Vuurtorens in Portugal

Portugal heeft 54 vuurtorens: hiervan staan er 30 op het vasteland, 16 op de Azoren en 7 op Madeira. Generaties Portugese zeelieden hebben onze huidige wereld verkend, ontdekt en in kaart gebracht. Zonder de vuurtorens (338 “lantaarnen”, bakens, boeien en andere navigatie-elementen) hadden deze ontdekkingsreizigers de weg terug naar huis nooit en te nimmer gevonden. In Portugal staan vuurtorens hoog genoteerd op de lijst van cultureel erfgoed. Het zijn geliefde, nationale monumenten.

De hoeveelheid informatie over vuurtorens is overweldigend. Als dochter van een zeezeiler ben ik gefascineerd door vuurtorens en eerlijk gezegd nog het meest door het eenzame bestaan van de vuurtorenwachter. Dit stukje is vooral een sfeerschets met verwijzingen en referenties voor degenen die meer willen weten over deze lichttorens.

Ook open ik nogal theatraal met “zonder vuurtorens hadden de zeevaarders hun geliefden nooit meer teruggezien”, de werkelijkheid echter, is dat het Portugese vuurtorenpark in de laatste 250 jaar is gebouwd. Het oudste exemplaar dateert uit 1500 en het jongste is gebouwd aan het begin van de twintigste eeuw. Sinds 1980 zijn bijna alle vuurtorens volledig automatisch en ondanks de opkomst van de GPS blijven vuurtorens zinvol ter controle op de moderne navigatiesystemen.

Alle vuurtorens zijn uniek. Vanaf zee zie je om welke lichttoren het gaat en weet je hoe de volgende eruit moet zien, mits je op koers ligt. De vorm en de kleur van de lamp is verschillend en ook de duur van interval en lichtsignalen varieert per vuurtoren. Over het algemeen heeft het lichtsignaal een reikwijdte van 30 mijl.

Vreugdevuren

Zeevarenden in vroegere tijden gebruikten hoge plekken op de wal voor de navigatie. Kloosters op eenzame hoogten waren de eerste “vuurtorens”. In de fik gestoken brandstapels (open vuur) fungeerden als schijnwerper om de mannen van het ruime sop bij stormweer te waarschuwen voor kliffen, zeestraten, ingangen van zeearmen en havens. Later werden naast het vuur spiegels, lenzen en lampen ingezet.

Hoe werkt het eigenlijk?

Het licht van een vuurtoren moet van veraf zichtbaar zijn. Het licht komt van een lamp, die alle kanten op schijnt. Om licht tot een krachtige straal te bundelen is een bolle lens nodig, maar gezien de omvang van de vuurtorenlamp zou zo’n lens heel groot en megazwaar zijn. Daarom zijn vuurtorens uitgerust met een zogeheten Fresnel-lens (lenticulair optisch glazen apparaat), die uitgevonden werd in 1824 door Augustin-Jean Fresnel. Deze dunnere, getrapte lens bundelt licht op dezelfde manier als een bolle lens. Boven en onder de Fresnel-lens buigen prisma’s het licht in de goede richting. Rond een lamp kunnen meerdere lenzen zitten, die elk voor een lichtbundel zorgen. Dit ronddraaiende lenzenstelsel veroorzaakt de rondzwaaiende lichtbundel, die met tussenpozen ‘opflitst’. Van welke afstand een schip het licht van een vuurtoren kan zien, hangt af van de hoogte van de toren en van de sterkte en kleur van de lamp.

Ik ben in de nacht een diamant, die draait om mensen te waarschuwen, voor wie ik leef, zelfs als ik ze niet zie, schreef de Spaanse dichter Luis Cernuda (1902-1963)

Voor wat het schijnsel op afstand betreft, geeft iedere vuurtoren een eigen signaal, waaraan hij herkend wordt, variërend van een vast rondom schijnend licht tot een groepsschitterlicht. De karakters zijn te onderscheiden in: vaste, onderbroken, schitterlichten en morse. Het meest gebruikt zijn witte schitterlichten, maar andere karakters en kleuren (vooral rood en groen) worden veel gebruikt bij haveningangen. Bij sectorlichten is een wit licht zichtbaar in veilig vaarwater en een rood of groen licht aan weerszijden daarvan. De periode van het licht is de tijd in seconden waarin een lichtcyclus, van licht en donker, van een vuurtoren zodanig van elkaar verwijderd is dat er geen vergissingen kunnen ontstaan (mede door in de buurt zijnde andere verkenningslichten). De karakters staan aangegeven in de internationale lichtenlijsten en op de zeekaarten conform richtlijnen van de International Association of Lighthouse Authorities (IALA). Op zeekaarten wordt ook de hoogte en de zichtbaarheid van de vuurtoren vermeld.

De allereerste vuurtoren

Voor zover bekend is de Pharos van Alexandrië de allereerste vuurtoren ooit. Deze is gebouwd in de derde eeuw voor Christus en heeft ruim 1650 jaar dienst gedaan. De bouw van de vuurtoren werd rond 280 v.Chr. afgerond. Het wordt aangenomen dat Sostratos van Knidos de bouwmeester is, maar zeker weten doen we dat niet. Oude bronnen vermelden dat de vuurtoren een hoogte van 180 meter had en moderne schattingen stellen dat het bouwwerk waarschijnlijk 100 meter hoog was. Het vuur dat de hele nacht brandde zou een reikwijdte hebben gehad van 80 kilometer! De Franse, Spaanse en Portugese woorden voor vuurtoren zijn direct afgeleid van het woord ‘Pharos’.

De vuurtoren gaat nooit uit, als al het andere faalt, zijn wij hier, zei Medeiros Migueis, vuurtorenwachter van Cabo da Roca

In Portugal vallen vuurtorens onder autoriteit van de marine (Ministerie van Defensie). Er zijn honderd vuurtorenwachters. Deze ene dame (jawel!) en heren hebben een gemilitariseerde status. Ze zijn weliswaar civiele ambtenaren, maar moeten aan militaire regels gehoorzamen. Ook dragen ze een uniform.

Veertig vuurtorens worden permanent bemand en bewoond. Een aantal vuurtorens, zoals Farol dos Capelinhos zijn in privébeheer en doen dienst als museum.

Zomaar een greep uit het vuurtorenpark

Algarve – Farol Cabo de São Vicente heeft een van de krachtigste schijnwerpers ter wereld. Deze heeft een bereik van 60 kilometer.

Aveiro – Farol de Barra heeft een hoogte van 60 meter en is daarmee de hoogste vuurtoren van het vasteland en de op twee na hoogste vuurtoren van Europa. De vuurtoren werd eind 1800 gebouwd.

Azoren, Faial – Farol dos Capelinhos. Deze vuurtoren heeft in 1957 een langdurige aardbeving overleefd. Het is een icoon van de confrontatie tussen natuur en mens.

Cabo da Roca, bij Lissabon – Farol de Cabo da Roca is misschien wel de beroemdste van alle Portugese vuurtorens door zijn ligging op het meest westelijke punt van Europa. De vuurtoren werd gebouwd in 1758.

Santa Marta, Cascais – Farol de Santa Marta is een beauty met zijn betegelde panelen. De pittoreske woning van de vuurtorenwachter zou hoog scoren als Airbnb-locatie.

Farol de Montedor, Carreço is de meest noordelijk gelegen vuurtoren van Portugal. Hij staat nota bene 102,8 meter boven zeeniveau. De vierhoekige toren is 22 meter hoog. De schijnwerper heeft een wit, roterend licht dat elke 9 seconden tweemaal “bliksemt”. De reikwijdte van het licht is bij helder weer 41 km. De toren is gebouwd in 1910. Deze vuurtoren heeft een eigen lied “O farol de Montedor, ó ai ó ai”.

Hieronder staan de 54 vuurtorens vermeld.

Vasteland

Alfanzina
Ameijoa/Azeda
Aveiro
Berlenga
Bugio​
Cabo Carvoeiro
Cabo da Roca
Cabo de S. Vicente​
Cabo Espichel
Cabo Mondego
Cabo Raso
Cabo Sardão
Esposende
Esteiro
Forte Cavalo
Gibalta
Guia
Leça
Montedor
Outão
Penedo da Saudade​
Ponta da Piedade
Ponta do Altar
S. Julião​
S. Maria
S. Marta
Sines
V. R. S. António​

Madeira

Ilhéu de Cima
Ponta do Pargo
São Lourenço
São Jorge

Azoren

Albarnaz
Arnel

Carapacho
Cintrão​
Contendas
Ferraria

Gonçalo Velho
Ponta da Barca
Ponta ​Gar​ça
Ponta das Lajes​
​Ponta da Ilha
Ponta do Topo
Ribeirinha
Rosais
Serreta