Wandelen in de Serra do Açor

De prachtige Serra do Açor – het havikgebergte – ligt ten zuidwesten van het uitgestrekte gebied van de Serra da Estrela, in midden-Portugal. In tegenstelling tot deze hoogste bergketen van Portugal, die voornamelijk uit graniet bestaat, is leisteen de karakteristieke natuursteen van de Serra do Açor. De groene, en met talloze watervallen en beekjes doorsneden omgeving, maakt het tot een aantrekkelijk wandelgebied.

Het is er paradijselijk vanwege de aardige dorpjes onderweg en de vriendelijke uitstraling. Je loopt er over oude – soms Romeinse – paden langs boerenschuren en uit de rotsen gehakte terrassen en irrigatiegoten. De huizen en nederzettingen zijn van oudsher opgebouwd uit leisteen, zowel de muren als de daken. De boomrijke vegetatie kent majestueuze tamme kastanjes, eiken, pijnbomen, eucalyptus en olijfbomen. Als struiken overheersen de hei, de rozemarijn, de gele brem en de gaspeldoorn. Er is een overvloed aan water afkomstig van de vele beekjes die in de bergen ontspringen.

Leistenen dorpen

Piódão ligt diep verscholen in de Serra do Açor en is zonder twijfel een van de mooiste dorpjes van Portugal. Het werd in 1978 uitgeroepen tot beschermd dorpsgezicht. In 1994 kreeg het met nog negen andere dorpen de status van aldeia histórica (historisch dorp). De huizen in Piódão die in de loop der tijd waren gepleisterd om het leisteen, de steen van de armoede, aan het zicht te onttrekken, werden vanaf toen weer in hun oorspronkelijke staat teruggebracht.

Het donkerbruine dorp met huizen met twee verdiepingen ligt als het ware tegen de helling geplakt, dicht tegen elkaar aan als bescherming tegen de wind. Waarom de ramen en deuren van de huizen in Piódão hun typische blauwe kleur hebben is nog steeds een raadsel. Het meest waarschijnlijke verhaal is dat er op een dag een groot vat blauwe verf in het geïsoleerde dorp aankwam waar iedereen dankbaar gebruik van heeft gemaakt. Deze kleur is daarna een mooie traditie geworden.

Een wandeling door Piódão betekent een klauterpartij door smalle steegjes met hier en daar prachtige doorkijkjes en mooie panorama’s. Eten en drinken kun je op het terras van een van de twee cafés bij de ingang van de kerk, die door zijn formaat en hagelwitte kleur behoorlijk uit de toon valt.

Indiana Jones

Als je met de auto vanaf Vide naar Piódão rijdt, kom je langs Chás d’Égua en Foz d’Égua. Je kijkt er je ogen uit. Een man die op internet wel de Portugese Indiana Jones wordt genoemd, bouwt aan bruggetjes, paadjes en een sanctuarium, inclusief kapel en heiligenbeeld.

Je kunt er op de bonnefooi prachtig wandelen, maar er is vanaf hier ook een goed aangegeven wandelpad naar Piódão. In Foz d’Égua is een centrumpje met voorbeelden van de prehistorische rotstekeningen die in deze buurt zijn gevonden.

Onlangs werd Aldeia das Dez toegevoegd aan de lijst ‘Historische leistenen dorpen’ en een opknapbeurt van de dorpsstraat en enkele huizen volgde. In de toekomst komt er ook een winkel, waar typische streekproducten zullen worden verkocht. De gemeente Oliveira do Hospital waaronder Aldeia das Dez valt, zet bovendien een vijftal wandelpaden uit, die met de internationaal bekende roodgele wandelpaaltjes worden aangegeven. De paaltjes staan er al, nu is het wachten op de routebeschrijvingen die hopelijk nog vóór het toeristenseizoen via internet te downloaden zullen zijn.

De GR 22, de Grande Rota das Aldeias Históricas loopt door tien dorpen die als ‘historisch’ zijn geclassificeerd. De mountainbike- en wandelroute, waarover helaas zeer weinig informatie op internet is te vinden, gaat onder andere langs Castelo Novo, Piódão en Vide in de Serra do Açor dwars door de Serra da Estrela naar het noorden. Ik heb via Inatel in Lissabon een (Portugees) routeboek en kaarten kunnen bestellen, maar ik houd me aanbevolen voor meer informatie.

Bos en watervallen

De Fraga da Pena is voor wandelaars en natuurliefhebbers een ‘must’: het is een imposante kloof van leisteen waaruit diverse watervallen ontspringen. Fraga da Pena ligt in het beschermde natuurgebied Mata da Margaraça met zeldzame paddenstoelen, bomen en bloemen. Het is een bos dat eeuwenlang ongerept bleef, tot het in 1979 een nieuwe eigenaar kreeg die alle bomen wilde kappen. Bewoners van het dorp Pardieiros die het wilden behouden, konden de totale vernietiging met acties, zoals het ondermijnen van de wegen, voorkomen. Sinds 1982 is het een beschermd landschap. Rondom Pardieiros en Benfeita zijn verschillende, goed aangegeven, wandelingen te doen. Eén daarvan is 12 kilometer lang en gaat voor een deel steil omhoog via een trap langs voormalige watermolens.

Stadjes

Verschillende stadjes in de Serra do Açor zijn leuk om te bezoeken. Côja wordt wel de Prinses van de Alva genoemd: haar mooie kerken, kapellen en rivierstrandjes maken het tot een romantisch geheel op de oever van de rivier de Alva.

Ook Arganil is een omweg waard, niet in de laatste plaats vanwege de wekelijkse markt op donderdag waar je behalve groente en fruit ook kleding, hoeden en traditioneel aardewerk kunt kopen.

Goís is de standplaats van de organisatie Trans Serrano, die behalve wandeltochten ook kanotochten en canyoning (wandelen en klimmen in bergspleten en bergstroompjes) organiseert. Zij bezoeken ook de bezienswaardige Lagar de Varas, die in het najaar de olijven verwerkt tot heerlijke olie.

Het prachtige Pampilhosa da Serra tenslotte heeft op haar website een aantal wandelingen staan, die te downloaden zijn.

Boeken, kaarten en websites

In Hart van Portugal. 25 Wandelingen door Lissabon en de Estremadura, Coimbra en Beira, Voetwijzer 13, geschreven door Roel Klein en Bert Stok, Uitgeverij Op Lemen Voeten, staan verschillende wandelingen in de Serra do Açor. De kaartjes in het boekje zijn overzichtelijk. Je kunt deze gids bestellen op Bol.com (€ 14,95).

Toch is een militaire stafkaart van 1:50.000 of beter nog van 1:25.000 aan te raden. Wandelwinkels in Nederland verkopen ze soms. Je kunt ze ook bestellen bij het Instituto Geográfico de Exército. Als je in de linkerkolom klikt op Cartogramas, kom je bij de M782/M783 (1:50.000) series terecht of bij de M888 (1:25.000) series. Op de website van Aldeias do Xisto (Leistenen dorpen) vind je verschillende wandelroutes in het Engels.