De zoete vijg

De vijgenboom wordt al vijfduizend jaar door de mens in cultuur gebracht. Hij stamt waarschijnlijk uit het westen van Azië of uit Afghanistan en hij is van daaruit in alle landen rondom de Middellandse Zee terechtgekomen. In de Algarve waren gedroogde vijgen een belangrijk exportproduct.

De vijgenboom

De Latijnse naam van de boom is Ficus carica. Hij kan tot 10 meter hoog worden, maar vaker lijkt hij meer als een struik in de breedte te groeien. Door hem te snoeien kan je hem in vorm houden. Hij heeft grote, gelobde, stugge bladeren die hij in de winter verliest. Een vijgenboom zie je nooit bloeien. Hij doet dat namelijk in het geniep. De mannelijke en vrouwelijke bloemen van de boom zitten binnenin ‘de vijg in wording’. Aan het uiteinde van de vijg zit een piepklein gaatje. Hierdoor wurmt zich een insect naar binnen om haar eieren af te zetten. Deze vijgenwesp zorgt hiermee voor bestuiving van de bloemen. Daarna rijpt de vijg, ontwikkelt een grote hoeveelheid zaadjes, verandert van kleur en wordt zacht en eetbaar. Tot drie keer per jaar kan de boom op deze manier vruchten dragen.

Ook in Nederland kan een vijgenboom groeien en zelfs vijgen produceren zonder dat er een vijgenwesp aan te pas komt. Daarvoor moet je wel een speciaal ras aanschaffen dat geen bestuiving nodig heeft. Kwekers en tuincentra kunnen je hierover informeren. De boom stelt niet veel eisen aan de grond. Soms zie je hem uit een muur groeien alsof hij helemaal geen grond nodig heeft.

De vijg

Verse vijgen zijn er in twee periodes: vroege vijgen in mei-juni (in het Portugees figos lampos) en late vijgen van eind juli tot december (Portugees figos vindimos). Vijgen zijn rijk aan suikers. Verse vijgen bevatten veel water en zijn daarom minder calorierijk dan gedroogde. Honderd gram verse vijgen bevatten 80 kcal aan energie. Dezelfde hoeveelheid gedroogde vijgen bevat 270 kcal. Verse vijgen zijn drie dagen in de koelkast te bewaren. Het zijn gevoelige vruchten waar je voorzichtig mee moet omspringen.

Voor het drogen worden rijpe vijgen van half augustus tot eind september verzameld en in de zon gelegd op rieten matten die ’s nachts worden opgerold om de vruchten te beschermen tegen vocht.

Voedzaam, gezond, vereerd

Vers of gedroogd, de vrucht is een bron van vezels, rijk aan potassium en mineralen als kalk, magnesium, ijzer, fosfor en vitamines van het B-type. Het is energierijk fruit, goed voor bot- en tandvorming, het gaat (mentale) vermoeidheid tegen en draagt bij aan goede werking van het zenuwstelsel.

Gedroogde vijgen zijn van oudsher prima voedsel om te bewaren en om op reis mee te nemen. Ook doet de vijg het goed in de huisapotheek. Gedroogde vijgen werden op ontstoken wonden gelegd, onttrokken daaraan het wondvocht en bevorderden zo de genezing. Het melksap uit de bladeren zorgt ervoor dat littekens mooi genezen en soepel blijven. Het werd ook gebruikt tegen kiespijn en om wratten te verwijderen. Vijgen zijn goed tegen de hoest en thee van gedroogd vijgenblad maakt dat diabetici minder insuline nodig hebben.

De vijg wordt meerdere malen in de Bijbel genoemd. Adam en Eva bedekten hun naaktheid met vijgenbladeren. In de zin: Ieder zal rusten onder zijn wijnstok en onder zijn vijgenboom (Micha4:4) staat de vijgenboom symbool voor vrede en voorspoed. Ook het medicinale gebruik werd erin genoemd (2Kon20:7). De Romeinen vereerden de vijgenboom omdat Romulus en Remus, de tweeling die Rome stichtten, door een wolf werden gezoogd onder een vijgenboom. Ook in het Boeddhisme is de vijg een heilige boom.

De handel in gedroogde vijgen in de Algarve

Algarvevijgen waren smakelijk en voedzaam en stilden de honger in tijden van crisis. Al in de 17e eeuw was de vijg een belangrijk exportproduct. In 1708 exporteerde de Algarve 4500-6000 ton gedroogde vijgen naar de rest van Portugal, maar ook naar Holland, België, Frankrijk en Engeland. In totaal werd 10500-12000 ton vijgen gedroogd. De belangrijkste uitvoerhaven was Mexilhoeira de Carregação. Verantwoordelijk voor de vijgenhandel was een makelaar, benoemd door de gemeente Silves. De handelaren deden een prijsvoorstel voor twee arrobas vijgen (een arroba is 15 kilo). De makelaar stelde in september de prijs vast. Zijn taak was het onenigheid tussen producenten en handelaren te voorkomen. Volgens dit systeem werd tot eind 18e eeuw gehandeld.

Toch was de handel fraudegevoelig. Men rommelde met de kwaliteit van de vijgen en probeerde het gewicht te beïnvloeden. Dit bracht de bisschop van de Algarve, D. Francisco Gomes do Avelar, ertoe in 1804 een reeks van aanbevelingen te publiceren die priesters aan hun parochianen konden doen: ‘God heeft de Algarve deze rijkdom gegeven. Vermijd diefstal, falsificatie en misleiding. Meng geen verschillende kwaliteiten vijgen door elkaar en verpak ze niet in vochtige toestand.’ De gemeente Silves beboette in deze situaties producenten en handelaren. Het hielp, de handel floreerde in de 19e eeuw. Gedurende de Eerste Wereldoorlog exporteerde men nog 8800 ton, maar vanaf de jaren twintig werd het minder. De kwaliteit van de vijgen werd aangetast door insectenvraat, de concurrentie vanuit Turkije werd groter.

Vijgenpasta

In 1953 boorde men een nieuwe markt aan met een product dat in een fabriek werd gemaakt en dat voornamelijk naar de Verenigde Staten werd geëxporteerd, vijgenpasta. De handel in gedroogde vijgen, amandel en carob bloeide op. Handelaren in gedroogd fruit verzamelden zich op vaste tijden in cafés in verschillende steden. Daar werden de contacten gelegd tussen producenten en handelaren en de prijzen vastgesteld. Van 1960 tot 1980 verminderde de export, zowel van gedroogde vijgen als van vijgenpasta. In 1973 exporteerde de Algarve slechts 173 ton vijgen en 722 ton vijgenpasta. Vanaf dat moment verloor de vijgenhandel zijn betekenis. In 2009 exporteerde Portugal slechts 84 ton en importeerde er 1669. Pogingen om de productie en handel nieuw leven in te blazen, zijn tot dusver mislukt. Als redenen hiervoor noemt men:

• met ander fruit is meer te verdienen (mango, avocado, frambozen)
• op het platteland wonen wel mensen, maar geen boeren meer
• al het geld wordt geïnvesteerd in het toerisme
• plantages zoals in Turkije zijn in de Algarve niet te realiseren.

De vijgenboomcollectie

Als je in Tavira het station uitloopt, zie je rechts (naast de Lidl) een gebouw van het ministerie van landbouw en visserij, regio Algarve. In het kader van de Feira da Dieta Mediterrânica 2018 organiseerden medewerkers van dit ministerie een college plus wandeling met als onderwerp ‘de vijg’. Dit artikel is een weerslag van deze excursie.

Het college werd in de buitenlucht gegeven en duurde twee uur. Portugezen praten nu eenmaal graag en er was ruimte voor discussie, vragen en opmerkingen. Daarna begon de langverwachte wandeling over het 24 hectare grote terrein dat achter het gebouw ligt. Hier staan rijen fruitbomen: oude en nieuwe rassen. Van de vijg zijn er 97 variëteiten, van elke soort drie bomen. Een indrukwekkende collectie vijgenbomen waaraan grote en kleine, ronde en peervormige, witte, groene, gele, rode tot donkerpaarse vijgen hingen waarvan wij als deelnemers aan de excursie mochten eten naar believen. Ook zijn er verzamelingen druivenrassen, amandelbomen, loquats, appelbomen, granaatappelbomen en natuurlijk johannesbroodbomen.

Eet gezond, eet vijgen

De combinatie van meloen en ham is welbekend. Vervang de meloen eens door verse vijgen. Snijd deze in helften of kwarten en combineer ze met plakken ham of ander vlees als voorgerecht of borrelhapje.

Vijgenbladeren worden niet gegeten, maar kunnen gebruikt worden om gerechten in te bereiden en geven daar een heerlijke smaak aan. Leg een visje op twee elkaar overlappende vijgenbladeren. Voeg peper en zout toe, een plakje citroen en kruiden naar smaak. Vouw de vijgenbladeren dicht en zet ze vast met prikkers. Bereid deze vispakketjes in de oven of op de barbecue.

Als je in Nederland woont en daarom niet zo makkelijk aan verse vijgen kunt komen, is het devies: eet gedroogde vijgen en breng op die manier in de winter de zon op tafel.

Een bekende taart in de Algarve heet bolo três delícias ofwel taart met drie zaligheden. Een heerlijk, maar wel machtig gebak gemaakt van drie bekende vruchten uit de Algarve: gedroogde vijgen, amandelen en carob. Meer over carob vind je op het Portugal Portal in het artikel ‘Johannesbroodboom‘. Nog een recept met verse vijgen vind je hier: Vijgen met geitenkaas en honing.