“Een coronaatje om bestwil”

De opnieuw ingevoerde strenge lockdownregels en een loodzwaar en langdurig regenfront boven de Minho beperken mijn bewegingsvrijheid en zetten de deur wagenwijd open naar een “smak” onredelijkheid. Ik erger me aan de stortvloed van fake news en aan de lege woorden van politici en ambtenaren.

Ik erger me aan de permanent blaffende honden van de overbuurman, aan moddervoeten op de net gedweilde vloer en dat ik het Portugees nooit echt onder de knie zal krijgen.

In de stromende regen loop ik naar Branca en Miguel om een kruiwagen kippenstront voor de tuin te halen. Dit aanbiddelijke stel buren van over de 70 jaren jong is hier geboren en getogen.

Branca en Miguel

Decennia terug werkten ze een aantal jaren in Mozambique en in Israël. Ook woonden en werkten ze geruime tijd in Lissabon. Sinds 2000 zijn ze terug in de Minho.

Hun kinderen wonen in het buitenland, de dochter in Zwitserland en de zoon in de VS. Beiden verlieten Portugal omdat er geen werk voor hen was en om hun kinderen een beter toekomstperspectief te bieden.

Op de zondagen is het rustig bij Branca en Miguel. Geen volle tafel. Geen kinderstemmen. Ook de feestdagen worden zonder kinderen en aanhang gevierd.

Mata velhos

Als ik aankom is de poortdeur van het slot. Ze staan me op te wachten bij de kippen- en konijnenhokken. Ik zie Branca naar me kijken en heftig gebaren “kom!”. Haar spraakwater stroomt, als de gutsende regen.

“Portugal is een slecht land”, luidt haar begroeting. Ze zijn woedend. Tegelijkertijd zeggen ze: “Deze regering is niets waard!” Miguel zegt: “Brazilianen en Chinezen mogen zonder restricties het land in en uit en de scholen zijn en blijven open, natuurlijk krijg je dan veel besmettingen”, en Branca vervolgt: misschien doet onze regering het expres, opdat de oudjes sterven en ze hun AOW-centen in eigen zak kunnen steken.”

En dan, en dat hoor ik niet voor het eerst, zeggen ze: “In de tijd van Salazar hadden we het beter.”

Op weg naar huis, de verse mest voor me uitduwend vraag ik me af waarom ze vandaag zo radeloos en redeloos lijken. Nog nooit zag ik ze zo opstandig en van slag. Eist het sociale isolement zijn tol? Zijn ze bang voor het virus, voor een recessie, voor de toekomst van hun kinderen? Raken ze het spoor bijster door alle nepnieuws?

COVID-19

Al een jaar lang zijn onze sociale contacten tot een minimum teruggeschroefd. Hoe meer we ons sociaal onthechten hoe meer we ons eigen belang voorop gaan stellen, blijkt uit de praktijk. We proberen ons vast te houden aan bestaande zekerheden en eigen identiteit, omdat we angstig en onzeker worden door de tijdelijke “bijna absolute” macht van de overheid (en het verscherpte toezicht op ons). Angst zet de poort ruim open naar complottheorieën en xenofobische gedachten.

Gisela en Joaquim

Misschien voelen we ons in de steek gelaten door een overheid, die de pandemie gebruikt als excuus om niets te doen. Gisela, een ingenieur uit Rio Grande (Brazilië), woont en werkt al een paar jaar in Viana do Castelo. Ze kwam hier in eerste instantie om een master te doen aan de Instituto Politécnico do Viana do Castelo, maar ze ontmoette de man van haar dromen en nu wil ze graag in Portugal blijven.

Ze werkt bij een bedrijf dat activiteiten uitvoert in de sfeer van ruimtelijke ontwikkeling. Door haar specifieke kennis is ze waardevol, maar zo wordt ze niet behandeld. Ze verdient de helft minder dan haar Portugese evenknie, maar die is al heel lang ziek en nu moet zij ook zijn werk erbij doen. Ze werkt voor 2 en krijgt er maar een kwart voor betaald. Het bedrijf bevindt zich ergens op een industrieterrein tussen Viana do Castelo en Esposende en is slecht te bereiken met OV. De werkuren zijn van half 9 tot 12 en van 14 tot 19 uur. Met de auto naar werk en tussen de middag even naar huis is dus geen optie. Ze eet haar meegenomen lunch vanaf haar werktafel en werkt bijna 10 uur per dag, maar ze krijgt voor 8 uur betaald.

Ze heeft een Braziliaans rijbewijs, maar, omdat ze geen officiële status heeft, kan ze het rijbewijs niet omgezet krijgen in een Portugees document. In principe mag ze rijden, maar bij controle krijgt ze een rode kaart. Wordt ze betrapt dan verschrompelt de kans op een verblijfsvergunning. Interviews en afspraken om haar dossier te completeren zijn in de loop der tijd met veel moeite en geduld geregeld, maar worden nu afgezegd en op de lange termijn geschoven, want luidt het: “Door de pandemie zijn we heel druk met belangrijkere zaken.”

Als Gisela aandringt en zegt dat het voor haar ook heel belangrijk is, is het antwoord steevast: “Als het je hier niet bevalt, ga lekker terug naar je eigen land.”

Machteloos en moedeloos

Haar “ridder op het witte paard” is onze goede vriend Joaquim. Hij zegt dat hij anders tegen instanties aankijkt sinds hij met Gisela is en met eigen ogen ziet en meemaakt hoe de vreemdelingenpolitie voor eigen rechter speelt.

Pandemie-update

In deze angstige tijd horen we graag wat goed gaat en wat we verkeerd doen. We willen graag een menselijke benadering. Mensen haken af na maandenlang geconfronteerd te worden met dorre droge cijfers.

Pandemie en ongelijkheid

De huidige ombudsman, Maria Lúcia Amaral, zegt dat de pandemie het verschil tussen mensen onderling op alle niveaus vergroot. Het virus verspreidt zich sneller in achterstandswijken. De lockdown is rampzalig voor de “zwakkeren” van de arbeidsmarkt (mensen in loondienst ondervinden relatief weinig last). Online -scholing zorgt ervoor dat kansarme kinderen, zonder wifi en computer thuis, nog meer achterop raken. Voor mensen met een groot huis en een tuin is de lockdown makkelijker vol te houden dan hen met een groot gezin in een flatje. Thuiswerkers in combinatie met kleine of schoolgaande kinderen hebben het moeilijk, maar lopen minder risico op besmetting dan degenen met (ver)zorgende beroepen, die de deur uit moeten.

Branca, Miguel, Gisela, Ana, Helder en velen met hen werken en werkten nog harder ten koste van hun welzijn. Nu ze qua geld wat langzamer aan kunnen doen, komt de pandemie de boel verzieken.

We voelen ons niet gehoord

Politici jongleren met lege woorden. In hun verhalen zit geen enkele ruimte. Er kan ook niet gediscussieerd en onderhandeld worden. Ze moeten nadelige regelingen aan de man brengen en het gaan hen erom dat we de bittere pil zo snel mogelijk slikken.

We kiezen vertegenwoordigers om onze belangen te behartigen, maar de tendens is dat we steeds meer tegenover elkaar komen te staan. Wij zijn alle concessies, mooipraterij en zinloze papiermolens zat en zij hebben hun buik vol van onze ongehoorzaamheid.

Ana Gomes

Bijna alle politieke partijen praten over ongelijkheid en de noodzaak van een sterkere overheid. De socialistische presidentskandidate koestert andere thema’s. Volgens haar ontstaan werkeloosheid en ongelijkheid door wanbeheer, corruptie en belastingparadijzen.

Helder en Ana

Je hoort vaker dat we er tegenwoordig vanuit gaan dat iedereen oneerlijk is en de boel bedriegt. Door invoering van meer regels, meer formulieren en nog meer mensen (controleurs) denken we elkaar te kunnen behoeden voor onze slechte inborst.

Het zijn die regels, documenten en mensen die voor een gekmakend papierschuiven zorgen en corruptie in de hand werken. Het loont de moeite om met geld “onder de tafel” te rotzooien en niet als eerlijke (maar gekke) Henkie het “gevecht” aan te gaan met een huizenhoog pakket dwaze regels plus verpletterende onwil van mensen in een vruchteloze (bullshit) baan.

Helder en Ana, kennissen uit Âncora Lage, moeten door gebrek aan geld (zij krijgen maandelijks een pensioen van 450 euro) een gedeelte van hun huis verhuren tijdens de zomermaanden. Hun huis hebben ze ooit begin ’70 gekocht toen huizen niet automatisch met gedetailleerde bouwtekeningen in het kadaster werden verwerkt. Ze hebben een architect in de hand genomen, een topograaf ingehuurd en het volledige dossier is ingediend bij de câmera municipal. Als ze de goedkeuring krijgen kunnen ze de vergunning voor alojamento local aanvragen.

Ze wachten nu al meer dan 3 jaar. Ondertussen moeten ze de gemaakte kosten voor deze aanvraag terugbetalen.

De kluit belazeren

Iedereen ziet en kent het probleem, maar niemand doet iets. Wantrouwen schept banen. Rutger Bregman laat ons in zijn laatste boek lezen, dat mensen best wel deugen.

De menselijke maat

Als we van helpdeskmedewerkers van uitvoerende instanties telkens een andere oplossing voor “ons” probleem krijgen voorgeschoteld, omdat zij ook geen idee hebben hoe het probleem op te lossen in de wirwar van formulieren en documenten dan voelen we ons machteloos. Moedeloos worden we van systemen die ons leven moeten vergemakkelijken, maar ons bestaan compliceren en soms torpederen.

Ongelijkheid

De ombudsman behandelt onze klachten over wanbeheer van de overheid. Hoe meer klachten zij ontvangt, hoe beter de ombudsman onze zaak kan bepleiten. Het is ons recht en onze plicht om wanbeleid van de overheid te rapporteren.

Presidentiële verkiezingen januari 2021

Door de pandemie was de opkomst van stemmers historisch laag. 60,6% van alle kiezers bleef thuis.

Ana Gomes van de Socialistische Partij kreeg iets minder dan 13% stemmen. Nog nooit in de geschiedenis van Portugal kreeg een vrouwelijke presidentskandidate zoveel stemmen. Ana is een internationale diplomaat en zwaargewicht. Ze was Permanente Vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties in Genève en New York. Ook was ze Ambassadeur in London, Tokio en Jakarta. Haar kandidatuur werd niet gesteund door António Costa.

De SP had namelijk geen kandidaat. Costa zei hardop dat Marcelo en hij een superteam zijn en dat hij dit graag zo wilde houden.

11,9% van alle kiezers stemde op Chega, de (recht) populistische partij van André Ventura. Het is voor het eerst dat het populisme in Portugal scoort.

Gele Hesjes

In december 2018 demonstreert de Portugese groep Gele Hesjes. Het jaar daarop al wordt de groep, via een aankondiging op Facebook, opgeheven. Volgens de woordvoerder, Bruno Miguel Branco, trekt hij de stekker eruit omdat de groep doelwit is van spot en kritiek. Hij is boos dat de Portugezen hun kop in het zand steken en beschuldigt de regering ervan, dat ze de Gele Hesjes “volledig boycotten en dat de politie gebruikt wordt als schild om hun corrupte systeem te vereeuwigen.”

Tiago Mayan Gonçalves van Iniciativa Liberal kreeg 3,22% van de stemmen. Ondanks zijn relatief kleine succes is Tiago blij dat hij opkwam voor zijn overtuiging. “Het is altijd de moeite waard om te vechten voor waarin we geloven. Accepteer nooit dat je iets niet kan of mag doen”, zegt hij.

Mensenmens

Dat Marcelo Rebelo de Sousa (liberaal centrum rechts) de meeste stemmen zou krijgen kreeg was duidelijk. De mensen houden van hem. Hijzelf zegt dat hij zijn empathisch vermogen aan zijn ouders heeft te danken. Zijn vader was professor in geneeskunde en enige tijd minister tijdens het regime van António Salazar. Zijn moeder was maatschappelijk werkster en kwam op voor de rechten van de armen. Ze gruwde van gezag.

Gedurende de heftige bosbranden in Portugal in 2017 ging hij naar de getroffen steden en dorpen om mensen een hart onder de riem te steken. Al jaren woont hij in een eenvoudig huis in Cascais. Niemand kijkt ervan op als hij in T-shirt en short in de supermarkt bij de kassa, keurig op zijn beurt staat te wachten.

Marcelo zou de rol van de president hebben veranderd, hij zou de de kloof tussen mensen en instellingen hebben gedicht. Is dat een stelling uit de enorme fake news-poel? Wie kan hier iets over zeggen?

Verkiezingen

In Portugal worden in oktober de gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Branca, Miguel, Gisela, Ana, Helder en velen met hen hopen op verandering. Meer welzijn voor “kleine en gewone mensen”.

NB. De namen van de genoemde kleine en gewone mensen zijn verzonnen. Hun problemen, helaas, zijn reëel.