Hoe verschillen Nederlanders en Portugezen?

Sommige Nederlanders die een of meer Portugezen kennen, hebben de neiging om hun ervaringen algemeen te maken: Portugezen zijn zus of ze zijn zo. Omgekeerd is het natuurlijk net zo. Os Holandeses são assim ou assim. Het lijkt een natuurlijke menselijke neiging om deze denkfout te maken.

Epidemiologen noemen dit soort verkeerde interpretatie een ecologische fout. Daarbij moet aangetekend worden dat de term ecologische fout of (in het Engels) een ecological fallacy niets te maken heeft met ecologie. Ook duidt de Engelse term fallacy niet zozeer op een fout, maar meer op een illusie, waan, drogbeeld of drogreden.

De opvatting dat alle Nederlanders  of Anderlanders ‘zus of zo’ zijn heet ook een stereotype. Over onterechte stereotypen van de Portugezen verscheen al een eerder artikel op Portugal Portal.

Wikipedia noemt een verhelderend aantal voorbeelden van stereotypen: “Zo worden koningen vaak afgebeeld met een kroon, blondines als domme vrouwen, postbodes in uniform met pet, butlers en politici als onbetrouwbare figuren, Joden als rabbijnen of met haakneuzen, homoseksuelen als verwijfde mannen, landbouwers met een hooivork, Amerikanen met een cowboyhoed op het hoofd, Nederlanders op klompen, Belgen met frietzakjes in de hand, Fransen met een alpinopet, snor en stokbrood onder de arm, Afrikanen als negers, Chinezen met een lange paardenstaart,….”

Maar toch…

Het is duidelijk dat er verschillen bestaan in de culturen van verschillende volken en dus ook min of meer in onderdanen van verschillende landen. Hoe kunnen we dan toch verschillen aanwijzen tussen Portugezen en Nederlanders zonder te vervallen in stereotypen? Geert Hofstede was een vooraanstaand psycholoog, die bekend werd met zijn door hem geformuleerd cultuurmodel. Dit model maakt  gebruik  van een aantal in kaart gebrachte ‘dimensies’, die in mindere of meerdere mate kenmerkend zijn voor een cultuur, waardoor je deze met elkaar kunt vergelijken.

De zes dimensies van Hofstede

Machtafstand – Deze dimensie drukt de mate uit waarin de minder machtige leden van een samenleving accepteren en verwachten dat de macht ongelijk verdeeld is. Latijns-Amerikaanse en Arabische landen scoren hier hoog, België vrij hoog, Nederland en Zweden laag.

Individualisme –  In hoeverre wordt het zelfbeeld van mensen gedefinieerd in termen van ‘ik’ of ‘wij’. In individualistische samenlevingen worden mensen geacht alleen voor zichzelf en hun directe familie te zorgen. In collectivistische samenlevingen behoren mensen tot ‘groepen’ die voor hen zorgen. De mate van individualisme (versus collectivisme) is hoog in de Verenigde Staten en laag in Guatemala. De individualisme-scores van een land lijken evenredig te lopen met het Bruto Nationaal Product van dat land; ‘rijke’ landen zijn individualistisch en arme landen zijn in het algemeen collectivistischer.

Mannelijkheid – De mate van mannelijkheid of vrouwelijkheid geeft aan in hoeverre waarde wordt gehecht aan traditioneel mannelijke en vrouwelijke kwaliteiten. Mannelijke waarden zijn onder meer competitiviteit, assertiviteit, ambitie en het vergaren van rijkdom, waartegenover vrouwelijke waarden als bescheiden gedrag, dienstbaarheid en solidariteit staan. Ook geldt dat er in ‘mannelijke’ landen een duidelijke rolverdeling is tussen man en vrouw. In laag scorende landen lijkt de rolverdeling tussen man en vrouw meer te overlappen. Hofstede bestempelde Japan als de meest mannelijke samenleving en Zweden als de meest vrouwelijke samenleving.

Vermijden van onzekerheid – De mate van onzekerheidsvermijding door regelgeving, formele procedures en rituelen. Dit heeft te maken met de angst voor het onzekere en dus voor alles wat anders is. Hoog scorende landen hebben de neiging alles onder controle te willen hebben waar laag scorende landen een natuurlijke kalmte lijken te hebben en alles op zich af laten komen. Mediterrane landen, Japan en België scoren hier hoog, Nederland en Duitsland scoren middelmatig en Engeland scoort laag.

Langetermijndenken – Deze dimensie stelt (Oosterse) volharding in de ontwikkeling en toepassing van innovaties tegenover (Westers) streven naar onmiddellijk resultaat (kortetermijndenken).

Toegeeflijkheid – Toegeeflijkheid staat tegenover terughoudendheid. Toegeeflijkheid staat voor een samenleving die de bevrediging van elementaire behoeftes en het natuurlijke genieten van het leven en plezier maken relatief vrij laat. Terughoudendheid staat voor een samenleving die de bevrediging van behoeften onderdrukt en deze door middel van strenge sociale normen regelt.

Toepassing

Dit is het einde van het minicollege. Laten we dit nu eens toepassen op de verschillen tussen Portugezen en Nederlanders. Nogmaals, het gaat hier om algemene verschillen in kenmerken en niet “Alle P’s zijn zus en alle N’s zijn zo !”

Hofstede ontwikkelde een Landenkompas waarbij je culturen in landen kunt vergelijken. De website is in het Engels en beschrijft soms specifiek de zakenwereld, vaak ook andere delen van de samenleving.

Als we Portugal en Nederland vergelijken vallen een aantal verschillen op.

Wat zegt Hofstede over Portugal en Nederland?

Machtafstand

De score van Portugal op deze dimensie (63) geeft aan dat hiërarchische afstand wordt geaccepteerd en dat degenen die de meest machtige posities bekleden, privileges hebben door hun positie. Managementcontroles zijn belangrijk, d.w.z. de baas heeft informatie nodig van zijn ondergeschikten en deze verwachten dat hun baas hen controleert. Negatieve feedback is erg verontrustend, dus voor de werknemer is het erg moeilijk om hun baas negatieve informatie te geven. De baas moet zich bewust zijn van deze moeilijkheid en naar kleine signalen zoeken om de echte problemen te ontdekken en te voorkomen dat deze problemen belangrijk worden.

Nederland scoort laag op deze dimensie (score van 38), wat inhoudt dat de Nederlandse stijl kenmerkend is voor: onafhankelijk zijn, hiërarchie alleen voor het gemak, gelijke rechten, leidinggevenden zijn toegankelijk, coachende leiders, het management faciliteert en empowert werknemers. De macht is gedecentraliseerd en managers rekenen op de ervaring van hun teamleden. Medewerkers verwachten overleg. Controle wordt niet gewaardeerd en de houding ten opzichte van managers is informeel. Communicatie is direct en participatief.

Individualisme

Portugal is in vergelijking met de rest van de Europese landen (behalve Spanje) collectivistisch (score: 27). Dit komt tot uiting in een hechte langdurige toewijding aan de ‘groep’, of dat nu familie, uitgebreide familie of uitgebreide relaties zijn. Loyaliteit staat in een collectivistische cultuur voorop en is belangrijker dan de meeste andere maatschappelijke regels en voorschriften. De samenleving koestert sterke relaties waarin iedereen verantwoordelijkheid neemt voor de medeleden van hun groep. In collectivistische samenlevingen leidt overtreding tot schaamte en gezichtsverlies, relaties tussen werkgever en werknemer worden gezien in morele termen (zoals een familieband), beslissingen over werving en promotie houden rekening met de in-groep van de werknemer, management is vooral het management van groepen.

Nederland, met de zeer hoge score van 80, is een individualistische samenleving. Dit betekent dat er een grote voorkeur is voor een los sociaal kader waarin van individuen wordt verwacht dat ze alleen voor zichzelf en hun directe familie zorgen. In individualistische samenlevingen veroorzaakt een belediging schuld en een verlies van eigenwaarde, is de werkgever/werknemer-relatie een contract gebaseerd op wederzijds voordeel, aanwervings- en promotiebeslissingen zouden alleen gebaseerd moeten zijn op verdienste, management is het management van individuen.

Mannelijkheid

Portugal scoort met 31 niet erg hoog op deze dimensie en is een land waar consensus het sleutelwoord is. Polarisatie wordt dus niet gewaardeerd; overmatige concurrentie wordt niet  gewaardeerd. In vrouwelijke landen ligt de focus op ‘werken om te leven’, managers streven naar consensus, mensen hechten waarde aan gelijkheid, solidariteit en kwaliteit in hun werkende leven. Conflicten worden opgelost door compromissen en onderhandeling. Prikkels zoals vrije tijd en flexibiliteit krijgen de voorkeur. Focus ligt op welzijn, status wordt niet getoond. Een effectieve manager is een ondersteunende en besluitvorming wordt bereikt door betrokkenheid.

Nederland scoort 14 op deze dimensie en is daarmee een vrouwelijke samenleving. In vrouwelijke landen is het belangrijk om de balans tussen werk en privé te bewaren en zorg je ervoor dat alles wordt meegenomen. Een effectieve manager is ondersteunend aan zijn/haar mensen en besluitvorming komt tot stand door betrokkenheid. Managers streven naar consensus en mensen hechten waarde aan gelijkheid, solidariteit en kwaliteit in hun werkende leven. Conflicten worden opgelost door compromissen en onderhandeling. Nederlanders staan bekend om hun lange discussies totdat consensus is bereikt (het polderen).

Vermijden van onzekerheid

Als er één dimensie is die Portugal heel duidelijk definieert, is het onzekerheidsvermijding (een score van 99). Landen die een hoge mate van onzekerheidsvermijding vertonen, hanteren rigide geloofs- en gedragscodes en tolereren onorthodox gedrag en ideeën niet. In deze culturen is er een emotionele behoefte aan regels (ook al lijken de regels nooit te werken).  Mensen hebben een innerlijke drang om druk en hard te werken, precisie en stiptheid zijn de norm; innovatie wordt soms onderdrukt, veiligheid is een belangrijk element in de individuele motivatie.

Nederland scoort 53 op deze dimensie en vertoont dus een lichte voorkeur voor het vermijden van onzekerheid.

Langetermijndenken

Een lage score van 28 laat zien dat de Portugese cultuur de voorkeur geeft aan normatief denken boven pragmatisch denken. Mensen in zulke samenlevingen hebben een sterke zorg voor het vaststellen van de absolute waarheid; ze zijn normatief in hun denken. Ze tonen een groot respect voor tradities, een relatief kleine neiging om te sparen voor de toekomst en een focus op het behalen van snel resultaat.

Nederland krijgt op deze dimensie een hoge score van 67, wat betekent dat het een pragmatisch karakter heeft. In samenlevingen met een pragmatische oriëntatie geloven mensen dat de waarheid sterk afhangt van de situatie, context en tijd. Ze tonen het vermogen om tradities gemakkelijk aan gewijzigde omstandigheden aan te passen, een sterke neiging om te sparen en te investeren, zuinigheid en doorzettingsvermogen om resultaten te boeken.

Toegeeflijkheid en terughoudendheid

Een relatief lage score van 33 geeft aan dat Portugal een cultuur van terughoudendheid heeft. Samenlevingen met een lage score op deze dimensie hebben de neiging tot cynisme en pessimisme. Ook, in tegenstelling tot toegeeflijke samenlevingen, leggen terughoudende samenlevingen niet veel nadruk op vrije tijd en controleren ze de bevrediging van hun verlangens. Mensen met deze oriëntatie hebben de perceptie dat hun acties worden beperkt door sociale normen en vinden dat zich overgeven aan zichzelf enigszins verkeerd is.

Met een hoge score van 68 is de cultuur van Nederland er duidelijk een van toegeeflijkheid. Mensen in samenlevingen die zijn geclassificeerd met een hoge score in toegeeflijkheid, vertonen over het algemeen een bereidheid om hun impulsen en verlangens met betrekking tot genieten van het leven en plezier te realiseren. Ze hebben een positieve instelling en neigen naar optimisme. Daarnaast hechten ze meer belang aan vrije tijd, doen ze wat ze willen en geven ze geld uit zoals ze willen.

Mijn commentaar

Hofstede deed zijn studie onder meer dan honderdduizend IBM-werknemers uit veel landen, in de periode 1967-1973. Ik herken veel, levend met één voet in Nederland en de andere in Portugal. Sommige karakteristieken komen me vreemd voor. De tijden veranderen, en wij veranderen met hen. In Hofstedes studieperiode ging Portugal gebukt onder de dictatuur van de Estado Novo. Nederlanders ontwaakten aan het eind van de wederopbouw en ontdekten veel vrijheden (de pil, seks, drugs en rock-‘n-roll). Portugezen zijn tegenwoordig mogelijk minder gezagsgetrouw en Nederlanders minder toegeeflijk. En IBM-werknemers zijn niet automatisch representatief voor een hele bevolking.

Toch vind ik het een boeiende methode. Ik ben benieuwd naar jullie opmerkingen.

Kies een land om de Hofstede kenmerken te zien.