Een eerbetoon aan de gewone man

João V, ofwel de ‘Grootmoedige’ rokkenjager belooft God dat hij een onderdak voor monniken bouwt in Mafra zodra Hij ervoor zorgt dat koningin Maria Ana een opvolger baart. Na drie lange jaren wordt Maria Barbara geboren. João houdt woord en begint met de bouw van een somptueus, megalomaan klooster-paleis te Mafra, waar hij als machtig heerser mee kan pronken, dankzij de opbrengsten uit de goud- en diamantmijnen van Brazilië en dankzij het bloed, zweet en tranen van het klootjesvolk.

Al die vrouwen en mannen die funderingen groeven, steigers bouwden en stenen sleepten zijn helden, zegt José Saramago. Al die mensen hebben een naam en ze verdienen het om uit de anonimiteit te worden gehaald.

Eerbetoon

In Memoriaal van het Klooster schrijft Saramago het feit-fictieverhaal over de bouw van het magnifieke barokke Paleis van Mafra dat maar liefst 40.000 m2 beslaat. Ook vertelt hij over de liefde tussen Blimunda en Baltasar en hij beschrijft de handel en wandel van de harteloze soeverein en diens vrome, gecultiveerde vrouw. Het boek is voor alles een eerbetoon aan de gewone man: het naamloze wegwerpartikel dat in angst leeft voor de Inquisitie en alles moet doen wat de almachtige en verkwistende koning beveelt.

Deze fantastisch mooie koninklijke compound, die notabene in een recordtijd van 13 jaar tijd is gebouwd, behoort tot de belangrijkste paleizen in Europa, niet alleen qua grootte en architecturale precisie, maar ook door bijvoorbeeld het klokkenspel en de orgels van de basiliek. Het Paleis van Mafra is voor de volle honderd procent geïnspireerd door de barokke architectuur van Rome, met name de Sint Pieter (Vaticaan).

Het klooster werd oorspronkelijk ontworpen om 13 monniken te huisvesten, maar bood uiteindelijk plaats aan 300. Een totaal van 52.000 arbeiders zijn dag en nacht bezig geweest om dit gigantische bouwwerk neer te zetten. Vele duizenden van hen hebben het met de dood moeten bekopen. Zo besliste João V dat er een steen van 7 bij 3 meter, met een gewicht van 30 ton, per se op het hoofdbalkon in het midden van het paleis moest komen te liggen. Hoe die kei over een afstand van 15 kilometer door heuvels, dalen en dan nog eens omhoog moest worden gesjord en gesjouwd, dat was niet zijn probleem. Maakt niet uit, doe het!

Grootheidswaanzin

Maar de constructie van dit exceptionele bouwwerk heeft ons ook veel gebracht. Door de immense Mafra-bouwplaats is veel kennis en ervaring opgedaan die later veelvuldig is toegepast, bijvoorbeeld tijdens de reconstructie van Lissabon na de verwoestende aardbeving van 1755.

En wat te denken van de basiliek die met zes orgels is uitgerust. Deze zijn stuk voor stuk door Portugese orgelmeesters ontworpen en gebouwd met de bedoeling dat ze tegelijkertijd kunnen spelen. Ook een staaltje van innoverende grensverlegging.

Werelderfgoed

Hoewel het Paleis van Mafra na de oprichting van de Republiek in 1910 geen officiële residentie meer was, kreeg het de status van museum en nationaal monument. Na het verdwijnen van de religieuze ordes in 1834 herbergt het kloostergebouw militaire instellingen. De basiliek was niet langer een koninklijke kapel en huisvestte in 1836 de zetel van de parochie en de bibliotheek behield haar missie om studies en onderzoek te ondersteunen. Sinds 2019 heeft UNESCO het Paleis van Mafra uitgeroepen tot Werelderfgoed.

Het indrukwekkende monumentale complex herbergt de paleizen van de koning en de koningin, de basiliek in Italiaanse barokstijl, het Franciscaner klooster, de jachtkamer met tientallen uitgestalde trofeeën, de cellen waar de monniken sliepen en de bibliotheek van bijna 85 meter lang met 36.000 boeken. De Sala da Benção is een van de mooiste vertrekken van het hele complex, vooral de galerij met uitzicht op de basiliek. Hier zat de koninklijke familie tijdens de mis en João V zit er nog steeds dankzij de marmeren buste die de Italiaanse meester Alessandro Giusti van hem maakte. De vloer is betegeld met roze, grijze en witte marmeren platen. Het Paleis van Mafra omvat ook een tuin met geometrische composities en het park Tapada, waar jachtpartijen werden gehouden.

Tijdens zijn bijna 300-jarig bestaan ​​heeft het koninklijke Paleis van Mafra geen enkele belangrijke wijziging ondergaan die zijn authenticiteit heeft aangetast. Ondanks de politieke, economische en sociale transformaties die hebben plaatsgevonden heeft het koninklijke gebouw zich aangepast aan verschillende functies zonder zijn fundamentele kenmerken te verliezen.

Eerbetoon aan de gewone man

Saramago’s boeken zijn een plezier om te lezen, maar ook een must, omdat ze je aanzetten tot reflectie en kritisch nadenken, een verademing, vind ik, in deze warrige tijden.

João V, Maria Ana van Oostenrijk, Blimunda en Baltasar

Saramago maakt Joåo V tot een cartoon, de vertegenwoordiging van de absolute macht. Het doel heiligt de middelen. De bouw van het Paleis van Mafra begint onder zijn bevel, onder het voorwendsel van het nakomen van een belofte aan de geestelijkheid om de opvolging van de troon te verzekeren.

Maria Ana illustreert de upper classvrouw van haar tijd, die gemakshalve met João V trouwt. Het enige aandeel die zij in deze verbintenis heeft, is het moederschap. Ze is geobsedeerd door haar vruchtbaarheid en als ze eindelijk zwanger is, denkt ze dat ze door God zelf bevrucht is, waardoor ze haar eindeloze hoeveelheden gebeden nog eens verdubbelt.

Blimunda zou als foetus uitzonderlijke krachten hebben ontvangen, waardoor ze als jonge verouw in staat is om medemensen te begrijpen en hun verlangens te zien. Tijdens een publieke tuchtiging ontmoet zij Baltasar, een trouwe, goede en simpele man die het leven aanvaardt zoals het is. Voor beiden is het liefde op het eerste gezicht. Baltasar wordt op zijn beurt verbrand tijdens een publieke terechtstelling.

José Saramago is de enige Portugese schrijver die tot nu toe de Nobelprijs voor de Literatuur heeft ontvangen. Het Memoriaal van het Klooster wordt algemeen beschouwd als zijn absolute meesterwerk.

Benieuwd naar de andere boeken van Saramago? Lees dan eerst dit of dat of deze.