Genesis: Sebastião Salgado’s ode aan de planeet

Sebastião Salgado is een Braziliaanse fotograaf die in zijn 71-jarige leven een hoop rottigheid voor zijn lens heeft gehad. De goudzoekers in de Serra Pelada bijvoorbeeld: 50.000 met modder besmeurde mannen, die in menselijke ketens over krakkemikkige ladders uit de peilloos diepe krater omhoog klimmen, het afvalpuin op hun zwetende schouders gebonden. Wie zijn foto’s gezien heeft, vergeet ze nooit meer. Zijn nieuwste project Genesis is nu in Lissabon te bewonderen.

Stoom en damp

Sebastião Salgado begon als nieuwsfotograaf en werkte onder meer in Mozambique en Angola tijdens de onafhankelijkheidsstrijd. Maar al snel nam hij afstand van de vluchtige fotojournalistiek en concentreerde hij zich op projecten die jaren in beslag namen.

Hij zet vaak schrijnende situaties om in esthetische zwart-wit beelden. In Workers (1993) bijvoorbeeld fotografeerde hij de trieste gevolgen van het industriële tijdperk. In het verborgene worden grondstoffen gedolven en de natuur getemd. Tabak en textiel, zwavel en steenkool, goud, vis en vlees zijn de schatten van de aarde, die éénvijfde van de mensheid door viervijfde laat houwen, sjouwen en bewerken.

Arbeiders die na de Golfoorlog in Koeweit de oliebranden bedwingen. Vissers op tonijnjacht (‘La Mattanza’) in de wateren rond Sicilië. En de goudzoekers in de Serra Pelada in Brazilië. In zijn foto’s zijn puin, gruis en slooprestanten, naast delfstoffen, terugkerende elementen. Stoom, damp, blote bovenlijven en overal handen. Schokkend en ontroerend tegelijkertijd.

Volksverhuizing

Hierna volgde Migrations (2000) over de mondiale volksverhuizing die zich de afgelopen decennia in toenemende mate voordoet. Massa’s mensen vluchten voor honger en oorlog, anderen ontvluchten het platteland op zoek naar materiële vooruitgang in de grote stad en weer anderen hebben er alles voor over om een van de gefortificeerde reservaten van de westerse rijkdom binnen te dringen. Het zijn grote en moeilijke vraagstukken, die Salgado in prachtige foto’s verbeeldt.

Want esthetisch zijn zijn foto’s altijd. Hij werkt vaak met tegenlicht en maakt gebruik van de gedempte tinten van ochtendmist of de lange schaduwen van de namiddagzon. Zijn vlakverdeling is goed doordacht en hierdoor winnen zijn foto’s aan schoonheid. Als toeschouwer deel je in de empathie van de fotograaf voor zijn onderwerpen, of het nu mensen of dieren zijn.

Roofbouw

De oorlogen en armoede, uitzichtloosheid en uitputting lieten Salgado niet onberoerd. Zijn bezoeken aan vluchtelingenkampen en oorlogsgebieden putten hem fysiek en emotioneel uit. “Ik had zoveel geweld gezien, dat ik niets en niemand meer vertrouwde. Ik geloofde helemaal niet meer dat onze soort zou overleven,” vertelde hij in het blad Time.

Paradise lost

Hij trok zich terug op de Braziliaanse ‘cattle ranch’ die hij in de jaren ’90 van zijn vader had gekregen. Toen Salgado daar opgroeide, was het een waar paradijs, meer dan 50% van het gebied was begroeid met regenwoud. Er leefden bijzondere vogels, jaguars en krokodillen. Maar na jaren van ontbossing werd het een ecologische rampplek. Salgado begon het landgoed, samen met zijn vrouw Lélia, opnieuw te bebossen, een herstel van zijn ‘paradise lost’. Nu staan er meer dan twee miljoen nieuwe bomen en zijn de vogels en de wilde dieren in grote getale teruggekeerd.

De revitalisering van het land ging hand in hand met Salgado’s eigen genezing. Hij zag dat er een alternatief was voor de roofbouw waaronder de aarde lijdt en realiseerde zich dat er nog altijd veel moois en ongerepts te zien is op deze planeet.

Genesis

Dit besef mondde uit in zijn derde langjarige project waarin hij 32 reizen maakte naar de Kalahari woestijn, de jungles van Indonesië en naar ‘hot spots’ als de Galápagos eilanden en Madagascar. Hij zweefde in luchtballonnen over kuddes waterbuffels in Afrika en reisde door Siberië met de nomadische Nenets, die hun rendieren elk jaar honderden kilometers verweiden. “Ik leerde van hen het concept van het essentiële. Als je ze iets wil geven wat ze niet mee kunnen nemen, accepteren ze het niet.”

Salgado betrad oorden aan het eind van de wereld en kwam terug met een grandioos eerbetoon aan een paradijs dat weliswaar hard op weg is te verdwijnen, maar dat nog niet helemáál verloren is.

Voor een voorproefje, bekijk hier een interview met Sebastião Salgado en foto’s:

Sebastião Salgado, Genesis, is vanaf 8 april te zien in Cordoaria Nacional, Rua Da Junqueira 342, Lissabon.

Foto’s: Steve Jurvetson (portret) en Jnzl (foto uit project Genesis)