Als je nooit buiten Nederland hebt gewoond en niet de mores, taal en cultuur van een ander land kent, begrijp je misschien niet waarom een dubbele nationaliteit eigenlijk heel natuurlijk is. Dat is althans mijn ervaring. Politici doen in discussies soms alsof het een het ander bijt, alsof het niet maken van een keuze voor één land een verraad is aan één van je nationaliteiten of misschien wel aan beide. Alsof wanneer je de Portugese nationaliteit aanneemt, je een soort van vreemd gaat ten opzichte van je Nederlandse vaderland.
Oranje
Ik ben een geboren en getogen Nederlander. Mijn ouders waren volbloed Nederlanders en mijn grootouders en overgrootouders ook. Een van mijn voorvaderen was burgemeester van Delft in de tijd dat Willem van Oranje (de Zwijger) daar woonde. In mijn geboorteplaats Bleiswijk is een straat genoemd naar de boerderij van mijn opa die daar ooit stond. Ik houd van erwtensoep met worst en Hollandse Nieuwe (uit Denemarken). Ik heb veertien maanden bijna voor een fooi voor de Staat der Nederlanden gewerkt (dat was niet voor iedereen verplicht maar wel voor mij, het heette militaire dienstplicht). Ik heb jarenlang op 30 april zakgelopen en ik heb een lade vol met oranje parafernalia voor de dagen waarop het Nederlands voetbalelftal een belangrijke wedstrijd speelt. In die lade ligt ook al aardig wat groen-rood spul, in Portugal is het in de landskleuren kleden nog niet zo in zwang maar ik bewaar ze maar alvast.
Halve Portugees
Mijn relatie met Portugal is van recenter datum. Pas in 1998 kwam ik er voor het eerst. Maar inmiddels woon ik in totaal al zestien jaar in Portugal, ik spreek de taal, ik heb er vrienden en familie, ik betaal er belasting, ik zeur er mee over de regering, ik denk dat ik er nooit meer wegga. Maar ik heb niet de Portugese nationaliteit. Dat hoeft ook niet, Portugal behandelt burgers uit andere EU-landen voorbeeldig, lijkt wel beter dan zijn eigen burgers, uit angst om ook maar iets fout te doen, denk ik. Mijn familie en vrienden noemen me een halve Portugees. En ik voel me nog steeds ook Nederlander. Maar het is geen kwestie van half-half, het is dubbel, en dat is een rijk gevoel. Ik weet dat er heel wat Nederlanders en andere buitenlanders in Portugal zijn die dat gevoel herkennen.
Maar er is ook een praktische reden om de Portugese nationaliteit aan te nemen: ik wil graag stemmen bij de parlementsverkiezingen en de presidentsverkiezingen in Portugal. Om het maar eens op zijn goed Nederlands te zeggen: ik wil bepalen wat er met mijn belastingcenten gebeurt. Om diezelfde reden overigens stem ik niet bij de Nederlandse parlementsverkiezingen, ik vind dat ik niet moet meebepalen wat er in Nederland gebeurt.
Dat gevoel bij twee landen is soms heel bijzonder. Als een Portugees iets slechts zegt over Nederland dan schiet ik in de verdediging, en andersom ook. Gelukkig zijn Nederlanders bijna altijd positief over Portugal, en Portugezen evenzo over Nederland. Bij een voetbaltoernooi moedig ik twee teams aan, en als ze tegen elkaar moeten spelen dan voel ik me als de vader van de tenniszusjes Serena en Venus Williams. Je weet van te voren dat je gaat winnen én verliezen.
Nationaliteit verliezen
Als je de Nederlandse regels over de dubbele nationaliteit leest, bekruipt je een triest gevoel. In de eeuw van internationalisering en steeds belangrijker wordende wereldwijde verbindingen lijkt Nederland in het verleden te zijn blijven hangen. Als je een tweede nationaliteit hebt en je woont dertien jaar niet in Nederland dan verlies je automatisch de Nederlandse nationaliteit. Daar zijn wel een aantal uitzonderingen, op maar de hoofdregel is echt zo hard.
De Nederlandse politieke partijen zijn verdeeld. Een aantal vindt dat je alleen maar Nederlander mag zijn als je geen andere nationaliteit hebt, maar geeft daar op verschillende manieren invulling aan. Aan de andere kant van het spectrum dienden D66 en Groenlinks/PvdA recent (23 oktober 2023) een wetsvoorstel in om de tweede nationaliteit zonder meer toe te staan. In de toelichting staat onder andere ‘De keuze om een leven in het buitenland op te bouwen, mag nooit betekenen dat iemand het Nederlanderschap kwijtraakt.’ De dubbele nationaliteit houdt de Nederlandse gemoederen steeds bezig, de PVV stelde al voor het kiesrecht te ontnemen aan mensen met een tweede nationaliteit.
Portugese nationaliteit aannemen
In de Portugese politiek levert de tweede nationaliteit nauwelijks een discussie van betekenis op. De populistische partij CHEGA stelde begin 2023 wel voor om kennis van de Portugese taal en cultuur verplicht te stellen voor wie de Portugese nationaliteit heeft, maar dat idee werd lachend van tafel geveegd door de meerderheid van het Portugese parlement, met onder andere het commentaar ‘mijn pasgeboren baby spreekt nog geen woord Portugees en heeft ook nog niets van Fernando Pessoa gelezen, maar is daarom niet minder Portugees’.
Portugal maakt geen probleem van de dubbele nationaliteit. Dat wil niet zeggen dat je zomaar de Portugese nationaliteit kunt verkrijgen, maar er worden geen eisen gesteld inzake andere nationaliteiten. Ook gebeurt er niets als je Portugees bent en een andere nationaliteit aanneemt. De aanvraag tot het verkrijgen van de Portugese nationaliteit kan gewoon online. Ik lees dat ik diverse keuzes heb voor het aanvragen van de Portugese nationaliteit. Ik kan Portugees worden omdat ik al meer dan 5 jaar in het land woon, ik kan de nationaliteit aanvragen op basis van mijn huwelijk met een Portugese, of ik kan het aanvragen op basis van mijn betekenis voor de Portugese staat en gemeenschap. Dat laatste lijkt me het leukst maar vergt wel wat meer uitleg dan de eerste twee opties.
Het wordt tijd dat Nederland zijn twintigste-eeuwse denkbeelden over nationaliteit laat varen. Zeker waar het burgers uit EU-broederlanden betreft. Ik hoop dat het wetsvoorstel van D66-PvdA/GL wordt aangenomen. Dan word ik echt Portugees maar behoud ik mijn band met mijn vaderland.
Wat een leuke stuk. Zo realistisch …. fijne dagen en een gelukkig 2024 toegewenst.
….Uit het hart gegrepen Cees! Ik woon al 35 jaar in Portugal en heb vorig jaar de Portugese nationaliteit aangevraagd…de wachttijd is lang, maar ik heb natuurlijk al veel te lang gewacht…..
Zeer herkenbaar. Ik heb nog geen Portugese nationaliteit, 1 x in de 10 jaar bij de SEF langsgaan vind ik geen bezwaar, en ik stem vol overtuiging bij de gemeentelijke verkiezingen op de man/ vrouw die het het beste met mijn concelho en freguesia voor heeft. Landelijk gezien is het sinds ik hier woon een stuivertje verwisselen tussen PS en PSD, en heb ik gemerkt dat het stemmen vaak gebaseerd is op het ” mijn hele familie stemt op die partij”, zoals ook de familie voor Benfica is. Mochten de stemmen in dat kleine kikkerlandje over dat “NL uit de CE moet stappen” te luid worden en er daadwerkelijk er toe over gaat dan hoef ik er geen minuut over na te denken om Portugees te worden, ik mis elk gevoel van de belangrijkheid van mijn nationaliteit. Diezelfde stemmen zorgen er steeds meer voor dat ik geen jota meer snap van de gemiddelde Nederlander die de woorden “de Nederlander eerst” verheft tot een credo waar ik mij niet bij thuisvoel, voor schaam zelfs, en inderdaadga besluiten om so wie so van nationaliteit te wisselen. Voor iedereen, ongeacht nationaliteit/sexe, kleur of geloof: geniet van de bacalhau, kool en aardappelen vanavond, (en de roupas velhas morgen????) en heb een goed en gezond 2024 in een wereld waar vrede heerst.
Beste Cees,
Ik wist niet dat je roots in Delft liggen. Ik ben juist een boek aan het lezen van de filosoof Sam Ijsseling, ook een Delftenaar. Ook heb ik jaren gewerkt voor de farmaceutische afdeling van Gist-Brocades. Vlamingen en Nederlanders zijn zo met elkaar verwikkeld dat het begrip nationaliteit toch ook relatief is.
Heel interessante bijdrage die een aanzet is voor een verdere reflectie en uitwerking. Je koppelt de nationaliteit aan het betalen van belastingen en stemrecht. Inderdaad ik vind het ook vreemd en niet logisch dat we onze jaarlijkse persoonsbelasting betalen in Portugal en niet kunnen deelnemen aan de parlementaire verkiezingen. Zou het niet een eerste stap kunnen zijn dat in het land waar men gedomicilieerd is en fiscaal is ingeschreven is ook een volwaardig stemrecht heeft? De representatieve impact die men op het bestuur van een land wil uitoefenen is toch daar waar men woont, werkt, relaties ontvouwt, bijdraagt aan de economie en belastingen betaalt!
Hoei, mijn vrouw vraagt mij dringend om een couve Portugese in de moestuin te gaan afsnijden.
Aan iedereen van de redactie, een fijne kerst met of zonder bitterballen maar zeker met een lekker glas Portugese wijn.
Frans
Je kunt inderdaad allerlei vormen bedenken van meepraten en meebetalen, juist binnen de EU zou de hele nationaliteitsdiscussie geen probleem mogen zijn. Ik kan me heel goed voorstellen dat ook dit uiteindelijk op EU-niveau geregeld gaat worden. Maar op korte termijn zou het gewoon mooi zijn als die ouderwetse Nederlandse wetgeving van tafel gaat en wordt aangepast aan de 21e eeuw.
Je stemt niet meer voor het Nederlandse parlement omdat je vind dat als je er niet woont je ook niet moet bepalen wie er regeert. Wat dan te denken van Portugal dat zelfs 4 afgevaardigden in zijn parlement door zijn emigranten laat kiezen. Er word zelfs campagne gevoerd in het buitenland bij die emigranten (waarvan velen de dubbele nationaliteit hebben als 2de of 3de generatie, nooit in Portugal geleefd hebben, sommigen zelfs met moeite nog Portugees spreken. Zelf ben ik Belg, gehuwd met een Portugese, beide hebben we onze eigen nationaliteit. Ik stem voor het Belgische parlement en voor de Portugese gemeente. Toen we in België woonden stemde zij ook voor de Belgische gemeente en voor het Portugese parlement en president. Trouwens wat te denken dat van de ca. 40000 Nederlanders die hoofdzakelijk in Portugal wonen er slechts een kwart ook effectief gedomicilieerd zijn en dus belasting betalen. Waarschijnlijk ook zo voor andere nationaliteiten.