Over toverkollen, heksenbrouwsels en superfood

Volksgeneeskunde en helende tradities zijn zo oud als de wereld. Vaak worden ze afgewezen en afgeserveerd als bijgeloof, toch blijft de belangstelling voor geneeskrachtige planten onverminderd groot, zo enorm zelfs dat het nodig was om mensen te beschermen tegen kwakzalverij.

Naar een idee van Els Smulders

Al eerder schreef ik over mijn jonge jeugd in het Oldambt, waar mijn ouders een scheepswerf hadden. In het gehucht ’t Waar maakten ze hechthouten plezierjachten. De ‘vrees’ en de ‘vandiktebank’ spuwden houtzaagsel uit en dat husselden wij door de zware en zwarte Groninger klei, zodat de grond het water makkelijker door kon laten. Mijn ouders waren Randstedelijke pioniers in het Oldambt en hadden toen nog weinig kennis van tuinieren en planten. Ze deden maar wat en natuurlijk lazen ze erover. Op de zaterdagmiddag ging het gezin naar Delfzijl voor de wekelijkse boodschappen in de gloednieuwe supermarkt en mijn vader vluchtte naar de enige boekwinkel van het stadje aan de Waddenzee. Daar vond hij waarschijnlijk de boeken van Mellie Uyldert.

Een aantal van haar boeken zijn ook in het Portugees vertaald. Jammer genoeg zijn ze niet meer leverbaar en van een herdruk komt het zeker niet meer, want na haar dood werd ze neergesabeld.

De heks van Mendeira, Cernache de Bonjardim

Het dorpje Mendeira in de parochie Cernache de Bonjardim heeft zijn eigen ‘heks’ die geneeskrachtige planten gebruikt voor de behandeling van (menselijke) aandoeningen. Ze schrijft geen boeken, wel brengt ze haar kennis over op haar dochter, Carla, die al jaar en dag over de vloer komt bij Els Smulders om te helpen in de huishouding en met de moestuin.

Een aantal weken geleden was die moestuin zwaar overwoekerd geraakt en Carla moest flink aan de bak met schaar, schep en schoffel. Vanuit het groen werd Els door Carla geroepen, een paar keer zelfs. Wat was er aan de hand? Toen ze aan kwam snellen had Carla had een soort vetplantje in haar handen en koesterde dat als ware het een ruwe diamant. Wist zij wel dat er een hele waardevolle groente in haar moestuin stond?

Beldroega (Portulaca oleracea) of zomerpostelein 

Niet op bovenstaand plaatje, maar in het echt (tenminste in mijn tuin) kan het plantje er soms een beetje eng uitzien met zijn rozige stengels en vettige blaadjes, als je heel snel kijkt heeft het wat van een mol. Wat blijkt? Dit plantje dat velen (ik ook) bestempelen als een nare niet uit te roeien woekeraar blijkt een superfood te zijn. Els weet niet meer hoeveel zakken ze van dit ‘onkruid’ heeft weggegooid, als ze eraan denkt kan ze wel janken. Wat zonde.

Bruxa da Arruda

‘Bruxa da Arruda’ is de beroemdste Portugese heks. Het gaat niet om één vrouw, maar om vele generaties vrouwen van dezelfde familie die hun geheime kennis van moeders op dochters doorgaven. De geboortedatum van de eerste heks is niet bekend, maar er wordt aangenomen dat ze haar kennis heeft geërfd van leden van de Orde van Santiago in Arruda. De volksmond zegt dat er nog een paar ‘afstammelingen’ zijn die hun beroep uitoefenen in de buitenwijken van de hoofdstad.

Er doet ook een verhaal de ronde van Ana Lérias da Aldeia das Neves, een heks uit de vorige eeuw. Een van haar kleindochters, Adelina da Piedade Louro, zou een meisje uit Setúbal gered hebben door haar te bevrijden van lintwormen door een dieet van melk en pompoenpitten (een krachtige vermicide). Deze Adeline had kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Een aantal daarvan wonen nog in Arruda dos Vinhos, maar zijn heks af.

Antiga Ervanária

Antiga Ervanária werd in 1793 opgericht in Lissabon, toen nog onder de naam A Botica do Passeio Público. Het is de oudste Portugese onderneming die handelt in geneeskrachtige planten en een uitgebreid assortiment heeft aan tabletten, capsules, druppeltjes, extracten en crèmes.