Als bijen naar de honing …

Door zijn rijkdom aan nectardragende plantensoorten is Portugal hét land van honing. In de Algarve maken de bijen honing van bloeiende sinaasappel- en johannesbroodbomen, in de Alentejo doe je ’s morgens een lik zonnebloemhoning op je toast, in kustgebieden is het eucalyptus wat de klok slaat, in de hoge(re) berggebieden domineert kastanjehoning en in de lager gelegen berggebieden is het vooral honing van rozemarijn.

Bijen zijn belangrijk voor het ecosysteem. Volgens de UN Food and Algriculture Organisation zijn bijen voor 73% verantwoordelijk voor bestuiving van gewassen en planten.

Honing voor dummies

De honingbij is op zoek naar nectar. Bijenogen kunnen ultraviolet licht detecteren. In bloemen met nectar zit een honingmerk, dat uv-licht reflecteert en de bij naar de nectar leidt. De bij verzamelt de nectar/speekselmelange in haar honingzak (speciaal maagje) en vliegt naar haar nest. Dit is de eerste fase van het proces: de enzymen in het bijenspuug zetten de meervoudige suikers om in enkelvoudige suikers.

Aangekomen in de bijenkorf geeft de bij het suikerige goedje van mond tot mond af aan de jongere bijen, waardoor er meer speeksel aan de nectar wordt toegevoegd. Als het goedje wat is ingedikt, stoppen de bijen het in de celraten van de korf. Het is dan nog te vochtig en de bijen wapperen met hun vleugels zodat het vocht verdampt. Als de combi nectar/bijenspuug is ingedikt dan is de honing een feit. De bijen dekken de raten af en dan… laat de winter maar komen: er is voldoende voorraad.

Bloemetjes en de bij

Bijen gingen over naar een vegetarisch bestaan toen zij – meer dan 130 miljoen jaar geleden – zich gedeeltelijk afsplitsten van de graafwespen. Wespen vangen insecten om hun larven mee te voeren, bijen doen hetzelfde met stuifmeel. Officieel zijn de bijen een subgroep binnen de categorie graafwespen die net als de meeste bijensoorten solitair leven en een klein nestje maken. Bijen en vegetarische wespen hebben 6 poten, 4 vleugels en hebben nectar en stuifmeel nodig als voedsel.

Niet alle bijen maken honing. Wilde bijen in Nederland, bijvoorbeeld, zijn één seizoen actief en sterven dan. Alleen de jonge bijen overwinteren in bodem of in bed van plantenresten en worden pas het volgende seizoen actief. Een voedselvoorraad is dus niet nodig.

Hommels zijn de bekendste soort binnen de groep wilde bijen. Een deel van de wilde bijen leven een parasitair bestaan. De koekoekshommel koningin doodt haar akkerhommel-“collega” en legt eitjes in haar nest zodat haar offspring door de akkerhommelwerksters verzorgd worden. Ook een grote bloedbij legt haar eitjes in het nest van een grote zijdebij.

Bijenhotels

Bijen zijn van belang voor je tuin en nog belangrijker als je groenten en fruit verbouwt. Het is belangrijk om gedurende het hele jaar stuifmeel, nectar en honingdauw aan te bieden en in zoveel mogelijk soorten, dus laat “onkruid” staan, want bijen genieten van bernagie, Oost-Indische kers, duizendblad, knoopkruid en koolzaad (drachtplanten).

Het plaatsen van een bijenhotel kan interessant zijn om de bijen die je tuin al bezoeken te behouden. Kies een boomstam (berk, eik of beuk zijn ideale houtsoorten) uit en boor er gaten in van minstens 10 centimeter diep, met een diameter die varieert van 5 tot 10 millimeter. Voorzie ongeveer 2 cm ruimte tussen de gaten. Zorg ervoor dat de wanden zo glad mogelijk zijn om verwondingen aan de bijen te voorkomen. Bedek de boomstam met een schuin dakje (2 kleine houten plankjes), zodat de bijen voldoende beschermd zijn bij regen. In de lege ruimte tussen boomstam en dak kun je bamboe of riet leggen, dat vinden ze fijn.

Plaats je hotel op ongeveer 50 cm hoogte op een zonnige locatie in een omgeving met voldoende bloemen met stuifmeel.

Meliloog en melilogie

Hoewel het al eeuwen lang gegeten wordt en als “medicijn” dient, is honing toch relatief onbekend. Er zijn honderden soorten. Een meliloog is een sommelier maar dan voor honing. Er bestaan proeverijen en concoursen voor imkers. In 2019 kreeg de heidehoning uit de Serra da Malcata een zilveren medaille. Deze honing is donker van kleur, heeft een intens aroma en smaakt zoet met een bittere hint, die kenmerkend is voor de heidevariant.

Sinds een week of 4 ben ik aan het broodbakken en al staande voor het supermarkt “bak en meel”-rayon viel mijn oog op een potje honing. Niks bijzonders. Zelf broodbakken en honingconsumptie horen bij elkaar zal mijn onderbewuste brein hebben gedacht, want ik doe nooit iets met honing, het potje lag wel in mijn boodschappenmand.

Lang verhaal kort. Nadat ik wat over honing had gelezen om dit stukje te kunnen schrijven, kreeg ik op een avond zin om wat yoghurt met honing te eten. Wat bleek? In dat nieuwe potje zat een 2017 zilveren medaille heide/wilde lavendel honing uit de Serra da Malcata.

Bij een proeverij worden een tiental verschillende soorten honing op kleur, smaak, geur, textuur en de balans tussen suiker en zuurgraad getest. Als je een of twee honingsoorten hebt geprobeerd, is het moeilijk om nog goed te kunnen proeven. Net als bij wijn moet je tussen de verschillende testen water drinken om de mond te neutraliseren.

Honing moet je niet verwarmen, want dan verliest hij zijn nutritieve eigenschappen.

Honingdauw is een stof die uitgescheiden wordt door sommige insecten die zich met sap van bepaalde planten voeden. Bijen verzamelen en bewaren honingdauw, omdat ze bijna 90% aan suikers bevat. Nectar, stuifmeel en honingdauw maken het mogelijk om honing van verschillende botanische oorsprong te verkrijgen.

Regio’s

Elke regio heeft zijn specifieke honingsoorten, bijvoorbeeld van heesters, sinaasappel- en andere fruitbomen, lipbloemigen (rozemarijn, munt), heide, kastanje, aardbei, ruwbladigen (vergeet-mij-nietje), eucalyptus, zonnebloem, distel, munt en de eik en steeneik (honingdauw). Uit deze variaties ontstaan de verschillende meerbloemige of mono florale honingvarianten.

In de Serra da Malcata, een natuurreservaat van 21.000 hectare, blijft de natuur in tact, omdat de mens er zo goed als afwezig is. Honing uit deze “serra” heeft heel wat prijzen in de wacht gesleept van alle concoursen die door de Nationale Federatie van Imkers (FNAP) met steun van Centro Nacional de Beekeepers (CNEMA) worden gehouden. In 2019 ging de zilveren medaille naar de heidehoning. Deze is donker van kleur, heeft een intens aroma en zoete smaak met een bittere hint.

“Lief bijtje zei de bij, wil je met mij wat vrijen?
Een ogenblikje zei de bij, ik ben zo bij je.”

Toon Hermans

Pesticiden

Het gaat slecht met de bijen hoor en lees je al jaren. Er zijn zo’n 20.000 soorten bijen. Gaat het slecht met alle bijen?

Door de veranderingen in de landschappen (minder diversiteit) hebben alle bijen het moeilijk(er). Wilde bijen zijn het kwetsbaarst, want ze leven solitair of in kleine groepen en worden niet bijgevoerd. De honingbij ondervindt last van een exotische parasiet, de Varroa destructor, de veroorzaker van de varroamijtziekte. Ook slecht gaat het met de door imkers verzorgde honingbij, die sociaal, in een groot volk, leeft.

Alle bijen zijn een belangrijk deel van de natuur. Ze bestuiven ongeveer 75% van onze wilde planten en 60 procent van onze voedselgewassen. Daarnaast vormen ze voedsel voor vogels.

De bijenpopulatie is het afgelopen decennium afgenomen. Een onderzoek door de Universiteit van Neuchâtel identificeerde pesticiden in 75% van de 198 over de hele wereld genomen honingmonsters. Deze studie, gepubliceerd in het vakblad Science, toont aan dat de gevonden concentraties van residuen weliswaar binnen de door de Europese Unie en de Verenigde Staten gereguleerde limieten voor menselijke consumptie liggen, maar dat deze wel schadelijk zijn voor bijen.

Eerdere studies in Canada en Europa laten zien dat bijensterfte verband houdt met gebruik van nicotinoïden (een groep neuro-actieve insecticiden, die door Shell en Bayer zijn ontwikkeld). De fatale effecten van deze groep insecticiden is inmiddels ook vastgesteld bij waterinsecten, vogels en vissen. Vanaf 2018 geldt in de Europese Unie een verbod op een aantal pesticiden uit deze groep. Het resultaat, echter, is dat er netto meer insecticiden van een andere groep worden gebruikt.

Warenwet

Lees hier het honingbesluit.

Vermijd honing met “EU” of “niet-EU ” vermelding en die met “meer bloemen” referenties. Net als wijn is honing fraudegevoelig. De goedkope varianten die je in de supermarkten koopt, worden met suiker of glucose gezoet en de naam honing mogen ze in principe niet meer dragen. Honing koop je het best bij de imker.

Statistieken

Een bij leeft gemiddeld 4-5 maanden en produceert gedurende zijn hele leven minder dan een theelepel honing. Om een ​​kilo honing te verkrijgen moeten 1000 bijen meer dan 5 miljoen bloemen “bezoeken”. Een kolonie verzamelt ongeveer 25 kg stuifmeel en 200 kg nectar per jaar. Het verwerken van deze hoeveelheid nectar levert ongeveer 70 kg honing op.

Bronnen: Quest, door Roelien Bos en Lianne Wijnands, 7 februari 2020 en wikipedia voor de diverse insecticiden.