Mijn bescheiden Portugese moestuin

Het onvermijdelijke onderdeel van zelfvoorzienend wonen is een moestuin. De dagelijkse bezigheid die een groot deel van je leven wordt als je off-grid gaat. Die bezigheid ging bij ons niet zonder slag of stoot. Hoe begin je aan een moestuin als je geen ervaring en groene vingers hebt? Van een persoon met een stervende cactus naar iemand die haar familie het grootste deel van het jaar voorziet in verse groentes.

Hoe ging dat in Nederland?

In Nederland hadden wij als gezin een normale rijtjeswoning. De woning was niet groot maar de tuin daarentegen… de tuin was groot omdat we een hoekwoning hadden. Als kinderen speelden we hier veel, later genoten we van de buitenlucht door zo veel mogelijk buiten te doen.

Een moestuin hebben we nooit echt groot gehad, mijn moeder die alleenstaand was had genoeg op haar bordje en zoals ze zelf altijd zei ‘ik ben blij dat ik het leven heb’. Kruidenplantjes zetten we in de grond en met een beetje geluk kregen we dan nog een lichting selderij. Soms was er zo’n aanbieding bij een supermarkt met “moestuinmaatjes” wat resulteerde in een verdwaalde bonenplant. Daarnaast ging bij ons alles (op plantengebied) dood.

In de aanloop naar Portugal ben ik me ongedwongen gaan verdiepen in planten, maar waar begin je? Ik riep al jaren dat ik het jammer vond dat ik niet goed was met planten, het zou zo goed bij mijn karakter passen. Dus met een doos vol zaadjes en een kleine basiskennis tuinieren vertrok ik vol goede moed naar Portugal.

De eerste poging van een moestuin

We kwamen in eind april aan in Portugal. Even voor de beeldvorming, ons landje was al meer dan 50 jaar niet meer bewerkt of in gebruik. Het was er één grote bushbush waar we begonnen met de basisvoorzieningen. Onderdak, water, stroom, kortom; een moestuin was niet bepaald prioriteit op dat moment. Toch had ik me voorgenomen het eerste jaar een klein moestuintje op te zetten.

Van alle zaadjes die ik bij had liet ik er overal een aantal van ontkiemen. Bonen, tomaat, meloen, wortel, prei, courgette, sla, broccoli, bloemkool, koolrabi, noem het maar op. Terwijl dit allemaal voorgezaaid was hebben we met een omwoelmachine een stukje van ongeveer 20 vierkante meter los gemaakt. Gemixt met wat potgrond zodat de grond wat luchtiger zou worden en meer voedingstoffen zou bevatten. Uiteindelijk hadden we mooie bedden gemaakt en een klein hekje er omheen.

Op dat moment was ik er inmiddels achter dat dit stuk van ons landje kleigrond heeft. In mijn ogen was dat super! Heel veel voedingstoffen en met een beetje extra compost zou het goedkomen. Ik had dus braaf gedaan wat internet me vertelde en daarna mijn babyplantjes erin gezet. Niet wetende dat ik een aantal fouten had gemaakt en daardoor dit gedoemd was te mislukken.

Waar het de eerste keer misging:

• De grond was nog altijd voornamelijk klei. Zodra de droogte begon (iets wat in de zomer in Centraal Portugal vrijwel altijd begint in juni) kon de grond geen water meer opnemen. Hij werd simpelweg te hard.
• Te hard om te wortelen. Naast dat de grond te hard was om water op te nemen, was hij ook te hard voor de planten om goed te wortelen. Met als gevolg dat de planten die kunnen leven op weinig water voor altijd een stekje bleven.
• Sommige planten zijn geen match. Dat planten moestuin-“maatjes” hebben betekent dus ook dat ze moestuin-“vijanden” hebben. Iets waar ik nooit over nagedacht had met als gevolg dat ik concurrerende plantjes naast elkaar had gezet.
• Het Portugese klimaat vergt een andere aanpak. De moestuinadviezen die ik gelezen had gingen natuurlijk over een Nederlands klimaat. De verpakkingen van de zaden gaven Nederlandse adviezen. Maar dit is Portugal, de vorst eindigt veel eerder en midden in de zomer was het voor sommige planten natuurlijk te heet, iets waar je in Nederland vrijwel nooit last van hebt.
• Plagen en ongedierten, daar was ik helemaal niet op voorbereid. Maar natuurlijk zijn er veel meer kevers, vliegen en andere dieren midden in het bos dan in je achtertuin in Nederland.
• Te dicht op elkaar. De planten had ik ook veel te dicht op elkaar staan. Ik had maar 20 vierkante meter voor zeker 20 verschillende planten. Ik wilde het zo graag dat ik dacht ‘zo erg is het niet als ze niet precies 40 cm uit elkaar staan’.

Uithuilen en overnieuw beginnen, zomer nr. 2

Dat jaar werd de moestuin dus helemaal niks, het enige wat het overleefd had was een watermeloen die zo groot was als een tennisbal. Niet iets om over naar huis te schrijven dus. Helaas was het die winter ook niet het moment om een moestuin te onderhouden.

De tweede zomer besloot ik (nog) kleiner te beginnen. Minder plantensoorten maar ook zeker niet meer in de volle grond. De meeste Portugezen doen dit wel in de volle grond maar zij bewerken en verbouwen hun bodem al decennialang. De structuur is dus allang geen pure klei meer. Daarnaast heeft Portugal veel meer soorten bodemtypes bijvoorbeeld: zandgrond (bij rivieren en stranden), kalkrijke grond (in regio’s als Sicó en Estremadura), granitische grond (in heuvelachtige gebieden) en schaliegrond (bij ons in de buurt zie je dit heel veel).

Naast alles in gerezen bakken planten besloten we ook minder zelf op te stekken. Het is veel werk om van een zaadje een stekje te maken dat het overleeft in een grote bak. Wat hier in Portugal, tenminste in onze regio, compleet normaal is, is het kopen van stekjes in landbouwwinkels. Het kost geen drol en je hoeft zelf niet na te denken of dit wel de juiste tijd is voor deze plant. Als het niet het juiste seizoen is bieden ze het immers niet aan.

Maar ondanks al deze veranderingen was onze moestuin in dat jaar ook niet optimaal. Dingen die ik die zomer o.a. verkeerd had gedaan zijn:

• Ongedierte, nog altijd had ik geen controle over de dieren die mee smikkelden van onze planten.
• Voeding, voor de gemiddelde plant heeft je potgrond maar genoeg voedingstoffen voor vier tot zes weken. Na die zes weken moet je dus per plant weten waar hij behoefte aan heeft. Juist omdat ze niet in de volle grond staan is dit extra belangrijk.
• Te weinig water. Misschien was ik naïef maar ik ging er vanuit dat ik wel aan de grond kon zien of ze genoeg water hadden. De aarde zag er heel nat uit maar zodra ik mijn vinger in de grond stak bleek het twee centimeter lager gewoon droog te zijn. Ook internet kon me nauwelijks helpen, Portugal is heel droog in de zomer en in de volle zon drinkt de plant natuurlijk veel meer. Daarnaast kan de plant in een bak niet “gewoon dieper wortelen” voor meer water. Uitgedroogde planten liggen op de loer.
• Water geven op verkeerde tijdstippen, de zon mag dus liever helemaal niet aanwezig zijn. Doe je het wel midden op de dag dan moet je zorgen dat er geen druppeltjes op de plant zelf komen. Én sommige planten wortelen heel hoog aan de oppervlakte, als je hem dan water geeft verbranden de wortels van de plant.
• Bevruchting van planten. Ik was natuurlijk heel blij als ik bloemetjes zag komen aan mijn plant. Natuurlijk had ik het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes gehoord en dus had ik alle vertrouwen in de bestuiving. Maar wat ik niet wist, is dat in droogte het stuifmeel soms helemaal niet plakt aan de bestuivers. Met als resultaat een florerende bonenplant zonder één enkele boon.
• Alles in één keer klaar. Ervan uitgaande dat van de 15 bloemkoolplantjes de helft dood zou gaan kwam ik enthousiast terug van de winkel. Niet wetende dat 15 weken later de bloemkool mijn neus uit zou komen. Bloemkoolsoep, bloemkool roerbakken, bloemkoolstamp, bloemkool stomen maar na een bloemkool of vijf in één week hield mijn fantasie wel een beetje op. Ook onze vriezer was niet opgewassen tegen 15 bloemkolen, 15 broccoli’s, 20 kilo wortelen etc.

Zo veel motivatie om het beter te doen, zomer nr. 3

Na een aantal kleine successen de zomer ervoor had ik ontzettend veel zin in de zomer. Ik had nieuwe zaadjes besteld en begon fanatiek met het bijbouwen van bakken. Al deze bakken moesten natuurlijk ook gevuld worden en aangezien het een dure hobby is om alles te kopen ging ik mezelf verdiepen in de opbouw van een langdurig voedzame grond.

Zo mixte ik de gekochte potgrond met stro zodat het beter vocht vast kan houden. Voor bepaalde gewassen maakte ik de bak dieper zodat ze beter konden groeien. Onder in de bakken deed ik grover tuinafval en hout. Tegen de tijd dat de plant zijn wortels zo diep heeft, hebben deze organische materialen al voedingstoffen afgegeven aan de grond.

Ik durfde het aan ook weer meer zelf te ontkiemen, dit ging bij sommige planten makkelijk, denk aan sperziebonen. Maar andere zaadjes wilden bij mij gewoon niet lukken, zoals aardbeizaadjes, prei, mais en tuinbonen. Onze moestuin was dus zeer gevarieërd maar zeker nog niet perfect.

Ook nu heb ik weer inzichten gekregen in wat ik fout deed:

• Schaduw, sommige zonaanbiddende planten vinden zon in de zomer in Portugal toch te heftig. Dus ook als ze eigenlijk in de volle zon willen staan kunnen ze de bescherming van een UV doek gebruiken.
• Geduld! Soms zag ik een plant floreren. Ik de boel maar verstuiven met de hand en zorgen dat alle omstandigheden perfect waren maar toch wilde het niet lukken. Nu een jaar later kwam ik er achter dat deze plant nou eenmaal laat vruchten (en dus groenten) geeft. Waarschijnlijk had ik gewoon iets meer geduld moeten hebben voor ik hem uit de grond haalde.
• Ongedierte kan ook in de grond zitten. Wist ik veel dat die dikke witte emelten in de grond alle wortels van mijn planten op aten. Prachtige komkommerplanten die nog makkelijk twee maanden hadden kunnen leven gingen langzaamaan dood, en dat door die beestjes in de grond. Aaltjes zijn een plantvriendelijke oplossing hier voor maar deze zijn in Portugal heel moeilijk te verkrijgen, ik bestel ze dus online vanuit een Spaanse website.
• Snoeien is groeien. Dit vind ik nog altijd moeilijk maar soms moet je prachtige grote sterke takken weg halen om te zorgen dat de plant nieuwe takjes maakt. Die nieuwe takken geven vaak weer veel meer vruchten/groentes.
• Timing is heel belangrijk. Met timing bedoel ik twee dingen.
  1. Iets op het juiste moment laten ontkiemen. Zo geven komkommer planten meer vrouwelijke bloemen en dus meer komkommers als ze in een koudere omgeving ontkiemen. 2. Uit een soort van hebzucht laat je je oogst net iets langer zitten. Je denkt daar goed aan te doen maar in veel gevallen werkt dit averechts. Tomaten kunnen scheuren, broccoli wordt een bloem, bonen worden taai, wortels worden houterig. Wees er dus op tijd bij!

Mijn vierde moestuinseizoen staat voor de deur

Terwijl ik dit typ zit ik midden in de voorbereidingen voor dit moestuinseizoen. Ook dit keer heb ik een aantal aanpassingen die ik door wil voeren om de moestuin nog beter te laten groeien. Ik vind het heel spannend deze veranderingen toe te passen want een flop zit in een klein hoekje. Toch heb ik vertrouwen in wat ik ga doen, anders kan ik er natuurlijk net zo goed niet aan beginnen.

De nieuwe aanpak voor deze zomer:

• Meer hulp bij bestuiven: Ik heb een heleboel eetbare bloemen en wilde bloemen die ik wil gaan zaaien. Zo hoop ik meer bestuivers aan te trekken zodat er nog planten bestoven worden. Daarnaast zien bloemen er ook nog heel gezellig uit!
• Gebruik maken van “maatjes”. Dit is ook in het kader van efficiënt werken. Zo zijn er al eeuwenoude technieken waarbij je bepaalde planten dicht op elkaar plant. Als je dit slim doet helpen ze elkaar met het weg houden van plagen, het verbeteren van de bodemstructuur, het uitwisselen van voedingstoffen en het creëren van ideale omstandigheden zoals schaduw of bescherming van de oppervlakkig liggende wortels.
• Een bewateringssysteem. Voorgaande jaren was ik in de ochtend al een kleine twee uur bezig met water geven. Door het maken van een simpel maar automatisch systeem kan ik deze twee uur gebruiken om het onkruid beter bij te houden en het verzorgen van de planten.
• Welke wel en welke niet voorzaaien. Deze is ook een klein risico maar bij sommige zaden heb ik het idee dat ze te snel te weinig voedingstoffen krijgen, waardoor de stekjes heel snel dood gaan. Door ze direct in de grond te zaaien hoop ik dat ze zonder enige beperking kunnen gaan groeien.

Zoals je al hebt kunnen lezen zijn er ontzettend veel pogingen vooraf gegaan aan een functionele moestuin. Ik had geen idee wat ik deed en alle informatie op het internet was overweldigend. Daarnaast las ik die informatie in het Nederlands (dus Nederlandse bronnen) of in het Engels. Natuurlijk werkt dit niet altijd voor de plek waar ik zit, Centraal Portugal. Net als dat een moestuin heel anders zal zijn in Faro of Braga. En zelfs als je in dezelfde regio zit is mijn aanpak niet per definitie geschikt voor een ander. Wat ik vooral geleerd heb en wat ik iemand anders ook mee wil geven is het volgende: talent en aanleg is handig met sommige dingen maar doorzetten, geduld en moeite ergens insteken is uiteindelijk wat het laat werken.

Ik wist niks van tuinieren, planten en een moestuin onderhouden en ik weet nog steeds niet alles maar ik ben tevreden met waar ik nu sta. Op dit moment kan ik het grootste gedeelte van het jaar mijn familie voorzien van verse, biologische groentes. Dat is best een prestatie voor iemand bij wie zelfs cactussen en vetplantjes dood gingen.

Dankjewel voor het lezen,

liefs Keet.