Deurkloppers zijn er in soorten en maten. Van de bekende leeuwenkop met een ring door de bek of een simpele ring tot allerlei creatieve bedenksels van de smid die ze maakt of van de eigenaar van de voordeur. In Tavira echter, is bijna elke deurklopper een vrouwenhand.
Deze hand houdt een bal vast of een appeltje waarmee je een klop op de deur kunt geven. Als het om een dubbele deur gaat, hangen er twee handjes naast elkaar, een linker- en een rechterhand of twee linker- of twee rechterhanden. Vaak ontbreekt een deurknop, zodat je de handjes ook nodig hebt om de deur achter je dicht te trekken. Het handje is bijna altijd een sierlijke vrouwenhand. Soms draagt de hand een ring, aan de ringvinger of aan de middelvinger. Aan de pols is een randje van de kleding zichtbaar, meestal een kanten manchet. Handjes van Fatima worden ze genoemd.
De hand van Fatima
Handje van Fatima? Dat is toch de symmetrische hand waarvan duim en pink naar buiten wijzen, die als amulet gebruikt wordt? In de joodse en islamitische wereld worden deze handjes ook wel aangeduid met het getal ‘vijf’. In het jodendom verwijst dit naar de vijf boeken van de Tora, in de islam naar de vijf zuilen van de islam. Het is de hand van Mirjam, de zuster van Mozes in de joodse traditie of de hand van Fatima, de dochter van Mohammed in de islam.
Maar waarschijnlijk is het gebruik van de hand als symbool al veel ouder dan de moderne godsdiensten. Ook nu en in onze westerse wereld ziet men de hand als symbool van bescherming, zegening en van het afwenden van het kwaad. Een vrouwenhand als deurklopper wijst misschien ook op het vrouwelijk overwicht in huis, de hand van de vrouw die het huishouden leidt.
De handjesdeurkloppers lijken niet op de gestileerde hand van Fatima. Ze stammen dan ook niet uit de Arabische traditie. Ze werden in de negentiende eeuw in Frankrijk gemaakt en zijn als een elegante Franse accessoire heel populair geworden in Portugal en Spanje.
Romantiek
In de tijd dat het centrum van Tavira werd herbouwd na de grote aardbeving van 1755, was de artistieke stroming de Romantiek. Die bracht een hang naar herbeleving van historische stijlen en interesse voor het oosterse en exotische met zich mee. Misschien daarom werden de deurkloppers ‘handjes van Fatima’ genoemd en kregen ze daarmee het stempel van een oude traditie. Ook werden portas de reixa, traliewerkdeuren, uit vroeger tijden opnieuw als voordeur gebruikt.
Deze deuren en ramen, portas ou janelas de reixa, stammen wel uit de tijd van de Arabische overheersing. Ze waren voorzien van houten panelen met fijn traliewerk. Dat stelde de vrouwen, die binnenshuis verbleven, in staat naar buiten te kijken zonder zelf gezien te worden. De traditie bleef bestaan om op de benedenverdieping deuren en ramen te voorzien van dit soort traliewerk. Het is dan ook een ideale manier om de woning te luchten en te ventileren zonder dat voorbijgangers naar binnen kijken.
Tavira
Overal in Portugal en met name in de Algarve kun je mãos de Fátima en portas de reixa tegenkomen. Maar de combinatie ervan is zo verbonden met Tavira dat een ondernemer uit deze stad – hij organiseert toeristische tochten en exploiteert een tuktuk – ze op T-shirts heeft laten afdrukken.
Hoi Maja,
Ik weet het niet zeker, maar de appel in het handje van Fatima zou kunnen verwijzen naar de appel die Eva at en daarmee de kennis verkreeg van goed en kwaad.
Hoi Louise,
Leuk gevonden, daar heb ik helemaal niet aan gedacht! Er is heel weinig bekend en/of te vinden over de symboliek van deurkloppers, dus je kunt er van alles bij bedenken. Leuk toch? Groet, Maja
Hallo Marja, wat een leuk artikel. Ik fotografeer al jaren handjes en deuren, de laatste tijd alleen maar in Portugal. Ben daar ieder jaar, in Monte Gordo, en ga vandaar uit vaak tripjes maken.
Op tegels ben ik ook gek, dat is mooi, want ze zijn nooit ver te zoeken.
Een vriendin van mij verzamelt handjes, haar hele huis hangt en staat er mee vol.
Helaas kan ik geen foto’s sturen.
Vriendelijke groet en schrijf vooral verder! Else Kok
Hallo Else,
Bedankt voor je compliment. Ik heb alle foto´s in Tavira gemaakt, dus bij je volgend bezoek kun je ze opzoeken. Er hangen er veel in het straatje van ´A Lura dos Livros´. Groet, Maja
Dag Maja Kersten,
Zo te lezen heb je kennis en ervaring over Algarve. Zelf ben ik aan het oriënteren om met regelmaat de Algarve (het oostelijke deel) te verkennen. Mijn vraag: 1. kan jij mij adviseren over culturele erfgoedplaatsen, welke lokaties kan je aanbevelen? 2. en een B&B van Portugese familie?
Hartelijke groeten en schrijf vooral verder! Patrick Manu
Dag Patrick,
Bedankt voor je interesse. Een website waarop je veel informatie kunt vinden -in verschillende talen- is http://www.visitalgarve.pt.
Groeten, Maja
Leuk stuk! Ik kom al jaren in de zomer en met de kerst in het prachtige Tavira, en heb deze handjes uiteraard thuis aan de deur hangen 🙂 Ik heb ze gekocht bij de pottenbakker langs de N125 waar je de heuvels in kan richting parque lazer 🙂
Dank voor je reactie. Antieke handjes zijn meestal ook te koop op de vlooienmarkt (1e en 5e zaterdag van de maand naast de ‘gewone’ markt.
Hallo Maja,
Sinds 2001 heb ik een zoektocht ondernomen naar de deurklopper. Daar heb ik toen een kalender van gemaakt voor mijn familie, maar in 2017 heb ik “de geschiedenis van de deurklopper” gepubliceerd isbn 9789080462724 in de vorm van een kalender en tegelijk als boek A4. Je hebt mooie foto’s weergegeven. Ter ( kleine)aanvulling op de hand: deze is vermoedelijk van oorsprong Spaans van de 18e/19e eeuw: het is een teken van gastvrijheid, niet meer onheil afwerend, maar juist vriendschap biedend. De hand als motief tegen het kwade oog is veel ouder: 4000 jaar voor Christus kwam ze als amulet voor in Mesopotamië. In Spanje hield de oude deurklopperhand een steen vast ( het lot?), maar soms een appel. De hand wijst op gastvrijheid en de appel op vriendschap. In islamitische landen heeft men soms 2 verschillende deurkloppers op een dubbele voordeur. De linker klopper is voor een heer, de rechter voor een dame; zo kan de bewoner aan het geluid horen wie er aanklopt en wie de deur mag openmaken..
Hallo Jettie,
Bedankt voor je uitgebreide, leuke en aanvullende reactie op mijn stuk over deurkloppers in Tavira. Ik wist niet dat je ook in Nederland deurkloppers kunt bestuderen. Maar ja, ik woonde in Amsterdam, bijna uitsluitend etagewoningen met deurbellen. Groeten, Maja