De beroemde generatie

De ‘beroemde generatie’ is een eenvoudige vertaling van de Ínclita Geração. Maar ‘ínclita’ betekent meer dan ‘beroemd’. Het betekent ook edel, edelmoedig, voornaam en perfect. Wanneer Portugezen het hebben over de Ínclita Geração bedoelen ze de zes legale nakomelingen uit het huwelijk van koning João (later João I) en koningin Philippa van Lancaster (In het Portugees Filipa de Lencastre). We zijn dan beland aan het eind van de veertiende en in de eerste helft van de vijftiende eeuw.

De ouders

Koning João had niet zo’n haast om te trouwen. Hij vermaakte zich prima met zijn concubine en minnaressen. Toch wist hij wel dat er van hem een legale troonopvolger werd verwacht en dat hij daartoe zelf de eerste stappen zou moeten zetten. Politiek gezien gooide een prinses afkomstig uit Engeland hoge ogen. Na het sluiten van het Verdrag van Windsor zou een dergelijke verbintenis namelijk ook fysiek getuigen van de verbondenheid van beide landen.

Toen koning Edward van Engeland bericht kreeg dat João van Portugal een bruid zocht, adviseerde hij João contact op te nemen met John of Gaunt ofwel Jan van Gent. Die zou zeker wat ‘in de aanbieding’ hebben. John of Gaunt, de graaf van Lancaster, was de vierde zoon van Edward. Iemand die er van overtuigd was dat hij de koning van Castilië kon zijn. Helaas voor hem had Castilië al een koning. Maar gesteund door de Engelse regering, die haar macht over het continent en dus ook over Spanje wilde uitbreiden via huwelijken van de Plantagenets, trok John of Gaunt ten strijde tegen de Castillianen. Hij formeerde een leger, maakte de overtocht naar Spanje en sloeg zijn tenten op in Santiago de Compostela. Hij had geen idee hoe lang hij daar zou blijven. Want een duidelijk strategie had hij nog niet voor ogen.

Intussen genoot hij van het Spaanse leven en vierde het ene feest na het andere. Hij was vergezeld, zoals destijds de gewoonte was, door zijn gemalin, zijn twee dochters Philippa en (de jongere) Katherina en zijn twee bastaarddochters. Nadat alle vrouwen in Santiago hun gebeden hadden opgezegd, kon er begonnen worden met de onderhandelingen met João. De aartsbisschop van Braga bemiddelde hierin.

Het ging daarbij om twee dingen: Aan de ene kant om de formering van Portugese hulptroepen voor John of Gaunt. Troepen die al door João waren toegezegd. Aan de andere kant om het kiezen van een bruid. Aangezien João geen zin had om de reis naar Santiago te maken, werden hem twee geflatteerde schilderijen toegezonden. Met daarop de afbeeldingen van Philippa en Katherina. Hij mocht kiezen en mocht hij nog meer keus willen hebben, dan zou John of Gaunt zijn bastaarddochters ook mee laten dingen. João koos voor de dertigjarige Philippa. Tot opluchting van haar ouders die ook wel wisten dat Philippa de jongste niet meer was.

Trouwen en het hofleven

De bruiloft werd in Porto gevierd met de gebruikelijke en aandoenlijke Portugese pracht en praal. Ceremoniemeester was Nuno Alvares Pereira, die we al kennen als de overwinnaar in de slag bij Aljubarrota twee jaar ervoor.

Filipa werd een modelkoningin. Door haar geloofsijver en haar vroomheid, haar liefde voor de goede zaak en al het andere waarmee een koningin in die tijd haar plichten trouw vervulde. Ze mat zich ook grote invloed aan op het hofleven, dat zodoende helemaal verengelst werd. Minder bandeloos en humaner. Ze kreeg haar echtgenoot zelfs zover dat hij vrome boeken ging vertalen. Zijn favoriete concubine van wie hij twee kinderen kreeg voor zijn huwelijk met Filipa, gaf hij de bons. Filipa schonk het leven aan acht kinderen, waarvan er twee op jonge leeftijd overleden. Overigens, denk niet dat men leefde zoals een gezin nu leeft, met elkaar onder één dak. De koning en de koningin woonden meestal gescheiden van elkaar in verschillende kastelen, wisselden geregeld van plek en de kinderen bleven vaak wonen op het paleis of kasteel waar ze geboren waren. Onder de zorg van hofdames en leermeesters. Een schilderij met daarop beide echtgenoten en hun kinderen (zeg een groepsfoto) was dus toen nog ongebruikelijk.

Ínclita Geração

Hun eerste zoon was Duarte. Een wat melomaan en filosofisch aangelegd kind. Duarte volgde zijn vader op als koning in 1433 en overleed vijf jaar later. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Afonso (Afonso V).

Daarna kwam de fijnzinnige en teerbesnaarde Pedro, hertog van Coimbra, beroemd geworden als dichter en in zijn tijd de meest ontwikkelde onder alle Europese prinsen.

Dan de glorieuze Henrique ofwel Hendrik de Zeevaarder. Met als bijnaam O Navegador, de Zeevaarder. Maar een betere bijnaam is misschien O Misterioso, de Geheimzinnige. Omdat hij, om te beginnen, nooit op een oceaan heeft gevaren. Wel heeft hij veel gedaan om de schepen beter uit te rusten. Hij liet leermeesters uit het buitenland naar Portugal komen om er aan betere zeekaarten, beter instrumentarium en aan een moderner scheepstype (de karveel) te werken. Als persoon, getooid met zijn karakteristieke Chapéu Bolhones (Bolognese hoed), heeft hij mythes over zichzelf gecreëerd. Zo zou hij getrouwd zijn met zijn werk en had hij geen tijd voor een vrouw. Ook bleef hij zijn hele leven geheelonthouder. Maar toen hij overleed, was hij in het bezit van veel grote en prachtige landgoederen, waarop echter grote schulden rustten. Hij gaf dus veel uit, omdat hij zijn hele leven zichzelf en zijn vrienden trakteerde op mooie reizen en grote feesten. Van de door hem gestichte en geleide zeevaartschool in Sagres is nooit een bewijs gevonden. Geen steen, geen papier, noch een gediplomeerde.

De eerste prinses in deze rij werd Isabel, die in 1430 met Filips de Goede van Bourgondië trouwde. Filips was reeds voor de tweede keer weduwnaar en kinderloos, toen hij zijn oog liet vallen op Isabel. Jan van Eyck, de kunstschilder, reisde naar Portugal en maakte met spoed twee portretten van Isabel. Het ene ging over zee, het andere over land naar Filips. De onderhandelingen over het aanstaande huwelijk werden geleid door broer Hendrik (de Zeevaarder). Het huwelijksfeest werd in Brugge gevierd en het paar koos daar hun residentie. Isabel was ook politiek actief en had daar succes mee. Ze werd in Brugge begraven.

Als vijfde de moedige en rechtvaardige João, die in legers die voor Portugal vochten de man werd met de meeste onderscheidingen. Hij trouwde met een dochter van Afonso van Barcelos. Laatstgenoemde was een bastaard van zijn eigen vader.

Als laatste de ongelukkige Fernando. Hij streed met zijn vader en zijn broer mee in de slag om Tanger. Hij was toen 35 jaar en eigenlijk te zwak van gezondheid om mee te kunnen doen. Door een nooit toegegeven fout van zijn broer Henrique raakte hij in Marokkaanse gevangenschap als gijzelaar. De onderhandelingen over zijn vrijlating sleepten zich jaren voort; uiteindelijk stierf hij uitgeput na 6 jaar gevangenschap in Fez. Het koninklijk huis van Aviz wekte een cultus op om hem als martelaar te beschouwen. En daarom ook als heilige. Dat ging er wel in bij het Portugese volk en Fernando werd beroemd als Infante Santo. De Katholieke Kerk wilde er echter niet aan en weigerde een heiligverklaring af te geven.

Tot slot

Alle zes nakomelingen waren destijds heel populair bij het volk. Allemaal hebben ze geleefd vanuit het bewustzijn dat ze meespeelden in een tijd die het einde van de duistere middeleeuwen inluidde en een nieuwe lichtere tijd voorspelde. Een drempeltijd. De overgangstijd naar de tijd van de grote ontdekkingen en de Verlichting. Ze hebben daar ieder op eigen wijze een steentje aan bijgedragen en veel Portugezen daarin destijds tot voorbeeld gediend.

Wat de twee bastaarden van João betreft: ook zij waren van belang in de geschiedenis van Portugal. Afonso van Barcelos werd hertog van Bragança. En daarmee grondlegger van het Huis van Bragança. De familie die meer land in bezit kreeg dan iedere andere Portugese adellijke familie. Die in 1640 de troon kon bestijgen in de persoon van João IV.

Beatrice trouwde met een Engelse graaf en ging dus in Engeland wonen. Daarmee werkte zij mee aan de versteviging van de banden tussen Portugal en Engeland.

De koningin-moeder Filipa en drie van haar kinderen (Pedro, Henrique en Fernando) en een kleinkind (Afonso) staan gebeiteld op het Padrão dos Descobrimentos, het fascistoïde monument aan de Taag in Belém. Dat is opgericht ter nagedachtenis aan een trits door de staat ‘goedgekeurde’ helden van de ontdekkingsreizen.