Iets nooit niet meer doen

Ook al nemen we Mefistofeles, de duivel die zich aan Faust voorstelt door te zeggen “Ik ben de geest die overal tegen is” (Ich bin der Geist, der stets verneint), niet als voorbeeld, toch komt een Nee ons zo nodig gemakkelijk over de lippen. Vanuit de overtuiging dat het goed is ‘klare taal’ te spreken en ‘duidelijk te zijn’ over van wat je ervan vindt. Het kan zijn voordelen hebben, maar de aangesprokene zal soms even samenkrimpen over zoveel onverbiddelijkheid.

In Portugal wordt het niet beleefd gevonden iemand zonder pardon een Nee te laten horen. Dat gaat soms zover dat je van een Portugees, die ter plekke onbekend is en aan wie je de weg vraagt, zonder meer de gevraagde informatie krijgt, waarna je nog verder verdwaalt.

Nee op zijn Portugees

In plaats van direct Nee zeggen begint een Portugees met enig gedraai zoals talvez of se calhar (misschien), met pode ser of é capaz de ser (dat kan zo zijn), vamos lá ver (eens kijken), não sei (dat weet ik niet), sabe-se lá (ja weet je…) en é muito complicado (dat is erg moeilijk).

Moet er toch Nee gezegd worden dan wordt dat graag begeleid door senhor of senhora. Dus não, senhor(a). Of men verzacht het Nee door het werkwoord uit de vraag te herhalen: Você tem fome? Não tenho.

Dubbele ontkenning

En als Nee dan gewoon Nee moet zijn dan heeft de Portugees te maken met een dubbele ontkenning. Want afgezien in het eenvoudige, hierboven beschreven, não tenho heb je in het Portugees twee woorden nodig als het gaat om ‘niemand’ ninguém of ‘geen’ nenhum/a ‘nooit’ nunca of ‘niets’ nada. Want dan moeten deze woorden, ofschoon ze allebei negatief zijn, begeleid worden door een não. Er wordt dan gezegd:  Não conheço ninguém, ik ken niemand niet. Não vejo nada, ik zie niet niets. Ele não se engana nunca, hij vergist zich niet nooit.

Degene die wiskundig kan denken, heeft daarmee een probleem. Min keer min is nu eenmaal plus. Dus een dubbele ontkenning is een bevestiging.

Voor degenen die Frans spreken is de dubbele ontkenning geen bijzonderheid, je ne suis pas un Portugais.

Maar … begint een Portugese zin echter met ninguém, nenhum/a, nunca, nada dan verdwijnt het não. Nunca bebo álcool, ik drink nooit alcohol. Nada acontece, er gebeurt niets. Ninguém responde, niemand antwoordt. Nenhuma outra pessoa estava lá, er was verder niemand daar.

Mario Mata

Er is mij een geval bekend van een drievoudige ontkenning. In 1981 zong Mario Mata uit volle borst het lied Não há nada p’ra ninguém (er is hier niet niks voor niemand), waarin hij zich erover beklaagt dat er in Lagos niets te doen valt op cultureel en uitgaansgebied. Het werd een hit.

In de tijd van de crisis werd dit lied opnieuw een hit. In het filmpje hieronder: Os artistas da crise zingt hij het liedje (vanaf 8.20 min.) Vervolgens zingt hij Já fomos enganados uit 2012. ‘We zijn bedrogen’, als protest tegen de toen zittende regering en hun geloof in wat de trojka hen oplegde. Maar deze mening van hem, waar ik mij bij aansluit, zal talvez of pode ser bij sommige lezers van Portugalportal.nl een onverbiddelijk Nee uitlokken!

Overigens is dit filmpje een curieus tijdsdocument, ook al omdat Mario Mata wordt geïnterviewd op de zeer imposante maar doodstille en verlaten scheepswerf Lisnave in Almada, Lissabon. Deze scheepswerf heeft altijd nauwe banden onderhouden met Nederland. Voor wie er belang in stelt: zaans-industrieel-erfgoed.nl.

Dit is deel 21 uit de serie ‘Portugese taalweetjes’. De vorige delen kun je hier lezen alle taalweetjes

Bron: de serie ‘essa nossa ditosa língua’ door Peter Koj in de Portugal-Post gepubliceerd.