De Algarvespoorlijn

Tot eind negentiende eeuw was de Algarve een afgelegen provincie die slecht bereikbaar was vanuit de rest van het land. Er waren weinig wegen en de wegen die er waren, verkeerden in slechte staat. Om van Faro naar Lissabon te gaan, kon je natuurlijk over zee reizen. Maar het scheepsvervoer was afhankelijk van het weer en werkte soms maandenlang niet of onregelmatig.

Gebruikelijker was het om met de diligence naar Vila Real de Santo António te rijden. Daar stapte men over op een stoomboot die over de rivier Guadiana stroomopwaarts naar Mértola voer. Vandaar kon men verder reizen met de diligence naar Alcácer do Sal of iets verder naar de zuidoever van de Taag om zich daar in te schepen voor de overtocht naar Lissabon. Een hele reis!

De aanleg van de Algarvespoorlijn

In 1889 was het dan zover: het spoor vanuit het noorden van het land was doorgetrokken naar Faro. Vanuit deze stad werd twee kanten op gewerkt aan de Linha do Algarve, de spoorlijn langs de kust van de Algarve. In westelijke richting bereikte men in 1889 Algar, in 1903 Ferragudo−Parchal en in 1922 Lagos. Oostwaarts bereikte het spoor in 1904 Olhão en Fuzeta, in 1905 Luz de Tavira en Tavira en in 1906 Vila Real de Santo António. In 1940 werd de lijn vanaf Vila Real de Santo António nog een halte doorgetrokken naar de rivier de Guadiana, waar je kon overstappen op de veerboot naar Ayamonte, Spanje. Dit station is inmiddels buiten werking. De veerboot is er nog wel. Daar kun je lopend naartoe.

De Algarvespoorlijn verbindt Lagos met Vila Real de Santo António, is 141 kilometer lang en telt 30 haltes. Veel stationnetjes zijn allang gesloten en dienen alleen als opstapplaats. Kaartjes koop je dan bij de conducteur. De totale reistijd met de dieseltrein bedraagt ongeveer drie uur.

Het stuk tussen Faro en Tunes is geëlektrificeerd, zodat de intercity en de Alfa Pendular vanuit Lissabon kunnen doorrijden tot Faro.

Reizen per trein

Van Faro naar de hoofdstad reizen bleef nog lang een bijzonderheid, zo las ik in het boek Uma Família Algarvia:

Het was midden jaren veertig. In die tijd was een reis naar Lissabon zo bijzonder, dat het vermeld werd in de societyrubriek van de plaatselijke krant onder het kopje: aankomst en vertrek. Meestal immers, waren het personen van aanzien die de avontuurlijke reis naar de hoofdstad ondernamen, met als reden: een familiefeest, een bezoek aan een medisch specialist of, minder vaak, voor zaken.

Door de Algarve sporen is misschien minder spectaculair dan een treinreis langs de Douro, maar toch bijzonder leuk. Aan een kant zie je de zee met zoutpannen en flamingo’s. Aan de andere kant kijk je uit over fruitboomgaarden, druivenstokken, wetlands, natuurgebieden, stadjes en dorpjes.

De schrijver Raul Brandão beschreef een reis met de Linha do Algarve als volgt:

Door het raampje van de trein zie ik een landschap met vijgen en druiven. Aan de ene kant is de hemel violet, aan de andere kant paars. De namen van de stations doen denken aan rijp, exotisch fruit: Almancil-Nexe, Diogal, Marchil…

Af en toe zie ik een detail: op een witte weg, tussen stoffige olijfbomen en bleke, spookachtige bomen, een vrouw met parasol, zittend op een ezeltje, die een kind de borst geeft. Rode aarde. Groepen lage vijgenbomen strekken hun armen over de grond uit naar de zee; ze laten hun takken die doorbuigen van het fruit in het water hangen. Een of ander huisje, blinkend witgekalkt, met ernaast als altijd de waterput met scheprad en een ezel die hem in beweging houdt, tussen rijen amandelbomen, donkergroene olijven en een johannesbroodboom, zwaarbeladen met zwarte, afhangende peulen. Gods tafel is gedekt.

Wegen omzoomd met cactussen, stijf als bronzen beelden en het betoverende Fuzeta met zijn koepel tussen slanke bomen. In de verte en altijd word ik begeleid door de zee, die zijn adem mengt met dit sprankelende licht.

Raul Brandão, Os Pescadores, 1923 (eigen vertaling)

In de jaren dat wij alleen vakanties in de Algarve doorbrachten, reisden mijn man en ik twee keer per jaar met de trein van Amsterdam naar Tavira en ook weer terug. Wat was het leuk om in Amsterdam Zuid, waar we woonden, op de trein te stappen en de volgende dag in Faro over te stappen op het boemeltje naar Tavira! Ook nu we er wonen, maken we graag gebruik van de trein om een dagje naar Spanje te gaan, in Olhão of Faro te winkelen en in Quarteira vrienden te bezoeken. De lijn is enkelspoor, dus je moet wel eens wachten op stations waar de trein uit de tegenovergestelde richting kan passeren. Helemaal niet erg als je geen haast hebt.

Wat ging er mis?

Toen ik begin juli naar Nederland ging, wilde ik vooraf alvast een kaartje regelen. “Dat kan ik u niet verkopen”, zei de loketbeambte. En toen ik haar vroeg waarom niet, vervolgde ze: “omdat de eerste trein vaak niet rijdt.” “Mooi is dat”, mopperde ik, “ik moet een vliegtuig halen.” “Er gaat dan een bus”, zei ze. Ik vertrouwde daar niet op en hield rekening met een dure taxirit naar Faro, maar ik had geluk – de trein reed. Een maand later, op het hoogtepunt van het toeristenseizoen, vielen op twee dagen achter elkaar 20 treinen uit en werden bussen ingezet of moesten mensen lopen naar het volgende station.

Toen begon mij op te vallen hoeveel er geklaagd werd. In het nieuws verschenen het afgelopen jaar berichten over het uitvallen van honderden treinen, vertragingen, gereduceerde dienstregelingen en verhalen van mensen die een hele dag onderweg waren en hun bestemming niet bereikten. De Commissie van gebruikers van de Linha do Algarve (CULA) is verbijsterd dat, waar gesproken wordt over maatregelen die de klimaatverandering moeten tegengaan, de trein volledig vergeten wordt. Daarbij is de Algarve in de zomer vol met toeristen die in hun eigen land gewend zijn om van de trein gebruik te maken om hier te ontdekken dat de Algarvespoorlijn er een van een derdewereldland is.

De treinen rijden niet

De oorzaak is dat er nauwelijks wordt geïnvesteerd in de Linha do Algarve. De treinen op dit traject zijn meer dan 50 jaar oud, intensief gebruikt en dus op. Er is onvoldoende personeel, soms onvoldoende brandstof en vaak zijn er technische storingen waardoor de trein niet rijdt. Het bedrijf dat de treinen onderhoudt, kampt eveneens met een personeelstekort. Bovendien heeft het vaak de onderdelen niet om reparaties uit te voeren. Dagelijkse klachten:

• treinen vallen uit;
• in plaats van treinen worden bussen ingezet;
• bussen doen niet alle stations aan;
• vertragingen, soms van meer dan een uur;
• treinstellen zijn smerig;
• airconditioning werkt niet;
• er is te weinig personeel;
• passagiers worden niet of onvoldoende geïnformeerd;
• stations en perrons zijn gesloten.

Je zult maar van de trein afhankelijk zijn om naar je werk of naar school te gaan. Of de intercity of Alfa Pendular naar Lissabon moeten halen, of een vliegtuig in Faro. Je zult maar een duur maandabonnement hebben. Boze tongen beweren dat hoe minder mensen nog de trein pakken, hoe meer reden de overheid heeft om het traject op te heffen. En dat de Algarve altijd de laatste in de rij is als het gaat om investeringen in de infrastructuur.

Alleen de Algarve?

Maar de klachten beperken zich niet tot de Algarve. Ze gelden ook voor de Linha do Oeste (Lissabon – Figueira da Foz), Linha do Minho (Porto – Valença), Linha do Douro (Porto – Pocinho), en Linha do Alentejo (Barreiro – Beja). De krant O Público wijdde afgelopen zomer een serie artikelen aan de regionale spoor-ellende.

Tussen 1988 en 2009 verloor Portugal 43 procent van zijn treinpassagiers. Door het opheffen van kleinere spoorlijnen werden de grotere onbereikbaar. Dan is er de geldkwestie: voor elke euro die naar het spoor ging, werd 3,30 euro aan autowegen gespendeerd. In de omringende landen, Spanje en Frankrijk, maar ook in Duitsland en veel andere Europese landen nam het aantal treinreizigers in diezelfde periode fors toe door het aanleggen van hogesnelheidstrajecten.

Cabaretier Manuel Cardoso schreef op 21 augustus 2018 een ‘Chronologie van gebeurtenissen met betrekking tot het spoor in Portugal’ waarin hij voorspelt dat

• sommige spoorlijnen zullen worden bestempeld als historische lijnen, zodat geen nieuw materiaal hoeft aangeschaft te worden,
• het lied Apita o Comboio (De trein fluit) in het gehele land verboden zal worden,
• het personeel voor het overgrote deel zal worden vervangen door robots,
• die vervolgens een vakbond zullen oprichten waarvan de leden in staking gaan.

Recent is een platform opgericht dat vakbonden, werknemers en gebruikers van het spoor verenigt om actie te voeren onder het motto ‘Zet treinen op de rails om mensen van dienst te zijn’ (Plataforma para a Defesa do Serviço Público Ferroviário).

De plannen

De modernisering van de Linha do Algarve staat gepland voor het tweede trimester van 2019. Maar dit project heeft al een vertraging van een jaar. De CP (Comboios de Portugal) heeft beloofd treinstellen van buurland Spanje te huren. Begin 2019 werd bekend dat de CP een internationale aanbesteding heeft gedaan voor de aankoop van 22 locomotieven, 10 voor elektrische lijnen en 12 die zowel met als zonder elektra kunnen rijden.

Nu maar hopen dat het tij nog te keren is en er passagiers overblijven die van de trein gebruik willen maken.

Bronnen:

• José Matos Guita: Uma Família Algarvia; Quadros de um viver antigo. 2005.
• Apita o comboio velho com mais avarias e atrasos. Notícias de Coimbra 17-8-2018.
• A ver passar comboios. Serie artikelen in de zomer van 2018 in O Público.
• Manuel Cardoso: Cronologia dos Comboios de Portugal. Sapo 24 21-8-2018.