Deksels!

“Met toewijding aan het leven, aan het huidige moment om alles in elk opzicht te voelen”, schreef Fernando Pessoa. Hier denk ik aan als ik naar de surrealistische “Paasvoorstelling” van Mark Rutte en de Tweede Kamer kijk. De dagen daarna blijf ik piekeren waarom de mens Rutte, historicus nota bene, denkt dat hij tijdloos is.

Eerder vandaag liep ik langs een enorme treureik, die als poort fungeert naar een weelderige camping. Dit is nou een plek waar Mark zich zou kunnen bezinnen, dacht ik, misschien met hulp van een kratje Superbock, een dijk van een kater met koppijn en braken, huilen om mamma en maagzuur, om daarna op te staan met het besef dat hij plaats moet maken voor nieuwe mensen met andere ingevingen en perspectieven, omdat er voor hem nog zoveel is om voor te leven en te ontdekken.

Roberto Santandreu

Ik loop verder langs deze feeërieke camping die aan de Âncora-rivier ligt. Talloze keren heb ik hier gelopen, maar pas nu zie ik onder mijn voeten een putdeksel met Águas do Minho erop. Gisteren las ik een artikel over Roberto Santandreu, een Chileense fotograaf, die naar Portugal komt na de Anjerrevolutie en altijd is gebleven. Hij woont in Cascais en fotografeert rioolafdekkingen in verschillende steden. Begin dit jaar exposeerde hij 26 foto’s op groot formaat (140×910 mm) onder de naam Fluxos in het Capuchos-klooster in Caparica (Setúbal).  

Haags riool

Een rioolput is what it is, maar als je ernaar kijkt op ooghoogte dan wordt het een ander verhaal. Zou Mark Rutte anders kijken naar de putdeksel van het Binnenhof nu hij met zijn billen in het gras van die mooie camping zit? Zou hij hier in Âncora wél beseffen dat die putdeksel een belachelijke hoeveelheid aan vergeten en verborgen dossiers en andere onfrisse zaken uit het Haagse riool camoufleert?

Putdeksels liggen vaak midden op de weg, omdat daar voldoende ruimte en diepte is voor de aanleg ervan. En omdat er in het midden voldoende afstand bestaat tot boomwortels, kabels en leidingen. En omdat een weg meestal eigendom is van de gemeente, waardoor er geen langdurige procedures voor bijvoorbeeld onteigening nodig zijn.

Een rioolstelsel is een ondergronds aangelegd systeem van buizen, putten en pompen om afval- en hemelwater op een veilige en gezonde manier af te voeren. De putdeksel is  van gietijzer en is voorzien van een raster, een logo en soms een code.

In Nederland worden er putdeksels gejat. Steeds meer. Een riooldeksel van 40 kilo levert 10 euro op. Een riool zonder deksel is levensgevaarlijk. Je moet er niet aan denken dat je bij slecht licht in zo’n gat valt en je been breekt. Men probeert deksels te ontwerpen die tegen diefstal bestand zijn, maar makkelijk is dat niet, want deksels moeten zo los mogelijk zitten, zodat ze omhoog geduwd kunnen worden als het riool met overlast kampt. Net als in de politiek.

Het riool wordt afgesloten met een putdeksel, dat er alleen af gaat als het riool gezuiverd moet. Het is belangrijk dat dit regelmatig gebeurt anders krijg je nare verstoppingen, zoals laatst in het stadje Famalicão gebeurde.

Inwoners van Vila Nova de Famalicão spreken over een “gruwelijk scenario”; een misselijk makende lucht en rood bloederig water dat uit de deksels sijpelt. De schuldige is volgens omstanders een vleesbedrijf uit de regio. De gemeente zegt dat bewoners in de fout zijn, omdat ze het huishoudelijke sanitaire netwerk misbruiken en gaat er prat op dat ze de ellende binnen no time hebben verholpen. Voor de bewoners zit er een naar luchtje aan. Ze zijn bezorgd om hun gezondheid.

Famalicão

Vila Nova de Famalicão ligt in het district Braga, telt ongeveer 140.000 inwoners en is de toegangspoort tot de Minho vanuit Galicië en de Alto Minho. Door deze bevoorrechte locatie is Famalicão sinds de oudheid een plek van doortocht en vestiging geweest van volkeren en beschavingen die sporen van cultuur en rijkdom achterlieten.

Vanwege deze strategische ligging wordt Famalicão vandaag genoemd als een van de belangrijkste culturele, commerciële en industriële centra van het land. In Vila Nova de Famalicão zetelen de hoofdkantoren van belangrijke bedrijven in de textiel-, automobiel-, agro-voeding- en metaalmechanicasectoren.

Er zijn interessante musea: het Portugees surrealisme centrum, het nationaal spoorwegmuseum, het huismuseum van de schrijver Camilo Castelo Branco en het museum Bernardino Machado, president van de eerste Portugese Republiek.

Beerput

Tot 1930 doen de meeste Nederlandse stedelingen hun behoefte op een emmer. Poepemmers en beertonnen werden opgehaald en in de plaatselijke rivier geleegd en schoongespoeld tot het moment dat de huizen aangesloten worden op een gesloten rioleringssysteem.  

Over valkuilen …

Sinds die tijd zijn er putdeksels. Oorspronkelijk zijn ze vierkant, want dan is het makkelijker om de bestrating erop aan te sluiten. Het nadeel is dat een vierkante putdeksel diagonaal in het gat kan vallen en dat kan fataal zijn voor de mensen van het onderhoud die in de schacht bezig zijn. Vandaar dat men overstapte op het maken van ronde putdeksels.

… en niets blijft hetzelfde

De laatste jaren worden de vierkante putdeksels weer tevoorschijn gehaald, omdat ze nu ook veilig zijn, omdat ze met scharnieren zijn uitgerust.

Her en der zie je dat mensen iets “kunstigs” doen met putdeksels.

Estampatampa

Ooit gehoord van Raubdruckerin? Emma-France Raff woonde in 2006 in de Alentejo. Samen met haar vader, de kunstschilder Johannes Kohlrusch, bedacht ze dat het leuk zou zijn soorten infrastructuren, op T-shirts, tassen en andere gebruiksvoorwerpen te drukken. De eerste afdrukken van putdeksels maakte zij in Lissabon. Deze werden tijdens het Festival Músicas do Mundo in Sines aan het publiek gepresenteerd.

Inmiddels is Emma naar Berlijn teruggekeerd. Textiel wordt op de plek van de putdeksel bedrukt. Passerende voetgangers kunnen het hele proces met eigen ogen zien en ondertussen met haar praten. Het biedt een alternatieve kijk op massaproductie.

Drainspotting

Er liggen mooie riooldeksels in Berlijn, Boedapest, Bremen, Milaan, Praag, Riga, Sevilla, Trier en Florida, maar de mooiste zie je in Japan, waar ze gek op kunstzinnige putdeksels zijn.

In Japan heeft 95 procent van de 1780 gemeenten een eigen putdeksel. Er is zelfs een putdekselmuseum. Plaatsen strijden met elkaar om de mooiste en elke stad heeft zijn symbool, of waar ze ook beroemd om zijn, op hun putdeksels weergegeven. Misschien heeft dat te maken met hun volksaard om onwelriekende zaken te maskeren. Het vieze water wordt verdoezeld met een mooi deksel.

Albert Goederond is de eerste Nederlandse kunstenaar die in 1995 in Amersfoort putdeksels ontwerpt. Hij zegt hierover: “Het is prachtig om kunst te maken die geen ruimte inneemt en teruggrijpt op goede, oude tradities en dat niet oproept tot vandalisme.

Gerard Groenewoud en Tilly Buij hebben gietijzeren putdeksels langs een deel van de oude pelgrimsroute (van Sint Jacobiparochie tot Santiago de Compostela in Spanje) gelegd. Elk van de 103 gietijzeren putdeksels in het IJburgse Diemerpark van Maria Barnas bevat een aantal dichtregels over de liefde en verwijst tevens naar de oorspronkelijke functie van de Diemerzeedijk.

We zijn ondertussen flink afgedwaald van Mark en zijn kratje Sagres (zijn 2e kratje, dus). Trouwens, lang geleden stond ook een andere Nederlandse politicus op een Portugese camping.

In een interview zegt Mário Soares dat hij met warmte terugdenkt aan de Nederlandse socialist met zijn unieke en onvergetelijke persoonlijkheid en dat Den Uyl de eerste Europese regeringsleider was die met instemming reageerde op de Anjerrevolutie. “Joop den Uyl heeft veel voor de Portugese revolutie betekend” vertelt Soares. “Hij was een goede vriend van het Portugese volk. In de zomer van 1974, een paar maanden na de revolutie – ik was toen minister van Buitenlandse Zaken – werd ik door hem gebeld met de mededeling dat hij van plan was om zijn vakantie in Portugal door te brengen. Vanzelfsprekend reageerde ik enthousiast en we spraken af dat we elkaar zouden ontmoeten. Ik vroeg hem wanneer hij zou arriveren, maar dat kon hij niet precies zeggen. Verontrustend was dat hij een tijdlang niets van zich liet horen, terwijl hij toch al ruim moest zijn gearriveerd. Uiteindelijk werd hij gelokaliseerd op een camping in Lissabon, waar hij met vrouw en caravan was neergestreken. Ik trof hem aan in zijn zwembroek, terwijl hij sardientjes stond te grillen op een klein barbecuestel”.

Alles verandert en mensen ook of toch niet?