Amandel: lekkernij en bloesempracht

Eind december zie je soms al een of enkele bloempjes op de kale takken van de amandelboom, anders wel in januari. Althans in de Algarve, waar de winter niet bestaat en de herfst geruisloos overgaat in de lente. Als de amandelbomen in januari, februari of maart dan echt volop in bloei staan, is dat niet alleen een spectaculair gezicht, maar het ruikt ook nog eens heerlijk!

Een legende vertelt waarom er zoveel amandelbomen in de Algarve zijn:

Er was eens een Moorse koning, Ibn-Almundim, die verliefd werd op een blonde prinses uit het verre Noorden. Ze heette Gilda. De liefde was wederzijds. Ze trouwden en vestigden zich op zijn kasteel in Silves, de hoofdstad van Al-Gharb. Na een tijd kreeg de prinses last van heimwee. Ze miste vooral de sneeuwpracht van de winters in haar thuisland. Haar man  kreeg een lumineus idee. Hij liet duizenden amandelbomen planten in de omgeving van het kasteel. Toen die in bloei stonden, nam hij zijn vrouw mee naar de torenkamer en liet haar uitkijken over de witte wereld beneden met bomen die zo uitbundig bloeiden met witte bloemetjes, dat ze onder een mantel van sneeuw bedekt leken. Zo wist hij Gilda te genezen van haar heimwee. En zo werd de amandelboom een symbool van de Algarve.

Wie denkt dat amandelbomen alleen in de Algarve groeien, heeft het mis. Sterker nog, het noordoosten van Portugal staat er vol mee. De streken: Alto-Douro, Beira Transmontana en Trás-os-Montes zijn het centrum van de Portugese amandelproductie.

De amandelboom

De amandelboom, Prunus dulcis, is een kleine, bladverliezende loofboom uit de rozenfamilie. Hij lijkt op de perzik en de abrikoos. Alleen eten wij van de amandel niet het vruchtvlees, maar het zaad van de vrucht dat goed verpakt zit in een harde pit. De boom groeit in bergachtige gebieden en houdt van warme, droge zomers en milde, natte winters. Hij werd vanuit het Midden-Oosten verspreid over het Middellandse Zeegebied. Hij bloeit rijk met witte of lichtrose bloemetjes voordat de bladeren uitbotten. Voor bestuiving is hij afhankelijk van bijen. Ongeveer twintig procent van de bloemen vormt een vrucht. De boom krijgt na drie jaar vruchten. Een acht jaar oude boom is volgroeid en draagt twintig jaar maximaal, waarna de vruchtproductie afneemt.

De amandel

Zeven tot acht maanden na de bloei zijn de vruchten rijp. Ze splijten open zodat de pit zichtbaar wordt. Binnenin de pit zit het zaad, de amandel, omhuld door een bruin vliesje. Door de amandelen even in kokend water te leggen, kun je het vlies eraf wrijven, maar als je ze uit de hand eet, hoef je het vlies niet te verwijderen. De amandel is gezond, voedzaam en energierijk; je bent er snel door verzadigd. Hij is goed voor de maag- en darmflora, bevat de vitamines E en B2 en de mineralen magnesium en mangaan. Er zijn zoete en bittere amandelen. De laatste zijn giftig als je er veel van eet, maar in kleine hoeveelheden worden ze gebruikt als smaakversterker van de zoete soort en voor cosmetische en medische doeleinden. Bitterkoekjes bijvoorbeeld, zijn van bittere amandelen gemaakt.

Amandelen eten

Amandelen kun je eten als borrelnootje, rauw of geroosterd. In de keuken van het Midden-Oosten worden ze, veel meer dan bij ons, toegevoegd aan hartige schotels. Meel van gemalen amandelen is de basis van veel zoetigheden: taart, gebak, bonbons, noga, marsepein, amandelspijs. Opmerkelijk is dat wij in Nederland, waar de amandel niet groeit, al heel lang dol zijn op marsepein en graag ons krentenbrood, speculaas of banketstaaf vullen met amandelspijs. De amandel werd dan ook al in de achtste eeuw in Noord-Europa bekend. De kruistochten, die van de elfde tot de dertiende eeuw werden gehouden, openden handelsroutes naar het oosten. Kruisvaarders namen exotische specerijen, snoepgoed en amandelsauzen mee terug.

Marsepein

Marsepein is een mengsel van gemalen amandelen en suiker of honing. Het wordt gebruikt als decoratie van taarten en gebak, als vulling van bonbons en om figuurtjes mee te boetseren die, afhankelijk van de traditie van het land, worden gegeten met Sint-Nicolaas, Kerst, Nieuwjaar, Pasen of bij bruiloften. Al in de Middeleeuwen bestond in de lage landen het gebruik dat jongemannen hun geliefden een stuk marsepein cadeau deden op de naamdag van Sint-Nicolaas, omdat hij de beschermheilige was van geliefden en ongehuwde vrouwen. Misschien daarom zijn marsepeinen figuurtjes in Nederland nog steeds populair in de Sinterklaastijd. Een marsepeinen varken staat in veel landen symbool voor voorspoed en geluk.

Amandelproductie

De meeste amandelen worden gekweekt in Californië waar amandelbomen door de Spanjaarden werden geïntroduceerd. Australië is in opkomst als amandelproducent, terwijl in Europa Spanje het land is dat de meeste amandelen voortbrengt. Uit amandelen perst men ook olie, die gebruikt wordt in cosmetica en medicijnen. En dan wordt er nog amandelmelk en amandellikeur van gemaakt.

Amandelbloesem

Geniet, net als Ibn-Almundim en zijn Gilda, van de kleuren en geuren van de amandelbloesem door te wandelen, een fietstocht of een autorit te maken in de streken waar veel amandelbomen groeien. Wees er op tijd bij, want de bloei van de amandelen duurt maar kort. Ik noem een aantal mogelijkheden:

• De stad Vila Nova de Foz Côa heet de ‘Hoofdstad van de amandelbomen’ en Figueira de Castelo Rodrigo noemt zich de ‘Koningin van de bloeiende amandelbomen’. Beide plaatsen liggen in het district Guarda.
• De spoorwegen organiseren al meer dan 60 jaar in maart vier keer een dagtocht naar de amandelbloesem. Van Porto São Bento ga je met de trein naar Pocinho. Daar kun je kiezen uit drie busexcursies. De informatie op de website is in het Portugees en Engels.
• Een amandelbloesemwandeltocht staat in de Guide to walking trails in the Algarve, wandeling 144.

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op 15 november 2018 en is opnieuw gepubliceerd op 13 februari 2024.