoras dat hij verwant was met dieren en met ze kon praten.

Tijdens de Renaissance was er honger en vlees was een luxe. Het gedachtegoed van Pythagoras won opnieuw terrein in heel Europa. Leonardo da Vinci was vegetariër. We weten dat hij vogels in kooien kocht en ze losliet. Zijn medewerker Tommaso Masini doodde geen insecten en droeg alleen linnen kleding. Ook Thomas More voelt verwantschap met dieren.

Dit veranderde in de 17e eeuw met filosofen als René Descartes die geen enkel moreel probleem had met het eten van dieren of ze voor andere doeleinden (vivisectie) te gebruiken, omdat ze geen gevoel zouden hebben.

In 1802 publiceerde Joseph Ritson een essay over onthouding van dierlijk voedsel, als een morele plicht. In dat boek traceerde hij de historische oorsprong van het vegetarisme, kopieerde hij fragmenten uit vegetarische literatuur en citeerde hij een breed scala aan auteurs uit de meest uiteenlopende tijdperken, dat het plantendieet overal ter wereld met goede resultaten werd gepraktiseerd.

Vegetarisch

In 1911 werd in Portugal de Vegetarische Vereniging in Porto opgericht. Deze vereniging publiceerde het maandblad O Vegetariano. Recentelijk is er een groeiend verzet tegen intensieve vleesconsumptie gezien de daarmee gepaard gaande gezondheidsproblemen zoals gekkekoeienziekte, vogelgriep, listeria en salmonella.

Dierenbeschermingsorganisaties ontvangen meer sympathie voor hun wereldwijde acties. Naast ethische en gezondheidsredenen worden ook de ecologische redenen om geen dierlijke producten af te nemen duidelijker. De FAO concludeerde in 2006 dat vleesconsumptie een grotere impact heeft op klimaatverandering dan alle transportmiddelen ter wereld samen.

De voordelen van vegetarisme zijn in alle culturen duidelijk gebleken en een dieet dat voornamelijk is gebaseerd op producten uit het plantenrijk heeft de menselijke bevolking miljoenen jaren in stand gehouden. Door de groeiende wereldbevolking wordt vegetarisme door velen beschouwd als een oplossing voor een aantal problemen.

Vegetarisme en humanisme lijken door de tijd nauw met elkaar verbonden te zijn geweest. Uiteraard zijn er uitzonderingen op de regel, zoals Hitler en zijn mede-nazi’s die vegetarisch waren en zich om het leed van dieren bekommerden.

Het restaurant Fava Tonko in Leça de Palmeira van Nuno Castro heeft de naam een van de beste vegetarische restaurants van Portugal te zijn. Op 12 december 2021 serveerde hij vegetarische maaltijden in zijn pop-uprestaurant Now or Never in Lissabon. ’t Was een gekkenhuis, die dag!

Vis

Vis is een goede voedingsbron omdat het rijk is aan eiwitten en omega 3. Dat laatste is een vetzuur dat hart- en vaatziekten tegengaat. Maar vissen, met name zoetwatervissen, kunnen besmet raken met verontreinigende stoffen, zoals PCB’s (persistente, giftige verontreinigende stoffen, (hormoonontregelaars). Zeevissen bevatten vaak methylkwik, dat in hoge doses giftig is voor het centrale menselijke zenuwstelsel. Het wordt daarom niet aangeraden om vaak vis te eten.

De landen waar de meeste vis gegeten wordt, zijn: Korea (78,5 kg per hoofd van de bevolking), Noorwegen (66,6 kg), Portugal (61,5 kg), Birma (59,9 kg), Maleisië (58,6 kg) en Japan (58 kg). In de Europese Unie zijn het de Portugezen die de meeste zeedieren eten met 61,5 kg per jaar per persoon! Mondiaal gezien is China de grootste consument van zeedieren (65 miljoen ton per jaar). De Europese Unie volgt met 13 miljoen ton. Andere grote consumenten zijn Japan (7,4 miljoen ton), Indonesië (7,3 miljoen ton) en de Verenigde Staten (7,1 miljoen ton).

Deze statistieken zijn rampzalig, omdat de toename van de consumptie in combinatie met de bevolkingsexplosie een onhoudbare druk op het zeeleven veroorzaakt.