Vorige maand was het weer zover: vanaf ’s morgens vroeg kwam de trekker langs ons huis met een lading eucalyptus om die op te slaan op een stuk land achter onze tuin. Na een paar uur kwam een lange vrachtwagen en nam een hele lading boomstammen mee. De oogst was begonnen. Negen dagen lang reden de mannen op en neer.
Eucalyptus: een zegen of een ramp? Ik wist het niet, maar nu wél: Een ramp!
Eucalyptus in Portugal
De eucalyptusboom (van het Grieks: eu en καλύπτω = “goed bedekt”) komt oorspronkelijk uit Australië. De boom werd sinds de 18e eeuw over alle continenten verspreid. In de zestiger jaren van de twintigste eeuw begonnen Scandinavische bedrijven grote stukken land op te kopen in Portugal, met het doel om op grote schaal eucalyptusplantages te beginnen.
Eucalyptus heeft een aantal eigenschappen die het aantrekkelijk maken om economisch te exploiteren; een snelle groei en grote weerstand tegen plagen, plus een veelvoud aan toepassingen van het product: hout, pulp voor de productie van papier, oliën en meer.
Het is nu de meest voorkomende boom in Portugal: Ongeveer 7% van het land is bedekt met eucalyptus, verreweg het meest in de vorm van commerciële plantages.
De verbouw van eucalyptus kweekte felle voor- en tegenstanders van de exploitatie op grote schaal, hier in Portugal en in andere delen van de wereld.
Ik probeerde de argumenten voor en tegen te vinden.
Een zegen?
Eucalyptus, zeggen de voorstanders, heeft grote voordelen: een snelle groei van de boom en een bron voor veelgevraagde producten, voornamelijk houtpulp voor de productie van papier.
The Navigator Company is een groot Portugees bedrijf dat de eucalyptus gebruikt voor het maken van houtpulp en papier. Deze groep is goed voor het genereren ongeveer 1% van Portugals Bruto Nationaal Product. Ze produceren per jaar 1,6 miljoen ton papier en 1,4 miljoen ton pulp.
Op zijn website legt de Navigator Company uit hoe goed eucalyptusplantages zijn voor Portugal.
Drie mythes die op de website ontkracht worden:
- De eucalyptus onttrekt veel grondwater.
- De boom produceert giftige stoffen die het land kaal achterlaat.
- De eucalyptus onttrekt veel voedingsstoffen aan het land zodat andere soorten niet kunnen groeien.
Kijk op hun site voor de argumenten (in het Engels en in het Portugees). Het is allemaal niet waar, zeggen ze, de mythes zijn onjuist.
Een ander argument vóór is het aantal banen dat de eucalyptusproductie en -verwerkingsindustrie oplevert. In 2016 had de Navigator Company 3000 arbeiders in dienst (Bron: Jornal de Negócios).
In Portugal met een werkloosheidscijfer van 10,5% (en 26,5% jeugdwerkloosheid) in het derde kwartaal van 2016 zijn banen natuurlijk een belangrijk positief punt.
Een recente wet in Portugal (Decreto-Lei nº 96/2013, van 19 juli) liberaliseert de aanplant van eucalyptussen.
Of een ramp?
Critici van de ongebreidelde aanplant van eucalyptus noemen Portugal spottend: Eucalyptugal.
De tegenstanders van deze grote commerciële bosbouw hebben twee belangrijke argumenten: een ecologische en het gevaar voor bosbranden.
1. Ecologisch. Door de snelle groei van veel biomassa veroorzaakt de eucalyptusverbouw veel onttrekking van water en voedingsstoffen aan de grond. Een en ander is afhankelijk van de manier van planten en het onderhoud van de plantage. Vaak wordt de plantendiversiteit in en rond eucalyptusplantages sterk verminderd.
Ook bizar is de stilte die je merkt als je door een eucalyptusbos loopt: geen vogel te horen. De insecten kunnen niet leven van de eucalyptusboom en dus blijven ook de vogels weg.
De protesten tegen de ongebreidelde groei van de eucalyptusproductie dateren al van de zeventiger jaren. Het dalen van het grondwaterpeil in veel dorpen nabij eucalyptusplantages was de ‘druppel’. Quercus, een van Portugals grootste milieugroepen, was belangrijk in het organiseren van protestacties destijds. Tegenwoordig propageert Quercus meer het verstrekken van informatie over ecologische argumenten om eucalyptusplantages tegen te gaan (Bron: themonthly.com.au)
De Environmental Justice Atlas beschrijft uitgebreid hoe bewoners en gemeentes, door onwetendheid en slecht management, gemanipuleerd werden ten behoeve van uitbreiding van plantages. De website is niet erg hoopvol over de resultaten van de protestacties.
2. Bosbranden. We kennen allemaal de, soms tragische, gevolgen van de bosbranden in Portugal. Eucalyptusplantages zijn bijzonder brandgevaarlijk. De bomen produceren brandbare oliën en afval van de bast. Belangrijke maatregelen, zoals onderhoud aan de bomen, boomafvalmanagement en voldoende brandgangen om de brand te beperken, worden niet altijd voldoende genomen. Deze bosbranden veroorzaken veel economische en persoonlijke schade. Op de kaarten hierboven is te zien dat de eucalyptus en de bosbranden in dezelfde regio’s van Noord- en Midden-Portugal voorkomen. Wij zien de brandweervliegtuigen elke zomer overvliegen en we kijken dan vaak op een prima website (fogos.pt) waar de actuele branden zijn.
Conclusie
Ik ben er nu (novembr 2023) uit. Mijn hart en mijn verstand zegt dat de ecologische en brandargumenten tegen de eucalyptus belangrijker zijn dan de voordelen.
Als ik een ommetje loop, loop ik ook veel liever in een gemengd natuurlijk bos dan in een eucalyptusplantage.
Ik ben benieuwd naar de meningen van de lezers van dit blog. Wat vinden jullie belangrijk?
I live in the Blue Mountains Australia. Every summer we fear the fires. The trees belong here, we have birds that eat the nectar of the blossoms, animals that live in the trees as nature intended. To put them in an alien environment will upset the ecology of that area. Don’t do it
Gelukkig hebben we in Portugal veel meer bos dan in Nederland, wat langzamerhand niet veel meer is dan een asfaltjungle met een aantal door de mens bedachte en geplande “natuurgebieden”. Ik zie liever bomen dan geen bomen, en als die bomen dan economisch ook nog voordelen hebben is mijn conclusie snel getrokken.
Vind je dat nog steeds ….. na de ergste branden ever in portugal? Met meer dan 100 doden, massale shock bij vele duizenden bewoners v d getroffen gebieden waar velen geen werk, onderdak, inkomen meer hebben?
In een land waar bosonderhoud (op grote schaal) nauwelijks aandacht krijgt, het bestrijden van brand een vaak onmogelijke taak voor de vrijw.brandweer is en geld belangrijker dan het leven van de mensen? Brandstichting nauwelijks wordt aangepakt?
Vind je een recht-toe-recht-aan eycalypthusbos echt mooi?????
Ik heb intussen geen mijn twijfel meer, na de ramp afgelopen zomer in Perdogão en in oktober bij ons in de buurt. Ons huis ontsnapte wonderbaarlijk aan de vuurzee die door ons dorp raasde en die ook doden in onze gemeente kostte. Nét als Winy overkwam bij Arganil. Ook nu nog, van Viseu tot Coimbra en verder, niets dan trieste verkoolde stammen. Nee, de eucalyptus plantages en het totaal ontoereikende toezicht op de veiligheid, plus een onvoldoende capaciteit van brandweer en waarschuwingssysteem, dát vormen naar mijn mening de oorzaken van de rampen. Verder veel argumenten vóor en tégen in de reacties op het eerdere artikel van Ton Haak (Brand! – juni 2017).
Een klein lichtpuntje. In het noorden worden met subsidie afgebrande bossen herplant met uitsluitend inheemse soorten veelal eiken en dennen. Voor het mogen (her) planten van eucalyptus is een speciale vergunning nodig.
Já, precies, wat is het – zegen of vloek? Of alletwee misschien? Ik heb zelf 15 jaar geleden hier op de Termas-da-Azenha een rij eucalyptus geplant, als bescherming tegen de storm, om het slootwater op een redelijk peil te houden (we hebben hier veel (mineraal)water), en om ze te zien groot groeien. Als ze oud zijn, zijn ze heel mooi. En er bestaat eucalyptushoning – dat koop ik tenminste op de markt, dus dat betekent dat er bijen moeten zijn die wel eucalyptus lusten.
Aan de andere kant is het geen echt bos. Saai, al die rechte rijen, en ik ruik die heerlijke geur allang niet meer. Werkgelegenheid, ja. Maar ze halen zo’n heel bos in een week neer, en ze verdienen niet echt veel, die boswerkers. Moeilijk hoor.
Dit klinkt inderdaad erg moeilijk. Het is af en toe schrikbarend hoe weinig welvaart hier is! Aan de andere kant, zou het daar misschien ook door kunnen komen dat de mensen nog zo voor elkaar open staan etc.?
De nadelen voor de natuur lijken het niet echt waard, een alternatief zou de oplossing kunnen zijn. (Maar ik weet het alternatief ook niet hoor.)
Gelukkig wonen wij in een streek waar je wel eens hier of daar wat eucalyptus ziet, maar de kurkeik overheerst alles. En, zoals een eerdere schrijfster aangaf – het is altijd beter om de van nature hier levende planten en bomengroei (zoveel mogelijk) aan te houden!
Heerlijk DAT er overal bomen en bossen zijn! Maar gevarieerde bossen hebben natuurlijk altijd mijn voorkeur, ook al zijn die misschien minder economisch verantwoord.
Het valt mij inderdaad ook op dat er in de eucalyptusbossen geen teken van leven te bespeuren valt, de natuurwaarde is -behalve misschien de geur van de bladeren- te verwaarlozen. Hoewel er in de regio waar ik woon, Aljezur in het zuidwesten van Portugal veel gebieden zijn waar met name beschermde kurkeiken groeien, moet het ” bosgevoel” toch komen van dennenbossen. Echter, wat er hier gebeurt is dat er met name in de wintermaanden houtkapbedrijven uit het midden en noorden van het land de regio afstropen om zoveel mogelijk bos om te zagen en het hout verkopen. Wie ben ik om ze dat kwalijk te nemen, maar ik zou het toch fijn vinden als er geplande en op de juiste manier beheerde bosgebieden zouden worden aangelegd, waar het prettig is om te wandelen, goed voor het milieu, goed voor het ecotoerisme, ook een economisch voordeel dus. Ook – nu ik toch bezig ben- zou wat mij betreft de jacht beperkt of afgeschaft moeten worden, want de realiteit is hier dat het toch al schaars voorkomende wild zoals wilde zwijnen, konijnen, hazen, patrijzen en vele andere vogels, in de wintermaanden geminimaliseerd wordt…
Ja, Helemaal waar, bij Olivarinha, woont een Nederlander,bioloog, veel land en honden oppas! Hij laat die vrij rondlopen maar de liefste honden werden vergiftigd op gruwelijke manier, alleen om te kunnen schieten op een klein konijntje, dat daar misschien door een hond opgevreten had kunnen worden en toevallig nog daar rondgelopen zou kunnen hebben…..
Ik leef sinds 2001 in Portugal.Portugezen Trekken weg.. Brasilie, Frankrijk, Duitsland. Het land kan zijn eigen kinderen niet voeden. Hun landjes beplanten met Eucalyptyus, de wortels groeien tot en in de bronnen! Na kappen, een stam wordt vier!!! Water verdwijnt, geen vogels geen insekten. Iemand wilde een leeggelopen dorp kopen, plus landjes etc; nIET MOGELIJK EEN aan eengesloten geheel te kopen, eigenaars niet te bereiken! Eucalyptusblaadjes versprijden it is hel, en die kleine als brandende lucifersprikjesZetten de aarde om in flammen en de wortels beginnen ergens verder weer te branden KLeine boeren, renteniers met wat kippen geiten vijgen, groente verliezen alles, ook huizen traktoren, ezels etc.Je zou kunnen zeggen: God is dood hier, hoewel ze heel Katholiek zijn!
Naar mijn idee heeft Portugal vooral een verrommeld landschap. Het ontbreken van een visie op natuur en bosbouw. Dat is dus politiek.
De van nature aanwezige loofhoutsoorten zijn er ver in de minderheid evenals de fauna. Eucalyptusbomen vormen een steeds groter gevaar nu Zuid-Europa opwarmt en droger wordt. Eenmaal gerooid stel ik voor ze te vervangen door inheems loofhout. Dit zou de fauna ook ten goede komen net als het afschaffen van de jacht. Rewilding Europe is een grote stap in de goede richting.
Portugal heeft een kans, om alles te draaien naar duurzaamheid. Door stijgende gasprijzen, klimaatverandering, globalisering, zal er uiteindelijk een wezenlijke verandering doorgevoerd moeten worden. Van de Portugezen wordt dan moed en vooral samenwerking en onderling vertrouwen gevraagd. De Portugese overheid zal met subsidies deze transitie mogelijk moeten maken. Eigenlijk om een zo uitgebreide verandering door te voeren heb je deskundigen nodig: natuurkundigen, ecologen, biologen, sociaal demografen en zo verder. Communicatie is nodig om de handen op elkaar te krijgen, anders krijg je boeren protesten zoals in Nederland. Duurzaamheid en diversiteit zijn de sleutelwoorden . Kijk maar naar de film Little Biggest Farm. Inspirerend en geeft een voorbeeld hoe het anders kan. Welke Portugese politicus heeft lef om dit debat aan te zwengelen? De tijd vraagt om een nieuwe manier van leven en werken, Portugal zou er zelfs mee voorop kunnen lopen. Dan heb je geen eucalyptus boom meer nodig. Je kan ook de film bekijken ‘kiss the ground’
Welke man of vrouw in Portugal , met visie, durft hier aan te beginnen. Van mij krijg je vooraf al een standbeeld.
Nico Veeken