De zwaarste baan ter wereld

António Guterres. Misschien zegt zijn naam je nu nog niet zoveel, dat zal over pakweg een jaar of vijf heel anders zijn. Proef even hoe dit rijtje klinkt: Kofi Annan, Ban Ki-moon, António Guterres. Sinds 1 januari 2017 is de Portugees António Guterres secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN). Hij heeft succesvol gesolliciteerd naar de zwaarste baan ter wereld. Daar mag Portugal trots op zijn!

Superdiplomaat

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties is tegelijkertijd de baas en de knecht van de absolute wereldleiders. Franklin D. Roosevelt noemde de functie ’the moderator of the world’, de gespreksleider van de wereld. Als een soort mondiale regeringsleider voert hij uit wat de Algemene Vergadering (zeg maar het wereldparlement) van de Verenigde Naties wil, maar door die positie bepaalt hij ook een flink deel van de agenda. En net zo belangrijk: als er mot is op het allerhoogste niveau, dan springt hij tussenbeide. Meestal zonder dat iemand het merkt.

Waarom een Portugees?

Het is zeker dat nooit iemand uit China, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië, of de Verenigde Staten secretaris-generaal zal worden. Dat zijn namelijk de vaste leden van de VN-Veiligheidsraad en daar mag de balans niet verstoord worden. Het is een ongeschreven regel, die door het vetorecht van die vijf landen altijd gehandhaafd zal worden. Dan blijven er nog 188 landen over. Hoewel er wel eens wordt gezegd dat de baan zou moeten roteren over de continenten zie je dat in de praktijk niet. Ook werd er geroepen dat het een vrouw zou moeten worden. De Veiligheidsraad trok zich van dit alles niets aan, koos de volgens hem beste kandidaat en dat was toevallig een Portugees.

Socialist

Guterres is geboren in 1949 in Lissabon en is lid van de Partido Socialista (PS), de partij van Mário Soares en António Costa. Op zijn 16e won hij de prijs voor de beste scholier van het land. Hij studeerde af als elektrotechnisch ingenieur met een gemiddeld cijfer van 19 (op een schaal van 1 tot 20). Vrijwel direct na de Anjerrevolutie in 1974 begon zijn politieke carrière en op 27-jarige leeftijd werd hij lid van het parlement, de Assembleia da República. Hij was premier van Portugal van 1995 tot 2002, opvallend genoeg van twee minderheidskabinetten met slechts ministers van de PS. Wellicht heeft de huidige Portugese premier António Costa hier zijn inspiratie vandaan gehaald.

Vis in het water

Zoals altijd verliezen regerende socialisten de verkiezingen, in dit geval de Portugese gemeenteraadsverkiezingen in 2002. Guterres stapt daarom op als minister-president en wordt in 2005 door de Verenigde Naties gevraagd als Hoge Commissaris voor de vluchtelingen, als opvolger van Ruud Lubbers (uit Nederland). De afgelopen twee jaar haalde hij door de Europese vluchtelingencrisis in die functie vaak het voetlicht. Guterres voelt zich duidelijk als een vis in het water bij internationale politieke spanningen. In een tijdperk van polarisering is dat de belangrijkste eigenschap van de ‘gespreksleider van de wereld’.

Wie werden het niet?

De campagne kende 13 formele kandidaten en heeft vele maanden geduurd. Net zo belangrijk als de formele kandidaten zijn de ‘informele kandidaten’, toppers met internationaal aanzien die worden genoemd maar nooit formeel kandidaat zijn. Dat is omdat ze zich pas formeel kandidaat zullen stellen als de kans op de overwinning groot is. In deze categorie deden mee onder andere Dilma Rousseff en Angela Merkel. Maar al sinds de eerste stemronde op 21 juli 2016 ligt António Guterres op kop en hij geeft die positie niet meer af. In de internationale pers wordt geïnsinueerd dat het een vrouw moet worden. De Veiligheidsraad laat zich echter geen politiek correcte restricties opleggen voor ’s werelds belangrijkste diplomaat. De verkiezing door de Algemene Vergadering van de VN is daarna een formaliteit, een bevestiging.

Humildade

Guterres wordt geroemd om zijn ‘humildade’ en professionaliteit. Hij is bescheiden maar dwingt respect af en schakelt enorm snel. Het is al duidelijk dat hij prima overweg kan met Vladimir Poetin (Rusland) en Xi Jinping (China). Met de Amerikaanse president Trump heeft hij meer gemeen dan je wellicht zou denken. Guterres is weliswaar een socialist maar was zowel als premier van Portugal als in zijn eerste functie voor de Verenigde Naties vooral een praktisch manager. Hij bespaarde op kosten terwijl hij veel voor elkaar kreeg en verwierf zo een uitstekende reputatie. Critici wijzen op zijn sterk religieuze achtergrond (Guterres is een vroom katholiek) waardoor hij ooit tegen de vrijheid van abortus stemde en zich in onduidelijke bewoordingen heeft uitgelaten over homoseksualiteit. Maar het staat als een paal boven water dat deze man een superdiplomaat is en een slimme en ervaren manager. En daarmee de aangewezen persoon voor de zwaarste baan ter wereld.