Ik vergeet het nog wel eens maar het is altijd nuttig om, alvorens lijfelijk in Portugal op verkenning uit te gaan, even door Portugal, um guia para amigos (een gids voor vrienden) van J. Rentes de Carvalho te bladeren.
Al werd het boek, een ware bijbel voor wie Portugal liefheeft, dik dertig jaar geleden geschreven, er is veel nog steeds relevante, nuchtere en mooi gecomponeerde informatie in te vinden over te volgen routes net zo goed als over plaatsen van aankomst voor lang of kort verblijf; een aangevulde herdruk is van recenter datum en de vertaling van Harrie Lemmens is zoals altijd uitstekend leesbaar.
Rome?
Wat ik op zekere dag, met Braga als reisdoel, als eerste van Rentes leer is dat deze stad in het noorden van Portugal wel wordt aangeduid als “het Portugese Rome”, een betiteling die iemand zoals ik, die niet ver van Fátima vandaan woont, verbaasd het voorhoofd doet fronsen. Dat moet nodig uitgezocht worden.
Het tweede waarmee ik verrast word, is de verklaring dat Braga sinds jaar en dag in de volksmond “de stad van de drie P’s” heet te zijn; de P’s staan voor Padres, Putas e Paneleiros – oftewel Paters, Prostituees en Poten, de derde P verwijzend naar de homofiele medemens.
Het is met deze twee “voorzetten” in mijn verwarde gedachten dat ik de reis naar Braga aanvang. Onderweg zijnde laat deze voorkennis mij niet los; houdt die eerste betiteling wellicht verband met wat in de volksmond gezegd wordt, of helemaal niet? Ik kom daar niet goed uit; ook dit moet nader onderzocht worden. In het wilde weg fantaserend gaat de reis trouwens lekker snel.
En dan ontdek ik, tijdens een koffiepauze in Rentes bladerend, ook nog eens dat op de daarin afgebeelde stadsplattegrond van Braga (dus pal van bovenaf gezien) het aartsbisschoppelijk paleis de vorm heeft van een hakenkruis, zij het dat een van de vier pootjes een beetje afgebroken is. Ik neem aan dat dit toeval is?
Regenweer
Deze drie vragen branden nog als ik Braga binnenrijd. Daar regent het hard genoeg om elke brand te blussen – en al was mij verteld dat het noorden van Portugal een stuk natter is dan het centrum en zuiden van het land, dit is toch een tegenvaller, want vanonder een paraplu ziet een stad er toch anders, stukken minder aantrekkelijk, uit.
Het antwoord op de eerste vraag: wat is nu het Portugese Rome, Fátima of Braga, dient zich al snel aan. Denk ik. Gezien de leeftijd van de ontelbare religieuze gebouwen was Braga inderdaad Rome, althans tot Fátima zich na verschijning van de Maagd in de jaren twintig van de 20ste eeuw fenomenaal ontwikkelde tot bedevaartsoord van jewelste. Nu is het Fátima met z’n eigen St. Pietersplein dat de klok slaat, al lijkt Braga in vergelijking met welke andere Portugese stad ook wel erg rijk gezegend met katholiek erfgoed. Ik stuit op “een boel veel” religieus-monumentaals dat soms van verbijsterende schoonheid is.
Braga in de Minho is dan ook erg oud. De stad was er al onder de Romeinen, wat bewezen wordt door de aanwezigheid van de beroemde Fonte do Ídolo, want die schijnt nog van vóór de Romeinen te dateren. Ook de Westgoten en de Moren namen bezit van de stad en Braga werd nog voor de 12de eeuw afgerond was de zetel van een van de machtigste bisdommen op het hele Iberische schiereiland.
Rentes leert mij dat Braga met zijn veertig kerken ooit goed opgewassen was tegen Santiago de Compostella, het vermaarde bedevaartsoord aan de andere kant van de grens met Spanje, en dat Braga’s bisschop “een van de drijvende krachten van het traditionele Portugese katholicisme” was.
Er ontstond een heuse religieuze industrie die gedurende lange jaren beelden, priestergewaden, altaren, klokken, kerkorgels en allerhande religieus houtsnijwerk produceerde. Dergelijke gewijde kunst vind ik o.a. in het museum dat onderdeel is van de kathedraal, een bouwwerk waaraan begonnen werd in 1108 en dat pas in de 18de eeuw werd afgerond. Ik kom nog terug op de oude geschiedenis van Braga en zijn bezienswaardigheden, maar nu eerst iets eigentijds.
Hedendaags
Braga is sinds een tiental jaren ook een belangrijk centrum voor hedendaagse kunst en vooral fotografie. Het jaarlijkse Festival Internacional de Fotografia e Artes Visuais heeft grote faam. In september en oktober 2020 was het thema Génesis. Heel toepasselijk voor Braga met zijn religieuze geschiedenis want “het woord Génesis vindt immers zijn oorsprong in de joods-christelijke traditie,” zo wordt in de catalogus uitgelegd.
Daarin staat nog wel meer, niet zelden een beetje vaag van formulering, zoals dat het gaat om globalisatie en dat in deze tijd van ecologisch alarm, waarin de aarde onbeschermd tegen “electrical thermal waves” en meteorieten probeert door te draaien … enfin, de hele riedel wordt afgestoken om duidelijk te maken dat het allemaal niet goed gaat en dat “de chaos enkel kan worden vermeden door een cultureel tegenoffensief” – en dat was nu precies wat Génesis zou laten zien.
Al rondkijkend was er niet altijd veel te zien, want Covid legde ook de in Braga (en in het festival participerend Barcelos, Guimaráes en Avintes) geplande exposities beperkingen op. Niet getreurd: via de website encontrosdaimagem.com kon (en kan op het moment van schrijven nog steeds) toch veel bekeken worden.
De kunst die op die manier zichtbaar werd gemaakt is veelzeggend van zichzelf en heeft geen clichés nodig om als boeiend, spannend, of zelfs gewoon mooi te worden herkend. Ik ga niet alle locaties laat staan de honderden kunstenaarsnamen noemen. Maar er was ook een Nederlandse deelnemer die bovendien de finale bereikte, Marjolein Blom (met Een aap pelde een ui tentoongesteld in de Mosteiro de Tibães); zij werkt in Amsterdam, exposeert internationaal en haar bedachtzame fotografie toont fascinatie met wetenschappelijke theorieën over de werking van het universum.
Droommuziek
Braga is al jaren eveneens het permanent toneel van de hedendaagse fotografie en beschikt dan ook over zijn eigen fotomuseum, Museu da Imagem, niet ver van het kasteel. De stad is bovendien internationaal vermaard om zijn jaarlijks muziekfestival Semibreve, gewijd aan multigenre “droommuziek”; het volgende evenement staat gepland voor september 2021. Dan zijn er nog Vira Pop (in juli) en het Black Box Festival dat hopelijk in oktober 2021 terugkeert, plus allerlei kleinere festiviteiten.
Tezamen hebben de contemporaine festivals op te boksen tegen vier onverwoestbare historisch beladen evenementen: “De Goede Week” want ook in onze tijd is de stad in de periode voorafgaand aan Pasen één grote religieuze happening; het jaarlijkse orgelfestival waarvoor alle kerkorgels opgepoetst worden; het aan Johannes de Doper gerelateerde festival van juni, met processies en volksdansen in een rijkelijk versierde stad; en Bracara Augusta Roman, dat “het historisch stadscentrum herschept en z’n bewoners de gelegenheid biedt hun oeroude zelf te zijn” – de Romeinse tijd wordt tot leven gebracht met tal van optochten en andere verkleedpartijen.
Onderweg
Vanuit de richting Guimarães (een kleinere gemeenschap met een verrassend actief cultureel aanbod) komend was ik nog vóór de stad gestuit op een van Braga’s fenomenale monumenten, Bom Jesus do Monte. Het schijnt het reisdoel van massa’s penitenten op bedevaart te zijn, en een noodzakelijke aanlegplaats ook voor de pelgrims die de Portugese route naar Santiago de Compostella in Spanje volgen. Hoog op een heuvel staat zonder pretentie een kerkje mooi te zijn; daarvandaan wordt een indrukwekkende “voorbeschouwing” gegund op de lagergelegen stad.
Het kerkje op de top kan bereikt worden via de even indrukwekkende Escadaria do Bom Jesus; deze oneindig lijkende trap dateert uit de 18de eeuw en wordt op delen van de bestijging aangelijnd door kapellen die de staties van de kruisweg vertegenwoordigen, of fonteinen die allegorische voorstellingen van de vijf zintuigen presenteren, of bouwsels met fonteinen die de drie deugden – geloof, hoop en liefde – in herinnering brengen; en overal staan beelden, sommige meer dan levensgroot.
Het is wel jammer dat, dus ook bij slechter weer, het drukke toerisme veel van de visuele genoegens bederft voor zover die al niet negatief beïnvloed waren door confrontaties met al of niet luxe voorzieningen voor de veeleisende reizende en recreërende mens. Maar laat het pretpark uw goede zin niet bederven: Braga daar beneden blijft de moeite van een bezoek waard.
Kathedraal
In de oude stad Braga, zo rijk aan architectuur van de Renaissance en de Portugese barok, is Bom Jesus natuurlijk ook aanwezig, o.a. in de Igreja de Bom Jesus da Cruz, waarbij het kruis misschien verwijst naar de plattegrond van het gebouw maar als naam in feite ontleend is aan een wonderbaarlijke verschijning, ooit, van een kruis in het toen nog lege landschap. Van de andere negenendertig kerken noem ik enkel de Igreja de Nossa Senhora do Terço met naven vol azulejos en een plafond vol afbeeldingen die het kloosterleven van voorbije tijden aanschouwelijk maken.
En dan is er natuurlijk de romaneske kathedraal, Sé, een meer dan indrukwekkend bouwwerk. Het is niet één stijl die domineert; de bouw duurde zo’n zeven eeuwen gedurende welke invloeden vanuit alle hoeken van de aarde opgeld deden en een diversiteit aan kunstwerken en technieken werd geïntroduceerd. Houten altaren, bronzen graftombes, steenhouwwerken van verbazingwekkende precisie, dramatische beelden o.a. van Kindje Jesus aan de borst van Maria, azulejos bij de vleet; en dan, in de tesouro, de schatkamer, wondermooi gedetailleerde religieuze kleding, steenkristallen en zilveren kruisen, ivoorstukken, wat al niet – en de overvloed aan kunstschatten gaat door in de verscheidene kapellen. Gelukkig is er een door galerijen omzoomd cloister om op adem te komen.
De stad uit
De oude stad heeft nauwe straatjes en andere plezierige wandelgebieden tussen de vele attracties in. Ik ga die niet allemaal opnoemen, geef slechts een enkel voorbeeld. Het Museu dos Biscánhos, uit de 17de en 18de eeuw daterend, heeft vertrekken met geschilderde plafonds, met verfijnd stucwerk, terwijl wanden van enorme tegeltableaus zijn voorzien. Er zijn meubelen te zien die door Portugese en buitenlandse meesterhanden zijn vervaardigd, tapijten geweven in Arraiolos en attributen van zilver, porselein en glas afkomstig uit alle delen van Portugal. Ook daar kan naar adem gehapt worden: in een prachtig aangelegde en onderhouden tuin.
Voor het geval je inderdaad in Braga komt te verkeren: een aanrader mijnerzijds. Doe niet enkel de stad en zijn hoogtepunten, bewaar ruimte in je programma om terugrijdend naar het zuiden (delen van) de Rota do Românico af te leggen. Die begint ten zuidoosten van Braga en omvat plaatsen als Amarante, Penafiel, Cinfães en een flink stuk van de Douro. Er zijn drie op zichzelf staande routes die elk een fabelachtig stuk Portugal blootleggen: Vale do Sousa, Vale do Douro en Vale do Tâmega. Wat je onderweg aan prachtige bouwwerken en bouwwerkjes tegenkomt … en dan de vergezichten die je krijgt … Bij het toeristenbureau in Braga vind je alle informatie om van de tocht een ware ontdekkingsreis te maken.
PPP
Terug naar het begin: de drie P’s. Ook tijdens een kort bezoek valt het op dat er inderdaad nogal wat “priesterverkeer” op straat is, al rechtvaardigt het aantal waarnemingen de eerste P van het drietal zeker niet; ik houd evenwel een slag om de arm, want die veertig kerken, de conventen en andere kerkelijke instituten moeten toch heel wat paters in huis hebben die zich aan mijn vluchtig oog onttrokken hielden.
Ook al was het er ongewoon stil, op straat en op de terrasjes werd de aanwezigheid van de LGBTQ-gemeenschap gelukkig niet verdonkeremaand, en ik neem aan dat ook soms moeilijker te herkennen aanhangers van de tweede T, de tweede Q, de I, de twee A’s of de P van de partij waren. Met andere woorden: de derde P van de drie P’s past Braga nog steeds als gegoten. De status van de tweede P werd mij niet echt duidelijk. Zoals gezegd zat tijdens mijn bezoek het weer tegen en bovendien hield Covid veel wandelaars van de straat en uit het zicht; het sociaal verkeer in de stad had (heeft) zichtbaar en voelbaar te lijden van de alles op z’n kop zettende maatregelen en beperkingen.
Relaties
Over de mogelijke relaties tussen de drie P’s kreeg ik geen opheldering; het is mij duidelijk dat dit een langer durend verblijf en beter weer vergt. En dat veronderstelde hakenkruis? Onder mijn paraplu om het aartsbisschoppelijk paleis wandelend kreeg ik helaas geen zuiver beeld.
Misschien kan iemand eens een cameradrone oplaten en van de bevindingen op Portugal Portal kond doen?
Naast het paleis staat trouwens de bibliotheek die met meer dan 300.000 boeken een van de rijkste van het land schijnt te zijn en een prachtig interieur heeft.
Nog een tip: voor een goedkoop verblijf in Braga is er, voor de gelijkgestemde, bijvoorbeeld het Truthotel (jawel …) aan de Rua de São Marcos. Er kan online een kamer geboekt worden, “from null euro and up p/p,” zegt de website.
Geef een reactie