Vaso de Tavira

‘Vaso’ is het Portugese woord voor bloempot. Het is dus niet een vaas, die gevonden werd bij een opgraving in Tavira, maar een bloempot. Een bijzondere bloempot, een die duizend jaar oud is en stamt uit de tijd van de Arabische overheersing van Portugal.

Opgraving

Het archeologenechtpaar Manuel en Maria Maia kreeg in 1995 de gelegenheid bodemonderzoek te doen in een bankfiliaal in het centrum van Tavira. Zij ontdekten een put die in de elfde eeuw gebruikt werd als vuilnisvat. Daarin bevonden zich veel potscherven van serviesgoed uit die tijd. Soms lag het eten er nog in, alsof de schalen tijdens het koken of aan tafel gebroken waren. Ze puzzelden de scherven in elkaar en zo vonden zij, behalve borden, pannen en schalen, ook een bloempot zoals er nooit een eerder was gevonden.

Een aardewerken bloempot, zoals wij nu nog gebruiken, maar wel een met een ingenieus bevloeiingssysteem. De bloempot heeft een holle rand waarin je via een pijpje water kon gieten. Figuurtjes op de rand functioneerden als waterspuwers en bevloeiden zo de plant die er ooit in stond.

Een bloempot uit een Arabisch huishouden met menselijke en dierlijke figuurtjes erop. Gemaakt door iemand die niet echt de regels van de islam volgde. Die verbiedt immers het afbeelden van mensen en dieren. De bewoners van Tavira in de tijd van de Arabische overheersing zijn veelal afkomstig uit Noord-Afrika. Berbers dus, die wel geïslamiseerd waren, maar hun eigen gebruiken daarnaast lieten voortbestaan. Precies daarin zit het unieke van dit stuk aardewerk. De figuurtjes op de rand van de bloempot vertellen een verhaal. Waarschijnlijk dat van een Berberbruiloft.

Het verhaal van de bloempot

Op de rand van de bloempot zien we figuurtjes van mensen, dieren en een toren. Twee figuurtjes ontbreken, de pot was al stuk toen hij werd afgedankt. De toren in deze voorstelling dient om het water in te gieten. Op de toren zitten duiven. We zien een man en een vrouw, allebei te paard, een soldaat met een lans en een schild ook te paard, een soldaat met een boog, een muzikant met een vierkante tamboerijn en een muzikant met een trommel. Dan een aantal dieren: een schildpad, een rund, een geit, een kameel en een schaap.  De bloempot is aan de buitenkant versierd met bladmotieven en een net met vissen.

De voorstelling vertelt wellicht het verhaal van de bruidegom die de bruid meeneemt naar haar nieuwe huis onder begeleiding van krijgers en muzikanten. De dieren maken deel uit van de bruidsschat, of ze staan symbool voor eigenschappen die aan het bruidspaar worden toegewenst, bijvoorbeeld een lang leven (de schildpad).

De Maia’s noemden de pot een ‘brinquedo’, een speeltje. De bloempot is op een draaischijf gemaakt, maar de figuurtjes zijn met de hand geboetseerd en zien er wat onbeholpen uit. Was het een huwelijkscadeau of een stukje huisvlijt van een creatief gezinslid? Nooit zullen we het zeker weten, maar het blijft leuk om hierover na te denken.

Deze unieke bloempot, waarschijnlijk gemaakt in Tavira, daar gebruikt en ook weer weggegooid, heeft inmiddels heel wat gereisd. Hij is drie keer tentoongesteld in het Museu Nacional de Arqueologia in Lissabon, in het Institut du Monde Arabe in Parijs, in Almeria en in Silves. In Tavira heeft hij zijn thuis gekregen in een klein islamitisch museum, een dependance van het gemeentemuseum, dat in 2012 werd geopend naast het bureau van toerisme.

Stille wens

Wat zou het leuk zijn als iemand op het idee zou komen om de Vaso de Tavira na te maken, op ware grootte of iets kleiner. Het zou een schitterend souvenir opleveren, maar het kan je ook het gevoel geven dat je een gebruiksvoorwerp van heel lang geleden hergebruikt. Ik zou er meteen een aanschaffen, hem een plaatsje geven op mijn balkon en er basilicum in planten. En elke dag weer zou ik me verheugen op het moment dat ik water in de toren giet en dan toekijk hoe de figuurtjes op de rand, de bruiloftsgasten en de dieren, het water de pot in spuiten.