Zoals je weet, wordt het feest van Sinterklaas alleen in Nederland gevierd en de Portugezen kennen deze Goedheiligman alleen maar in de figuur van zijn wederhelft, de kerstman. Toen mijn kinderen kleiner waren hebben ze een paar keer op 5 december een pak speculaasjes of pepernoten mee naar school genomen om uit te delen en om iets te vertellen over het sinterklaasfeest.
De periode rond kerst is voor de Portugezen heel belangrijk. Kerstmis is een echt familiefeest dus een groot aantal mensen gaat in deze periode op stap om die dagen bij hun familie door te brengen. Op de avond van de 24e december verzamelt iedereen zich aan het eind van de middag en wordt samen de avondmaaltijd gegeten – “a ceia de Natal” of “a Consoada” – van gekookte bacalhau met gekookte aardappels, kool en eieren. Een ander gerecht dat vaak wordt genoemd als onderdeel van de Consoada is gekookte octopus (polvo) met rijst.
Troost
De naam Consoada stamt uit het Latijn “consolata”, oftewel “troost”, dat verwijst naar de vastende gelovigen die in vroegere tijden in de kerk samenkwamen om de komst van Jezus te vieren. Het vasten werd in de loop der tijd afgeschaft maar de naam Consoada bleef behouden. Dat is ook de reden dat bij deze maaltijd de hoofdgerechten traditiegetrouw sober – dus alleen in water gekookt – worden bereid.
Als de hoofdmaaltijd op is, komen de overvloedige toetjes en taartjes op tafel, waarvan elke regio van het land zijn eigen varianten heeft. Je hoort wel eens dat de resten van het eten op tafel moeten blijven staan, zodat de engelen (of: o menino Jesus zelf) kunnen komen eten, maar ik heb dat eigenlijk nooit meegemaakt. Er komen veel gefrituurde zoetigheden op tafel die allemaal speciale namen hebben. Mijn schoonouders komen uit de regio van Guarda en daar horen “filhozes” bij de kerstavond. Andere varianten zijn “fatias douradas”, “rabanadas”, “cuscurões”, “sonhos”, “azevias” …
Bolo Rei
Wat ook op tafel komt, is de Bolo Rei. In die ronde met noten en gekristalliseerd fruit versierde cake zitten 2 dingetjes verstopt: “o brinde” (tegenwoordig is die om veiligheidsredenen verboden) en “a fava”. Als je de brinde (een kleine verrassing) vindt in jouw stuk, heb je geluk. Als je de fava krijgt (dat kan een echt boontje zijn of iets anders) ben jij degene die de volgende Bolo Rei moet betalen. Er bestaan veel verhalen en legendes over de Bolo Rei. Vraag er maar eens naar bij uw buren en bekenden of lees het na op het internet.
Bij deze avond horen natuurlijk ook de cadeautjes, voor de kinderen meestal het hoogtepunt van het feest. Vroeger werden de cadeautjes pas nadat de kinderen naar bed waren gegaan – en voordat de ouders om middennacht naar de “Missa do Galo” gaan – onder de boom gelegd maar tegenwoordig worden ze meestal op de avond van de 24e zelf nog uitgepakt.
25 december is het “dia de Natal”, een vrije dag die eveneens samen met de familie wordt gevierd. De dag erna, onze “Tweede kerstdag”, is geen feest- of vrije dag in Portugal en het gewone leven wordt dus weer hervat. Op tafel komt dan vaak “roupa velha” (“oude kleren”), bestaand uit de opgebakken resten van de bacalhau, kool en aardappels van het avondmaal van de kerstavond.
12 rozijntjes
Oud-en-nieuw wordt net als overal ter wereld meestal met vrienden gevierd, thuis of uit. Er zijn niet echt speciale tradities verbonden aan deze avond, maar ik vind het eten van 12 rozijntjes, een bij elke klokslag, onder het doen van 12 wensen, een mooie afsluiting van het oude en begin van het nieuwe jaar. Voor echt spectaculair vuurwerk moet je naar Madeira reizen, maar veel Portugese gemeentes organiseren allerlei activiteiten. Als je in mijn buurt woont, kun je oudejaarsavond bijvoorbeeld in Nazaré doorbrengen, waar elk jaar groots wordt afgesloten met een festival vol muziek, spektakel en vuurwerk.
Als laatste hoort in de decembermaand nog de traditie van de “madeiros” – grote brandstapels en vuren die volgens de overlevering bij de zonnewende worden aangestoken (op 22 of 23 december dus). Ook de datum van 8 december – de dag van “Nossa Senhora da Conceição” wordt genoemd als de juiste datum voor een “madeiro”. In sommige gemeenten moet de madeiro worden georganiseerd door de ongetrouwde jongemannen, als een soort ritueel. Zoals je ziet, er is genoeg te doen in december, houd de culturele agenda van de gemeente waar je woont in de gaten!
Liever hier
Aan ons wordt vaak gevraagd of we de feestdagen in Nederland door gaan brengen, maar dat doen we meestal niet. Toen we nog in Nederland woonden hebben we het welgeteld één keer “gewaagd” om in die periode te reizen; door overvolle luchthavens, vertragingen en andere ongemakken kwamen we uiteindelijk op 24 december zo rond elf uur ’s avonds volledig uitgeput bij mijn schoonouders aan. Sinds die tijd vieren we de feestdagen liever in het land waar we wonen. Reizen doen we wel op andere momenten. Maar ja, wij hebben dan ook familie in zowel Nederland als Portugal en we zijn wat dat betreft dus, om even in de sfeer te blijven, gezegend.
En als je, zoals wij, naast een camping ook een café runt in het dorp dan ervaar je de uitbundigheid waarmee men aan het feest wil beginnen. Blij, dagen vrij, familie uit het buitenland weer even thuis, biertje, wijntje erbij en de warmte van vriendschap en familie vieren! En ze komen ons ook geschenken brengen!! MOOI!
Hallo, wat een leuk artikel over kerst in Portugal. Onze kinderen uit Portugal brengen de kerst dit jaar door in Holland. Ook in Nederland vieren we nog kerst dit jaar met de kids. We genieten er van dat ze er weer zijn en eten gezellig met elkaar.
Vriendelijke groeten en een fijne kerst en nieuwjaar.