Calão, ofwel straattaal

Wie een gesprek volgt in het Portugees, merkt al snel dat er vaak uitdrukkingen worden gebruikt, die je zelden in een woordenboek terugvindt. Het is jargon dat ontstaan is in verschillende sociale groeperingen en dat onderdeel is geworden van de omgangstaal. Net als in het Engels (slang) en in het Frans (argot) heeft het Portugees een straattaal, die Calão of Gíria wordt genoemd.

Het woord Calão zou zijn afgeleid van het Spaanse woord voor zigeuner ‘caló’, terwijl Giria met het Franse ′jargon′ zou samenhangen. Dat het na de Anjerrevolutie niet tot een wijdverbreide aanvaarding is gekomen van het Calão onder de bevolking, vloeit uit het wezen van de Calão zelf voort. Het is nu eenmaal niet alleen straattaal, maar ook taal uit de goot en van het criminele milieu.

Ontwikkeling

De Calão is levend en ontwikkelt zich voortdurend. Een voorbeeld: de Dicionário de Calão van Albino Ropa uit 1959 kent geen enkel Calão woord voor de mannelijke en vrouwelijke geslachtsdelen. Zelfs het woord caralho (penis) ontbreekt, terwijl dat in Noord-Portugal een gebruikelijk vloekwoord is.

Daarentegen laat Eduardo Nobre in zijn boek O Calão. Dicionário de Gíria Portugues uit 1980 een afbeelding zien van een naakt mensenpaar met Calão-uitdrukkingen voor de verschillende lichaamsdelen, waaronder 16 uitdrukkingen voor het vrouwelijke geslachtsorgaan en 24 voor het mannelijke.

Voor de buitenlander die Portugees leert, geldt dat het Calão een belangrijk onderdeel vormt van de Portugese taal. Zonder kennis ervan kun je grote moeilijkheden ondervinden bij het verstaan van het Portugees. Het is dan ook aan te raden een Calão woordenboek aan te schaffen en de passieve beheersing van deze materie is van groot nut. Maar kijk uit bij het actief gebruiken van Calão! Deze taal is onderworpen aan bepaalde sociolinguïstieke wetten; hij wordt gebruikt in bepaalde groepen.

Groepen

Bovendien: er is geen sprake van DE Calão. Scholieren hebben hun eigen taal ‘Gíria estudantil’ waarmee ze zich afzetten tegen de wereld van de volwassenen. Bijvoorbeeld ’uma nega’ is werk dat je verprutst hebt en ‘o urso’ is de slimste van de klas. Ook groepen volwassen hebben hun eigen jargon. Zo is er het ‘Gíria militar’ voor soldaten en een ‘Gíria do crime’ met verschillende onderverdelingen zoals ‘Gíria da Prostituição’ en ‘Gíria da Droga’. De kleinste groep is die van de radioamateurs, de ‘Banda do cidadão’. Bij hen heet Lissabon ‘Lima Xangai’ vanwege de afkorting LX voor Lissabon en de televisie heet ‘Tia Vitorina’.

Regio’s

Regionaal zijn er weinig verschillen in het gebruik van de Calão. Afgezien van het feit dat obscene vloeken vaker in het Noorden dan in het Zuiden worden gebruikt. Door de ‘telenovelas’, de soaps, dringt steeds meer Braziliaanse Calão Portugal binnen.

Mode

Nog een waarschuwing als je Calão wilt gebruiken: het is aan mode onderhevig. Wie een verouderd begrip gebruikt, kan daarvoor uitgelachen worden. Als voorbeeld hiervan het vaak geciteerde en sleetse ‘porreiro’, wat zoiets betekent als cool of vet. Het nieuwe toverwoord is nu ‘bué’.

Dit is deel 3 van de serie “Portugese taalweetjes”. De vorige delen kun je hier lezen: alle taalweetjes.

Bron: de serie ‘essa nossa ditosa língua’ geschreven door Peter Koj in het blad Portugal-Post. Vertaling en bewerking: Han Overkamp.