Cargaleiro, Barrocal en meer

In juli 2020 schreef ik uitvoerig over de Portugese kunstenaar Manuel Cargaleiro, toen 94 jaar jong. In het naar hem vernoemde museum in Castelo Branco is op de afgelopen 5de juni, terwijl hij onderweg is gegaan naar 96, een nieuwe overzichtstentoonstelling geopend van honderd van zijn sinds 1950 vervaardigde tekeningen: Uma Vida Desenhada (Een Getekend Leven). Manuel Cargaleiro was er zelf bij, nog altijd niet tot stilstand te brengen.

De meester

Ik vind dat iedere een beetje in kunst geïnteresseerde Hollander die in Portugal woont deze overzichtstentoonstelling van de grote Portugese meester moet zien, plus de rest van de kunst in de twee museumgebouwen, de keramische werken, de werken van vrienden en collega’s uit zijn persoonlijke collectie en, niet te vergeten, de mooie locatie. Lees mijn verhaal voor Portugal Portal, getiteld Op naar de 100.

Museu Manuel Cargaleiro ligt in het oude centrum van Castelo Branco, waar meer te vinden is dat de moeite van de rit waard is, zoals de tuin bij het voormalige bisschoppelijk paleis (“Een voorbeeld van de uitmuntendheid in de kunst van het tuinieren in de barokperiode”) en het daaraan liggende kunst- en textielmuseum Tavares Proença, met een prachtcollectie van wandtapijten en minutieus geborduurde zijden spreien.

Castelo Branco is een erg aardige stad aan de oostkant van het land, bijna op de grens met Spanje, halverwege noord en zuid. Daar in de buurt, wat zeg ik: bijna in de stad, ligt het vier jaar geleden geopende Parque Natural do Barrocal, gecreëerd met hulp van UNESCO en de EU. Mooi om mee te nemen tijdens een bezoek aan deze stad die, al heeft ie niet de faam van andere Portugese centra, goed leven uitstraalt en veel zichtbaar gekoesterd schoons heeft te bieden, zeker in het oude centrum.

Diep in de aarde

Met karakteristieke granieten rotsen die diep in de aarde zijn gegenereerd, maar gevormd en blootgelegd werden door honderden miljoenen jaren van tektonische bewegingen en klimatologisch invloedrijke perioden, is Parque do Barrocal een comfortabele oase die een verfrissend kijkje toelaat op de natuurlijke historie van zowel de streek als de aarde. In het park werden looppaden aangelegd die aansluiten op de topografische en geologische bijzonderheden van elke plek. De observatieplatforms, waarvandaan het landschap van Barrocal, het omliggende platteland en ook de stad kunnen worden aanschouwd, zijn dé plaatsen om de betekenis van het land en de evolutie ervan in de loop van onmetelijke tijd te interpreteren. De Lagarto-tunnel, het Bijenhoudersobservatorium en de Domo-cirkel zijn allemaal een bezichtiging waard en er is een hangbrug die een bezoek aan het uitzichtpunt van São Martinho vergemakkelijkt. Een echt natuurpark en dat praktisch midden in de stad.

Epidemie

Lagarto is een tunnel in de vorm van een tussen keien golvende hagedis en vormt de overgang tussen het parkgebied dat het dichtst bij de stad ligt en het binnenland, waar de uitkijkposten de landelijke omgeving blootleggen. Het is een schaduwrijke route. Círculo do Domo is het centrum van Parque do Barrocal, een rustpunt waarvandaan de Sierra de San Pedro in Spanje is gade te slaan.

Net buiten de stadsgrens ligt het heiligdom van Nossa Senhora de Mércoles verborgen tussen olijfbomen en eeuwenoude steeneiken. Tussen deze kapel en die van Santa Ana stond een Romeinse villa, waarvan nog een dam en een brug te vinden zijn. De hermitage heeft de Tempeliers als achtergrond, de bouw duurde van het einde van de 13de eeuw tot diep in de 15de eeuw. Het is nu het centrum van een van de beroemdste bedevaarten in de regio die plaatsvindt rond Pasen. De allereerste editie van deze pelgrimstocht was in het jaar 1601 en de aanleiding was … jawel, een epidemie. De heuvel genaamd naar São Martinho bestaat uit een resterend kwartsreliëf en is 435 meter hoog. Daar woonden al mensen tijdens het neolithicum. Het was een versterkte nederzetting van de late bronstijd tot de Romeinse periode. De kapel van São Martinho is van middeleeuwse oorsprong.

Klimaatverandering

Voor de liefhebber is er een rijke plantengroei te aanschouwen en voor de vogelaar zijn bezoeken in zowel lente als najaar aan te bevelen als de trek van en naar Afrika gaande is. Voor wie meer van de aarde wil weten, is Parque do Barrocal een plek waar de effecten van een eerdere periode van klimaatverandering herkend kunnen worden. Voor ieder ander is het een rustoord waar toevallig mooie ontdekkingen kunnen worden gedaan.

Ik was er met een vriend, half Nederlands half Portugees wat tijdverdeling betreft en we hadden net een eenvoudige maar copieuze Portugese lunch genuttigd in een vrolijk buurtrestaurant en daarbij de nodige wijn gedronken. De stemming zat er helemaal in. Dat het niet aan te raden is om een hoge temperatuur als excuus op te voeren om midden op de dag van, voor de prijs uitstekende, wijn te genieten – mijn vriend en ik waren het er dik over eens dat dikwijls de beste wijn in een oude fles blijkt te zitten – bleek tijdens de wandeling door Parque do Barrocal, alwaar het herhaald door mijn jolige vriend luidkeels uitgeroepen commentaar bleef steken bij “Drenthe!” … “Drenthe!” Dan wees hij naar een enorme rots of hele formaties van het soort en de omvang waarvan ze in Drenthe niet eens kunnen drómen. Waarmee ik maar wil zeggen: ga zelf kijken, en dan vóór het middagmaal.

Parque do Barracal, Rua Adelino Semedo Barata, 6000-040 Castelo Branco

Optelefoneren

Op de dag van de opening, 5 juni 2021, was het onmogelijk ergens te ontdekken hoelang de tentoonstelling Uma Vida Desenhada in het Museu Manuel Cargaleiro te zien zal zijn. In alle publiciteit werd geen einddatum vermeld en op via e-mail gestelde vragen werd geen antwoord gegeven. Dat verwonderde mij niet. Ik denk dat ik al twintig, dertig keer, zo niet meer, bot gevangen heb als ik via de ‘contact’-lijn een cultureel of anderszins interessante locatie in Portugal benaderde voor precieze gegevens of aanvullende informatie.

Vanuit de gedachte, zo gaat dat natuurlijk niet in goed georganiseerd en gedisciplineerd Nederland dat immers Portugal ver vooruit is, nam ik de proef op de som. Ik zal de instanties niet noemen, maar hoe interessant, nog niet de helft van de benaderde adressen bleek in staat adequaat te reageren en dan duurde het soms meer dan vier dagen. Jawel. Dan maar ouderwets optelefoneren? In Portugal werd de telefoon slechts heel nu en dan opgenomen terwijl ik toch vermeed om tijdens lunchuren te bellen. In een soortgelijke proef in Nederland had ik geen zin meer nadat ik bij de eerste drie contacten door een mechanische stem het virtuele bos werd ingestuurd.

Experiment

De geneugten van het door geen grenzen beknotte communicatietijdperk zijn niet om over naar huis te schrijven. Als je al met thuis in contact zou weten te komen. Enfin, misschien is intussen de einddatum van de tentoonstelling van tekeningen van Manuel Cargaleiro ergens te ontdekken. Zou dan toch een van mijn missives iemands gemoederen hebben weten te beroeren? Zo niet, wees gerust, al leverde navraag ter plekke evenmin een einddatum op, ik kreeg wel de verzekering dat ‘tijdelijk’ een rekkelijk begrip is en dat de tentoonstelling “heel lang” bezocht zou kunnen worden. Van eerdere bezoeken weet ik trouwens dat dit museum, zowel de oudbouw als de nieuwbouw, ook zonder indrukwekkende tijdelijke tentoonstelling veel visueel genoegen biedt.

Het bovenstaande miscommunicatieverhaal doet mij, waarom weet ik ook niet precies, denken aan een in Amerika geboren lerares die ik ken en die, na jarenlang op internationale middelbare scholen overal ter wereld, Afrika, Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten les te hebben gegeven, nu op het Zuid-Koreaans eiland Jeju, tussen het vasteland en Japan in, voor de klas staat. Ter voorbereiding op het lezen van Fahrenheit 451 deed zij in haar klas een klein sociaal experiment. “Terwijl de kids aan hun tafel werkten,” rapporteerde zij, “liet ik ze rustig naar het bord gaan en een ‘tally’ markering maken elke keer dat ze een melding op hun telefoon kregen. Het totaal voor één schooldag van drie lesuurtjes werd: 1.678 meldingen. Dat waren dus 1.678 onderbrekingen van het lesprogramma veroorzaakt door mobiele telefoons.

Een van de centrale ideeën van Fahrenheit 451 is dat constante, hersenloze afleidingen belemmeren dat mensen authentieke relaties ontwikkelen en bovendien elk beetje diep denken onmogelijk maken. Het zijn niet enkel Koreaanse kinderen die daarvan hinder ondervinden. Ook medewerkers van musea en andere instellingen in Portugal en Nederland, raken blijkbaar dankzij de grenzeloosheid van de moderne media de weg alsmaar kwijt. Om over ons en al die andere slachtoffers maar niet te spreken.

Nesten

En nu ik het toch over hedendaagse communicatiemedia heb, de dochter van een verre andere vriendin schreef zojuist: “Nooit geweten dat er digitale ‘nesting’ bestond. Maar ik heb net 29.350 e-mails uit mijn archief gehaald en vernietigd. Ik voel me opgelucht alsof ik net een baby heb gebaard.” Zij voegde toe dat ze (“maar dat is toeval”) in verwachting is en nog vier, intussen drie weken te gaan heeft.

Museu Manuel Cargaleiro, Rua dos Cavaleiros 23, 6000-289 Castelo Branco