Statistiek, statistiek …

Op zoek naar wat en hoe Portugal is buiten mijn directe gezichtsveld en eigen belevingswereld stuit ik op allerlei statistische gegevens waarvan ik denk: hé, dat had ik nooit zo gedacht. Niet dat ik veel waarde hecht aan statistiek. “Statistiek, statistiek … gij zult niet omgaan met statistici!” zei de Engelse schrijver en dichter W.H. Auden al. En de eerste President van de Republik Indonesia, de ooit aan de toen nog “onze eigen” Technische Hoogeschool in Bandung opgeleide ir. “Bung” Sukarno, riep ooit vrolijk, want wat een vrolijke man was−ie toch, dat: “Cijfers en statistiek, daar heb je niks aan in het leven – bewijzen moet je hebben!”

De idee

Sukarno riep wel meer, zoals tegen President Nasser in Cairo, toen hij na de goede afloop van serieuze onderhandelingen tevreden opmerkte, want dat kon toen nog zonder ernstige repercussies: “Mooi zo, dat hebben we goed geflikt. En waar blijven nou die leuke meisjes?” Zijn luchtige benadering van economische problematieken en andere gewichtige zaken des levens hebben mij, in die tijd op de middelbare school in Den Haag zittend, voor eeuwig behoed voor het al te ernstig nemen van veel van wat menigeen uiterst belangrijk acht, inclusief dus de cijfers die statistici ophoesten met elk hunner verkoudheden. Wat overigens wel schijnt te kloppen, is de uitkomst van recent onderzoek dat drie van de vier mensen tezamen 75% van de wereldbevolking uitmaken.

Ik zet hieronder zo maar wat toevallig verzamelde statistische gegevens onder elkaar, donders goed beseffend dat ze voor menigerlei interpretatie vatbaar zijn en bovendien wetend dat ze soms verschillende jaren betreffen en dus niet goed vergelijkbaar zijn, plus dat er soms verschillende berekeningsmethoden zijn gevolgd: appels worden derhalve wel eens met peren vergeleken. Het gaat mij echter om de idee, niet om tendenzen aan te duiden, laat staan om iets als “de enige waarheid” te doen voorkomen.

Boertjes

Portugal. Na anderhalf jaar hier woonachtig te zijn geweest en nauwelijks iets van misdaad, “neither misdemeanor nor crime”, ervaren te hebben, wil ik wel eens weten hoe het nu precies zit met misdaad en de Portugezen. Voor de goede orde: koud gearriveerd zijnd na een langdurig verblijf in enkele buitengewesten van de VS, waar wij nimmer onze huisdeuren op slot deden zelfs niet bij langdurige afwezigheid, en waar de autosleutels altijd in het contact zaten – na langdurige afwezigheid terug in Europa en nog verdwaasd rondlopend in Lissabon, “die grote stad”, worden wij boertjes van buut’n bij het instappen in de de Metro (station Baixa Chiado) beroofd van een portefeuille bevattende muntbiljetten, creditcards, Amerikaans rijbewijs, US Permanent Residence Card en nog zo wat. Ik zal u de problematieken besparen die wij ervoeren bij onze pogingen een en ander geblokkeerd c.q. vervangen te krijgen; ik laat het bij de constatering dat de Amerikaanse bureaucratie minstens zoveel hindernissen opwerpt als de Portugese. Het mocht allemaal de pret van het ontdekken van ons nieuwe thuisland Portugal niet drukken.

Pickpocket

Portugal dus. Ik “dook” in de misdaad. Een van de eerste ontdekkingen is dat er in Lissabon een Pickpocket Gallery is: in de Calçada dos Cesteiros (# 4) in de buurt van Santa Apolónia en het Panteão Nacional. Film en fotografie zijn de onderwerpen van hun tentoonstellingen en installaties. Het enige onbetrouwbare van deze twee kamers grote galerie zijn hun openingsdagen en -tijden; het kan voorkomen dat men onverwacht “even weg” is, maar dat is in Portugal geen misdaad. Hoe staat het evenwel met de echte misdaad? Ik vergelijk Portugal met Nederland en de Verenigde Staten. De ruwe indicaties zijn (hoe lager in de rangorde hoe beter, wat wil zeggen: hoe lager het getal, hoe beroerder):

	Jaarlijks aantal	Op 100.000	In rangorde
	Portugal – (Nederland) (VS)		Van >100 landen
Moord en doodslag	90 – (120) (14.000)	0,9 – (0,7) (4,4)	78 e – (81 e ) (31 e )
Autodiefstal	14.000 – (19.000) (686.000)	131 – (115) (215)	14 e – (17 e ) (6 e )
Inbraak	34.500 – (254.000) (1.713.000)	330 – (1.510) (565)	27 e – (1 e ) (19 e )
Geweldpleging	540 – (50.300) (731.000)	5,2 – (295) (230)	80 e – (11 e ) (16 e )
Kidnapping	380 – (405) (13.700)	3,6 – (2,4) (4,2)	9 e – (12 e ) (7 e )
Aanranding	375 – (1.180) (118.000)	3,6 - (7,0) (370)	51 e – (29 e ) (4 e )
Beroving	15.590 – (10.500) (322.000)	149 – (61) (101)	15 e – (29 e ) (20 e )

Ik begrijp het ook niet allemaal, dus vraag me niet waarom, bijvoorbeeld, de geweldpleging in Portugal zo belachelijk veel lager uitkomt dan in Nederland terwijl de andere geweldsdelicten in Nederland een verhoudingsgewijs gematigder score krijgen. Het zal ook wel te maken hebben met wat er gemeld wordt; of wat de politie in wat voor categorie noteert of achterwege laat te noteren. Niettemin, hoe ik ook tegen de cijfers aankijk en tegen de betrouwbaarheid van hun bronnen, wat naar boven komt is het beeld van een vreedzaam landje waar de misdaad niet welig tiert, zeker niet als ik in aanmerking neem dat driekwart van alle misdaad plaatsvindt in Lissabon, Setubal en Porto, terwijl enkele delen van de Algarve ook een relatief hoge criminaliteit hebben. In de omgeving van Lissabon zijn het Sintra, Cascais en Mafra die het minst veilig lijken, terwijl rond de stad Casal Ventoso, Marvila, Odivelas, Loures an Vila Franca de Xira hoog scoren. In het noorden zijn het vooral Ribeira, Gondomar en Valongo bij Porto.

Even nog dit. Ik kijk uit door de actualiteit opgewekte nieuwsgierigheid naar de cijfers voor “mass shootings” zoals verzameld door VICE voor 2016 (de laatstgepubliceerde). Als ik aan het rijtje Portugal – (Nederland) (VS) een vierde vergelijking toevoeg (Europa), dan ontstaat het volgende beeld:

Doden:  0 – (0) (392) (53)

Gewonden: 10 – (0) (1.502) (169)

Daarbij zij opgemerkt dat de cijfers voor Europa sterk beïnvloed worden door die van Rusland en Oekraïne; zonder die twee gaat het er in Europa een stuk zachtzinniger aan toe. Voor alle duidelijkheid: oorlog, zelfdoding, “gewone” moord en doodslag met behulp van vuurwapens werden niet meegeteld.

Witte boorden

Ik houd die vervelende staatjes verder liever op de achtergrond. In het algemeen is in Portugal op bijna elk misdadig gebied een terugloop te constateren, nadat in de jaren 1990 de al of niet georganiseerde misdaad eerst sterk in opmars kwam voornamelijk als gevolg van het einde van de USSR, waardoor ook Portugal bereikbaar werd voor criminelen uit de voormalige Oostbloklanden, en door een toename van criminele invloeden vanuit de voormalige Afrikaanse kolonies. Een tijdlang was er sprake van een “crime wave” met tal van berovingen in treinen, overvallen op benzinestations en horecagelegenheden, plus natuurlijk dat ongebreideld zakkenrollen in de toeristische gebieden. Uiteindelijk kwam alles tot acceptabele rust, op dat zakkenrollen na.

Wat toenam met de globalisering was de “corporate crime”, financiële misdaad en corruptie. Daar wordt vandaag de dag ook in Portugese media flink over geschreven, maar ik krijg geen duidelijk beeld van de omvang en betekenis ervan – teveel blijft hangen in gerucht, geroddel, achterklap, praatjes voor de vaak. Er zijn wel lijsten van de talloze “te hechte” verbindingen tussen bedrijfsleven, banken, politici en regeringsleiders of -medewerkers, maar die leggen veeleer de namen van de “200 machtigen van Portugal” bloot dan dat ze op corruptie en andere misdragingen wijzen anders dan wat internationaal in (lands)zaken gebruikelijk is en/of nog altijd als aanvaardbaar wordt gezien. Het is in “de grote wereld” niet anders dan in de kleine: de ene hand wast de andere.

Verhoudingen

Wel is er, om bij een enkel voorbeeld stil te staan, een recente zaak die ook nog eens bevestigt hoe gecompliceerd de verhouding is tussen Portugal en de voormalige kolonie Angola. Manuel Vicente is het vroegere hoofd van de machtige Angolese oliereus Sonangol en was tot voor kort ook vicepresident van Angola. Nu staat hij aangeklaagd voor corruptie en witwassen om voor de rechtbank in Lissabon te verschijnen. Hij wordt o.a. verdacht Orlando Figueira, een Portugese openbaar aanklager, voor €760.000 te hebben omgekocht en hem ook nog eens een gemakkelijk baantje te hebben bezorgd bij een Angolese bank in ruil voor het laten vallen van onderzoek naar Vicentes onroerend goedzaken in Portugal.

Niet dat Vicente in de gerechtszaal komt te zitten: Angola heeft geweigerd hem uit te leveren. Wat de Portugezen nu te doen staat is hem berechten in absentia en dan een internationaal arrestatiebevel uitvaardigen. Angola pikt dat niet en dreigt met economische maatregelen tegen Portugal, terwijl er hier tal van andere zaken tegen witwassende en anderszins corrupte Angolezen lopen die daardoor ook een onzekere status krijgen. De Portugese regering is in soortgelijke situaties in het verleden niet altijd standvastig gebleken. In 2013 bood de toenmalige minister van buitenlandse zaken, Rui Machete, zijn verontschuldigingen aan Angola aan voor een soortgelijk onderzoek dat toen gaande was. Het blijft de vraag of Portugal en Angola hun bilatereale relaties kunnen scheiden van onafhankelijke rechtspraak. Maar ja, er is een lange geschiedenis van Angolese machthebbers die hun “shady money” met behulp van Portugezen in Portugal veiligstellen in de banksector en in onroerend goed; en probeer zulke goede gewoonten maar eens af te leren.

Voorloper

De Portugese politie gaat er prat op veel aan de afname van de criminaliteit te hebben bijgedragen omdat ze hun handen vrij kregen nadat drugsgebruik werd gedecriminaliseerd. Zoals iedereen wel weet, houdt dit geen legalisatie in; het houdt de (klein)gebruikers uit de bak zodat de wetsdienaren zich op de  groothandelaren en degenen die een gevaar zijn voor de samenleving en op anderssoortige misdaadbestrijding en -preventie kunnen concentreren. De Portugese benadering behoedt derhalve de gevangenissen voor “overstroming”; de beschikbaar zijnde medische zorg en nabehandeling houden het gebruik van drugs op een tiende van dat in Spanje en een vijfde van dat in Frankrijk; terwijl de volksgezondheid ook nog eens gediend is met de positieve effecten op ziekte- en besmettingspreventie.

De politie heeft het tegenwoordig wel drukker met “domestic violence”; er wordt zo’n 20.000 keer per jaar melding van gedaan en het aantal meldingen neemt zoals in de meeste landen enkel toe (wat niet persé wil zeggen dat het aantal gevallen toeneemt, dat is enkel het geval in de staf van het Witte Huis). Niet of nauwelijks groei is er waarneembaar van wat als etnische conflicten wordt aangeduid en als die zich voordoen, worden ze veelal veroorzaakt door sociaaleconomische verschillen binnen lokale gemeenschappen. Opmerkelijk is de stellige mededeling, die ik uit vele hoeken hoor, dat het feit dat twee miljoen Portugezen op of onder de armoedegrens leven (dat is een vijfde van de bevolking) géén nadelig effect heeft op de misdaadcijfers. En nog even dit: er is niet alleen geen sprake van civiele onrust, ook van terrorismedreiging lijkt Portugal gevrijwaard te blijven.

Mafiosi

Zelfs een echte vervaarlijke Portugese maffia ontbreekt. Er was dan wel eens ooit een “Máfia da Noite” die de exclusieve heerschappij van het nachtvertier van Lissabon nastreefde en er was een vergelijkbare organisatie, “Passerelle” genaamd, die in Leiria de kroegen, de prostitutie en een beetje wapenhandel onder zijn vleugels nam, maar met de arrestatie van hun leiders Alfredo Morais, Paulo Baptista en Vítor Trindade werden de scherpste kantjes weggeslepen. Portugal mag dan een lange kust hebben aan de Atlantische Oceaan en ook nog eens zo nabij Afrika gesitueerd zijn, ook de internationale misdaad kijkt er nauwelijks naar om; wel wordt natuurlijk flink gesmokkeld, want Portugal is een handig doorvoerluik. Natuurlijk worden er bergen geld witgewassen, maar Portugal haalt het niet bij Spanje.

Natuurlijk is Portugal niet enkel voor nette Nederlanders maar ook voor internationale misdadigers een aantrekkelijke vestigingsplaats, al was het alleen maar omdat het ver van het door hen bevuilde nest in hun eigen of andermans land ligt. Dus woonde ‘Ndrangheta-“hotshot” Domenico Giorgi van de Pelle Voltari-clan in Coimbra; en koos Giovanni Capone Perna van de Camorra (Pagnozzi-clan) voor het leven in Oliveira do Hospital; terwijl Mario Ivona na in Italië zijn eigen dood geënsceneerd te hebben Cascais als verblijfplaats selecteerde. Niet veel vonden (vinden) een blijvend veilig bestaan in Portugal – dat is vaak niet de verdienste van de politie, maar te wijten aan vroegere vrienden, nu afgunstig, of oude vijanden die hen “verlinken”. Andere Italiaanse en Braziliaanse mafiosi werden elders ter wereld gearresteerd terwijl ze, trots neem ik aan, een Portugees paspoort konden laten zien.

Vrede en geluk

Wereldwijd maakt een op de vier mensen mee, zegt Transparency International Global Corruption Barometer, dat er onder de tafel betaald moet worden voor een dienst van hun overheid. Dat draagt niet bij aan hun geloof in de oprechtheid van hun regering en volksvertegenwoordiging. Bijna 60% van de wereldbevolking meent dan ook dat hun leiders niet hun uiterste best doen bij de bestrijding van corruptie. De Portugezen daarentegen, althans 82% hunner, hebben het gevoel dat ze heus iets te betekenen hebben als ze de wens uiten dat hun regering iets tegen corruptie doet; dat is een hoge en mooie, hoopgevende score. Nog een mooie score; deze komt van het Australische instituut dat jaarlijks de Global Peace Index samenstelt: afgelopen jaar behaalde Portugal de derde plaats en werd van 163 landen tot het op twee na vreedzaamste land ter wereld gekozen, na IJsland en Nieuw Zeeland (met Nederland op de negentiende plaats). De VS is in geen velden of wegen te bekennen; vroegere Portugese kolonies komen geen van alle onder de 100, maar dit terzijde.

Van alles wat ik zo goed en zo kwaad heb bekeken is het enkel de Global Happiness Index die Portugal naar een lage plaats verwijst: de negenentachtigste (89^e)! Daar begrijp ik nu even helemaal niks van. Al die andere mooie statistieken die ik tegenkwam … al die vrolijke, blije Portugezen die ik dagelijks ontmoet …  en dan ook nog eens mijn eigen geluksgevoelens nu ik woon in dit lekkere land. Nummer 89? Of zou het zijn dat “saudade” hier een rol bij speelt? Die onderzoekers snapten natuurlijk niets van de historisch ingebakken Portugese melancholie. En dan Nederland op de zesde plaats? Portugal 89^ste – Nederland 6^de ? Dat kan toch niet waar zijn … Sukarno zag het toch maar goed: wat is nou statistiek … statistiek, daar heb je niks aan in het leven, bewijzen moet je hebben.