Arme Algarve

De Algarve kun je in geologisch opzicht vergelijken met een amfitheater. De tribunes, dat is de Barrocal; het middengebied van west naar oost met de rode aarde. Daarachter rijst de hoge muur van het theater op. Dat zijn de serra’s dus; het middelgebergte tegen de Alentejo aan. Gezeten op de tribunes heb je zicht op het Litoral, de kuststrook, de zee en in de verte Afrika, mocht je dat jezelf kunnen verbeelden.

Beter dan op deze plastiche manier kun je niet uitleggen dat de Algarve met zijn rug van Europa is afgekeerd. Dat het een stuk Afrika is, dat aan Europa geplakt zit.

De onderverdeling in Serra, Barrocal en Litoral is bedacht door de Franse geoloog Charles Bonnard in 1925 en is nog steeds in zwang. In iedere reisgids kom je hem tegen. Ander fundamenteel geologisch onderzoek in de Algarve werd gedaan door de Portugees Orlando Ribeiro en zijn Franse vrouw Suzanne Daveau. Beiden waren geologen van wereldfaam. Over Suzanne Daveau (geboren in 1925) kwam in 2019 een avondvullende documentaire uit. Die in Nederland te zien was op het IFFR in Rotterdam. Een film over een vrouw die haar tijd ver vooruit was.

Na dit voorprogramma: O Algarve económico

De Algarve heeft, afgezien van het toerisme, vooral een lokale economie. Activiteiten die gericht zijn op expansie en export vinden nauwelijks plaats. Er wordt al eeuwenlang kleinschalig gewerkt en ook ruilhandel is nog algemeen geaccepteerd. Fabrieken met meer dan 100 man aan personeel zijn er niet. Het kleinschalige vind je in matig onderhouden boomgaarden en obsolete fabriekjes. Hier en daar zijn, met Europees geld nieuwe, wederom kleinschalige, projecten geïnitieerd. Industriële activiteiten beperken zich tot de volgende bedrijfstakken.

Visconserven

Er zijn nog een tiental visconservenfabrieken in bedrijf, die vaak gebruik maken van visoverschotten. De tijd dat in heel West-Europa vis in blik uit de Algarve werd gegeten (de eerste helft van de 19^e eeuw) is voorbij. In die tijd had je wél grote fabrieken met meer dan honderd man personeel. De huidige fabrieken zijn gericht op de binnenlandse vraag. Algarvische visconserven zijn in ieder geval zeer in trek in Portugal. Men laat er zelfs de goedkopere Spaanse blikjes voor staan in de winkel.

De traditionele kurkindustrie

Een andere tak van industrie is de traditionele kurkverwerking. Vanaf de tweede helft van de 19^e eeuw werd de handel in kurk een belangrijk bron van inkomsten. De Algarvische kurk heeft een uitstekende naam; hij geldt al een van de beste van de wereld. En hij gaat de halve wereld over. Een stapel kurkschors die ligt te drogen op een erf is een kapitaal waard.

Kurkfabrieken zijn er nog maar weinig in de Algarve vergeleken met 50 jaar geleden. Ook bij de kurk had je destijds grote fabrieken. Daarbij daalt het aantal kurkbomen gestaag. Een kurkboom mag dan wel een beschermde soort zijn: door wegenaanleg, bosbranden en illegale kap verdwijnen veel bomen. Ook zijn er een ziekte en een schimmel in het spel. Een kurkboom kan trouwens slecht tegen de huidige klimaatverandering.

Door de leegloop in de Barrocal en de Serra (wie daar woont en zich dat kan permitteren, die verhuist naar de stad of emigreert) daalt ook het aantal kurksnijders. Het is lichamelijk inspannend werk. Eerst loop je lange stukken door onbegaanbaar terrein en vervolgens klim je een boom in. Jij bent dan degene die bepaalt of en hoe er gesneden kan worden. Of je er goed voor betaald wordt, hangt af van welke baas je hebt en de prijs van kurk op de wereldmarkt.

Doordat er steeds minder landarbeiders zijn, worden delen van het land nu verwaarloosd. Ook stukken land waar kurkbomen op staan. Over kurk zijn boeken volgeschreven. Kurk spreekt ook tot de verbeelding; een kurkboom wordt oud en mooi.

Ook de verwerking van de peulen van de johannesbroodboom is een industrie, met een fabriek in de Algarve die verplaatst gaat worden naar noordelijker streken. De peulen uit de Algarve zijn niet van een speciaal soort. Ze worden samen met peulen uit andere regio’s verwerkt.

Gesteenten en zout

Andere verwerkende industrieën zijn die met gesteenten. Bijvoorbeeld in de open dagbouw bij Loulé, waar grondstoffen voor cement worden gewonnen. In Loulé vind je ook een steenzoutmijn. Je daalt 230 meter diep de grond in en komt in een gangenstelsel waar reusachtige machines en grote vrachtwagens rijden, die het zout delven. De zoutafzettingsader loopt door tot onder Santa Bárbara de Nexe en verder tot aan Moncarapacho. Deze mijn is te bezichtigen.

https://www.youtube.com/watch?v=pkjmIkS_zsM

Marmer uit São Brás de Alportel wordt geëxporteerd, soms als imitatie Carrera-marmer.

Rond Monchique wordt in dagbouw vulkanisch gesteente gedolven in meerdere groeven. Bijvoorbeeld sodaliet en nefaline syaniet.

Klei is de grondstof voor de telheiros. De fabriekjes die dakpannen en vloertegels maken. Veel buitenlanders laten hun huis opknappen met deze producten. Het staat zo authentiek, met het bijkomend voordeel dat het energiebesparende producten zijn.

Hoewel er beweerd wordt dat het maken van de ladrilhos, de rechthoekige vloertegel met de witte streep, uit de Moorse tijd stamt, zijn de huidige fabriekjes niet ouder dan 70 jaar. Er zijn er een twintigtal van, het merendeel aan de benedenloop van de Guadiana en rond Santa Catarina da Fonte do Bispo. Ze hebben zich verenigd in de Associação de Telheiros Artesanais. Van maart tot oktober staat de schoorsteen van de oven te roken en het milieu geweld aan te doen. Het is zwaar en ongezond werk en de toekomst van deze fabriekjes is onzeker. Net als bij de kurk komen er steeds minder mensen op af, die er willen werken.

Zeezout uit de Ria Formosa- en Castro Marim-zoutpannen wordt deels geëxporteerd, in kleine hoeveelheden en gericht op de markt van fijnproevers en natuurwinkels in Europa. Flor de Sal is dan het meest gevraagde product. Maar de concurrentie uit andere EU-landen met dit product is enorm.

Eten en drinken

Er bestaat geen internationaal bekende lekkernij uit de Algarve. Een product met een DOC-erkenning bijvoorbeeld. Dom Rodrigos en Figos Cheios smaken heel goed, maar zijn alleen te koop bij de plaatselijke bakker. Wijn uit Lagoa, wél een DOC-gebied, is beperkt verkrijgbaar.

Was de Algarve al vanaf de Moorse tijd tot over zijn grenzen bekend om zijn vijgen, amandelen, olijven en frutos secos, die tijd is voorbij. Er is al zo lang niet meer geïnvesteerd in nieuwe boomgaarden en plantages dat de opbrengsten minimaal zijn geworden. Inmiddels heeft Turkije allang de rol van de Algarve overgenomen voor wat betreft de export van gedroogde vijgen.

De zoete aardappelen uit Aljezur zijn ook in Frankrijk te koop.

Tot slot

De industriële revolutie van destijds is grotendeels aan de Algarve voorbijgegaan. In de Algarve bleef alles zoals het was. Of zoals ik eens hoorde: ons horloge loopt altijd achter, bij ons komen de dingen pas aan, wanneer de landen van herkomst ze niet meer nodig hebben.

Het heeft de Algarve altijd ontbroken aan gelden om te investeren en tevens aan de vooruitziende blik van charismatische en pientere lokale ondernemers. Alleen Judice Fialho was in een uitzondering op de regel; hij was begin 20e eeuw iemand uit Faro die je nu een CEO zou noemen.

Daarbij kwam er ook geen enkel buitenlands bedrijf op de Algarve af, om zich er te vestigen. Kwamen halverwege de vorige eeuw nog een aantal schoenfabrieken naar Portugal, voor de Algarve hadden ze geen belangstelling.

De oorzaak kan gelegen hebben in de ongewoon slechte bereikbaarheid over land destijds. En misschien ook in de aard van de Algarvische samenleving. Men zal zich niet gauw ergens druk over maken, houdt van uitstellen en verspilt zijn tijd graag op een plekje onder de zon. Het liefst aan tafel met familie of vrienden. In een atmosfeer waar licht- en luchtvervuiling miniem zijn. Een convívio; een feestmaal. Hij of zij is het grote voorbeeld voor de toerist en de buitenlandse huizenbezitter. Die zich allemaal het onthaasten en ontregelen snel willen aanleren onder diezelfde zon. Zodra ik de kans krijg doe ik daar graag weer aan mee …