De beschermde kurkeik

Gisteren fietste ik langs een veldje, vlakbij een groep huizen. Eindelijk… Na veel uitstel hadden de eigenaars de eucalyptusbomen gekapt en weggehaald. Alleen de kurkeiken, de ‘heilige’ kurkeiken, waren gespaard.

Brand meester?

Sinds vorig jaar is de militaire politie GNR en met name hun afdeling Unidade de Emergência de Proteção e Socorro (UEPS) een stuk kiener geworden op het handhaven van de wet die de bevolking moet beschermen tegen bosbranden. Deze wet verplicht, onder andere, eigenaren hun brandbare bomen dicht bij de bewoonde wereld te (laten) kappen en te verwijderen. De terugkerende bosbranden en de politieke druk om meer bescherming hebben effect gehad, lijkt het.

Snoeien gaat niet zomaar

Ik herinnerde me hoe wij onze drie kurkeiken een paar jaar geleden wilden laten snoeien door Mário, onze tuinman. Hij schudde resoluut zijn hoofd toen we het hem vroegen. ‘Nem pensar! Geen sprake van, dat ik dit ga doen zonder toestemming!’ We begrepen wel dat kurkeiken in Portugal een beschermde status hadden. Mário legde ons uit dat we toestemming moesten vragen aan het ICNF (Instituto da Conservação da Natureza e das Florestas). Het kon ook online.

Een veelgestelde vraag op de website van het ICNF (vertaald):

Moet het kappen van bomen of het snoeien van takken van kurkeiken en steeneiken voldoen aan een wettelijke verplichting?
Antwoord: JA.
Wet nr. 155/2004 van 30 juni bepaalt dat het kappen of snoeien van kurkeiken en steeneiken moet worden aangevraagd en goedgekeurd door de ICNF. Snoeien kan alleen in de periode tussen 1 november van elk jaar en 31 maart van het jaar erop. ICNF accepteert alleen aanvragen die zijn ingediend door boomeigenaren of door degenen die door hen naar behoren zijn gemachtigd.

Bron: De website van het ICNF

De formulieren voor het aanvragen van kap of snoei waren op de website te downloaden. Deze formulieren en hun bijlagen moesten per post opgestuurd worden naar de Regionale Directie voor Natuurbehoud en Bossen (DRCNF) in de regio waar de bomen staan.
Zo gezegd, zo gedaan. Na twee weken kregen we toestemming voor het snoeien van onze bomen. Mário deed zijn werk op zijn bekende vaardige manier.

Waarom controle?

Waarom is de controle op kurkeiken en steeneiken zo strikt in Portugal? Zeker, de economische waarde van kurk is groot. Portugal is ’s werelds grootste kurkproducent. De Portugese kurk is goed voor 50% van de wereldproductie. De sector biedt rechtstreeks werk aan 12.000 mensen en draagt bij aan 3% van het Portugese Bruto Binnenlands Product (BBP), ongeveer € 5,5 miljard per jaar. Rechtvaardigt dit een zo uitgebreide administratie en controle?

Is het wellicht vanwege zijn brandwerende eigenschappen? Zijn eigenaardige, ruwe en dikke bast, die de stam en takken omringt – kurk – vormt een belangrijke natuurlijke barrière tegen brand. Dankzij de eigenschappen van kurk als isolator is de kurkeik dan ook een boomsoort die bosbranden tegenhoudt.

Beste lezer, ik denk dat ik ga afdrijven.

Zanzibar, een zijsprong

In de jaren tachtig woonde ik op Zanzibar. Elke keer als we in de buurt van de haven kwamen roken we de kruidnagels, opgeslagen in grote magazijnen.
Zanzibar werd onafhankelijk in 1964 en vormde sindsdien een semi-autonoom onderdeel van Tanzania. Tot ongeveer 1990 was het een voor vreemdelingen relatief afgesloten land, waar een strikt socialistisch regime heerste. Dit uitte zich onder andere in de wetten op het beschermen van hun voornaamste exportproduct: kruidnagels.

De twee eilanden van Zanzibar zijn beroemd vanwege de productie van deze specerij. De staat kocht de kruidnagels op tegen een vaste, lage prijs. Verkoop aan anderen en uitvoer naar andere landen was streng verboden. Het Amnesty International-rapport uit 1979 (‘The Death penalty‘), pagina’s 61 en 62, meldt (in vertaling): ‘In Zanzibar kondigde de Zanzibari Revolutionaire Raad een verplichte doodstraf af voor de smokkel van kruidnagels. Het is niet bekend hoeveel doodvonnissen zijn uitgesproken of uitgevoerd in 1973-1977. Veel van degenen die ter dood zijn veroordeeld wegens kruidnagelsmokkel (19 in de periode 1974-75) kregen gratie.’

Dus zo erg als de controle op Zanzibar was, is het in Portugal met de bescherming van de zo belangrijke kurk lang niet.

Nederland, nog een zijsprong

In Nederland gaan we heel anders om met sommige van onze nationale producten. Neem nu koemelk, of kippen, of varkens. We produceren er zoveel van dat we de opbrengst niet hoeven te beschermen. Integendeel, we moeten de natuur beschermen tegen de stikstof die deze dieren produceren. Zelfs met wetten die sommige producenten dwingen hun productie te verminderen.

Het tegenovergestelde dus van de wetten in Portugal ter bescherming van de productie van kurk.

De laatste zijsprong

Een van de grootste genocides in de twintigste eeuw, de Holodomor, (1932-1933) in de Sovjetrepubliek Oekraïne, had als voornaamste oorzaak het Sovjet-beleid om individuele boeren te bundelen in collectieve kolchozen. De boeren verzetten zich massaal. Ze verborgen hun graan en slachtten hun vee liever dan dat ze het aan de staatsboerderijen leverden. De verplichte graanleveranties werden als straf verhoogd, hoewel de oogst in 1932 mislukte. Massale deportatie en wijdverspreide hongersnood was het gevolg. Het aantal doden wordt geschat tussen de 2,5 en de 7,5 miljoen.

Nu dwaal ik te ver af.

Centrale vraag hier is, lijkt mij: wanneer moet een staat zich intensief bemoeien met de opbrengst van individuele producenten?

Terug naar de kurkeik.

We schreven al eerder over kurk

Portugal Portal publiceerde al enkele keren over de kurkeik, voornamelijk door Cees Groenewegen geschreven.

Met een boot uit 165.000 kurken de Douro af (2016). Dat was nog eens Kreatief Met Kurk!

Nog meer overwintertips voor Portugal en de Algarve (2019).

Kurk in de Algarve (2020).

Ook Han Overkamp beschreef de kurkeik in Arme Algarve (2020).

Nog meer weten over kurk? Hier staat veel info en er is altijd nog Wikipedia.